Το ήθος, οι συνήθειές μας, ο τόπος όπου βρίσκεται η έδρα των λογισμών μας είναι η τύχη μας, ο κλήρος που μόνοι μας πήραμε, η δύναμη που μας ενώνει με τον Θεό
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΛΙΑΚΟΣ
Πόλεμοι και εντάσεις που ουδείς -πλην των ιθυνόντων νοών και ηθικών αυτουργών – αντιλαμβάνεται τα ουσιώδη αίτιά τους. Φωνές που ουδέν κατανοητό εκφράζουν.
Επικοινωνιακός καταιγισμός χωρίς κεντρικό μήνυμα – μόνο την αποσύνδεση από τον κόσμο των ιδεών και από το θείο ντελαλίζει στο κοινό. Ανούσιοι θόρυβοι, άσκοπες αγωνίες, μάταιοι κόποι για το τίποτα, ακρότητες για την άντληση πρόσκαιρης ηδονής, λουστραρισμένα όλα με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας.
Όλα, σε Δύση και Ανατολή, είναι προσανατολισμένα στην ικανοποίηση των αισθήσεων, αλλά αυτές απειθαρχούν, δείχνουν να ατονούν, να μειώνονται η ένταση, το βάθος, ο αντίκτυπός τους στη συνείδηση. Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει ή διαβάσει ότι ένα έδεσμα, φρούτο ή γλυκό είναι τόσο καλό, ώστε «θυμίζει αυτά που τρώγαμε παλιά»; Κάτι υπήρχε «παλιά», που χάθηκε.
Ο κόσμος φαίνεται να έχει απομαγευτεί, σαν να χάνεται η ουσία της ζωής μέσα από τα χέρια των πολλών, λες και είναι άμμος που αδυνατούν να συγκρατήσουν τα δάχτυλα. Το συνοδό φαινόμενο της απομάγευσης είναι μια γενικευμένη αίσθηση της ανίας που προκαλεί η επανάληψη άχαρων καταστάσεων και της αποκαρδίωσης, συνδυασμένης με οργή για τα τεκταινόμενα. Οι δείκτες οι οικονομικοί μπορεί να κυμαίνονται άλλοτε προς τα άνω και άλλοτε να παίρνουν την κατιούσα, αλλά οι ψυχολογικοί δείκτες έχουν σταθερή πορεία: προς τα κάτω· και συν τω χρόνω η πορεία επιταχύνεται – κι όσο παγιώνεται αυτή η φορά, πραγματοποιούνται άτσαλες απόπειρες να ερμηνευτεί με βάση τη συγκυρία.
Ένα από τα πρόσωπα που έχει εξηγήσει και αυτά τα φαινόμενα είναι ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος, ο Ελληνας φιλόσοφος που έζησε τον 6ο με 5ο π.Χ. αιώνα στην Εφεσο, μια πόλη της Ιωνίας στη Μικρά Ασία. Χαρακτηρίστηκε σκοτεινός, μάλλον και λόγω του απόλυτου και λιτού τρόπου με τον οποίο εξέφραζε όσα θεωρούσε αληθή και ακριβή. Στις ημέρες μας σώζονται σπαράγματα από τη φιλοσοφία του. Ενα από αυτά είναι «ἦθος ἀνθρώπῳ δαίμων».
Η φράση του Εφέσιου φιλοσόφου συμπυκνώνει σε μόλις τρεις λέξεις έναν οδηγό ζωής και ταυτόχρονα ένα ερμηνευτικό εργαλείο των γεγονότων και των εξελίξεων που αφορούν τα πρόσωπα και τις συλλογικότητες.
Για να αντιληφθεί και ο δέκτης του μηνύματος τη σημασία του πρέπει να αρχίσει από τη σημασία των λέξεων. Σύμφωνα με το λεξικό Liddeli & Scott, η λέξη «ἦθος, -εος» είναι ουσιαστικό ουδετέρου γένους και αποτελεί έναν εκτεταμένο τύπο του «ἔθος». Η πρώτη σημασία του είναι: συνήθης διαμονή, ενδιαίτημα. Στον πληθυντικό, τα μέρη ή τα καταλύματα στα οποία διαμένουν ζώα. Επίσης ερμηνεύεται ως η συνήθεια, το έθιμο, ενώ σε περιπτώσεις όπου λέγεται για τον άνθρωπο σημαίνει τον χαρακτήρα, τη διάθεσή του.
Ακολούθως, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η κατανόηση του διγενούς ουσιαστικού «ὁδαίμων, -ονος». Στο λεξικό που αναφέρθηκε προηγουμένως η βασική σημασία του είναι θεός, θεά. Επίσης είναι το προστατεύον πνεύμα κάποιου ανθρώπου ή τόπου, η τύχη και ο κλήρος αυτού. Στον Ησίοδο («Εργα και Ημέραι», 121) δαίμονες είναι οι ψυχές των ανθρώπων του χρυσού γένους που ενεργούν ως προστάτιδες θεότητες ή φύλακες. Με αυτή την ερμηνεία συμφωνεί και ο Πλάτων στον Κρατύλο (398Β). Γενικά, στην ελληνική αρχαιότητα η λέξη «δαίμων» παρέπεμπε στην κατώτερη θεότητα που ιεραρχικά βρίσκεται κάτω από τον θεό-ά και πάνω από τους ανθρώπους, μια οντότητα που μεσολαβούσε ανάμεσα σε ανθρώπους και θεούς.
Το ήθος, οι συνήθειές μας, ο τόπος όπου βρίσκεται η έδρα των λογισμών μας είναι η τύχη μας, ο κλήρος που μόνοι μας πήραμε, η δύναμη που μας ενώνει με τον Θεό. Κι αυτό το ήθος που δρα τόσο καθοριστικά στις ζωές μας και χρειάζεται τόση πολλή ενασχόληση, ώστε να το καλλιεργήσουμε και να το ισχυροποιήσουμε, το έχουμε παραμερίσει.
Ο σύγχρονος τρόπος αντίληψης των πραγμάτων, που θρονιάζει την τεχνολογία στη θέση της γνώσης και τοποθετεί το μηδέν εκεί που πρέπει να βρίσκεται το Ων -όντος, ο Θεός, είναι το «ήθος» που απομαγεύει την καθημερινότητά μας και μεσιτεύει για εμάς στο τίποτα…
