Παραμονή Χριστουγέννων σήμερα, αγαπητοί αναγνώστες, θα προτιμήσω κάτι παράδοξο: Να σας μιλήσω για την πραότητα ενός μουσουλμάνου αλλά και για τον αδελφικό τρόπο με τον οποίο συνδέθηκε με έναν χριστιανό.
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Αναφέρομαι στον μόλις εκλιπόντα -την Παρασκευή ετάφη στο χωριό του, στα Αρριανά Ροδόπης- τέως μουφτή Κομοτηνής Μέτσο Τζεμαλή, με καταγωγή από τον Εχίνο Ξάνθης.
Τον γνώρισα στις αρχές του 1990, όταν ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης άλλαξε τον νόμο για τους θρησκευτικούς λειτουργούς της μειονότητας και διόρισε τον Τζεμαλή μαζί με δύο άλλους στις θέσεις των οικείων μουφτήδων. Δεν ήταν εύκολη εποχή. Ήταν ο πρώτος καιρός που η Άγκυρα, έπειτα από πολλά χρόνια σιωπής, αμφισβήτησε το δικαίωμα της ελληνικής Πολιτείας να διορίζει τους θρησκευτικούς ηγέτες της μειονότητας και οργάνωσε εκλογές «μαϊμού», διά ανατάσεως της χειρός μέσα στα τεμένη. Το αποτέλεσμα ήταν να «εκλεγεί» μουφτής ένας μάλλον χαμηλού αναστήματος, από πλευράς θρησκευτικής μόρφωσης, ιμάμης: Ο Ιμπραήμ Σερίφ.
Αντιθέτως, ο Τζεμαλή, με σπουδές σε χώρες του αραβικού κόσμου, βαθύς γνώστης του μετριοπαθούς Ισλάμ, δεν έγινε ποτέ δεκτός από την Άγκυρα. Τον παρακολουθούσα τακτικά και στην πρώτη γραμμή δημόσιων εκδηλώσεων που γίνονταν στην πόλη και τις παρελάσεις, όπου η Πολιτεία τον ανέβαζε στην εξέδρα των επισήμων για να δει το πλήρωμά του ποιος είναι ο νόμιμος μουφτής.
Μιλούσε άριστα ελληνικά, αν και ψεύδιζε μερικές λέξεις για να μην τον παρεξηγούν οι Τούρκοι (το κάνουν γενικώς οι μειονοτικοί για να μη δείχνουν πλήρως ενσωματωμένοι), ήταν πάντα πράος, ήρεμος και άντεχε τις προσβολές. Μολονότι απείχε έτη φωτός από τον αμφισβητία του ψευτομουφτή. Με ελληνικούς όρους; Άγιος άνθρωπος.
Στα χρόνια της θητείας του, κατά τα οποία εφάρμοσε ακριβοδίκαια τη Σαρία σε θέματα γάμων, κληρονομιών, επιμελειών και δεν κατηγορήθηκε ποτέ ότι χρηματίστηκε (άλλοι κατηγορήθηκαν), ο Τζεμαλή ανέπτυξε σχέσεις και με τους τοπικούς μητροπολίτες. Με τον αείμνηστο Μαρωνείας και Κομοτηνής, τον Μανιάτη Δαμασκηνό, όχι τόσο πολύ, αλλά με τον διάδοχο του Παντελεήμονα είχε πολύ στενές. Πήγαινε ο μητροπολίτης Παντελεήμων επίσκεψη στη μουφτεία, ανταπέδιδε ο Μέτσο την επίσκεψη στη μητρόπολη. Όπως μου θύμισε χθες σε επικοινωνία μας ο Παντελεήμων της Κομοτηνής (υπάρχει και Παντελεήμων στην Ξάνθη), ο Τζεμαλή απορούσε που οι Έλληνες ιεράρχες δεν παντρεύονται, ενώ αντιθέτως το Ισλάμ επιτρέπει τον γάμο και τη σύζυγο. «Εμείς, Μέτσο, είμαστε λειτουργοί των μυστηρίων, γι’ αυτό δεν μπορούμε. Ενώ εσείς, που είστε δάσκαλοι και ερμηνευτές μιας βίβλου, μπορείτε» του εξηγούσε.
Ο Τζεμαλή πρωτοστάτησε στην εξασφάλιση γνωμοδότησης διάσημου ισλαμολόγου -από την Αίγυπτο, την οποία επισκεπτόταν τακτικά-, η οποία έλεγε ότι η Σαρία και ο ιερός νόμος του Κορανίου επιτρέπουν σε αλλόθρησκο κράτος τον διορισμό του θρησκευτικού ηγέτη των μουσουλμάνων.
Ήξερε άριστα αραβικά. Επρόκειτο λοιπόν για έναν θρησκευτικό λειτουργό υψηλότατης στάθμης, που με τον βίο και την πολιτεία του ξεσκέπασε πράγματι την υποκρισία της Άγκυρας για το Ισλάμ. Αν και ήταν μακράν ο καλύτερος για πνευματικός ηγέτης των μουσουλμάνων της περιοχής, εντούτοις εκείνοι επέλεξαν κάποιον που πρέπει να είχε απλώς πτυχίο ιεροσπουδαστηρίου. Λυκείου σαν να λέμε. Δεν άκουσα ποτέ από τον Τζεμαλή να διαμαρτύρεται γι’ αυτό. Τα μάτια πίσω από τα γυαλιά του ήταν πάντοτε πράα. Αληθινά. Σαν να έλεγαν με τον τρόπο τους το δικό μας «άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι».
Ο θάνατός του σε ηλικία 83 ετών, έναν χρόνο μετά την αφυπηρέτησή του λόγω ορίου ηλικίας, είναι απώλεια για την περιοχή. Το να ονομαστεί ένας δρόμος της Κομοτηνής με το όνομά του, όπως πρότεινε η οργάνωση Σπάρτακος, είναι το λιγότερο. Το να σκεφτεί η Ακαδημία Αθηνών ή κάποιος άλλος φορέας να τον τιμήσει έστω και μετά θάνατον μαζί με τον μητροπολίτη Μαρωνείας Παντελεήμονα, με τον οποίο αποτέλεσε δίδυμο ειρήνης, ίσως είναι αυτό που του αξίζει. Η Ελλάς πρέπει να τιμά όσους την τίμησαν και τη δικαίωσαν.
ΥΓ.: Με την ευκαιρία: Ο μητροπολίτης Δράμας Παύλος, τον οποίο στενοχώρησα με την κριτική μου το 2019, είχε την ευγενή καλοσύνη να μου στείλει τις εξαιρετικές εκδόσεις της μητρόπολής του για τη Μονή Εικοσιφοίνισσας, τον Πόντο, την εξέγερση της Δράμας κατά των Βουλγάρων στην Κατοχή, τον μητροπολίτη Τραπεζούντος Χρύσανθο και το ζήτημα των Εξαρχιών του Πόντου (δικό του έργο). Το μήνυμα ελήφθη, σεβασμιότατε. Κατάλαβα τι θέλετε να πει η ποντιακή ψυχή σας. Θα τα διαβάσω και θα επανέλθω.
Καλά Χριστούγεννα.
