Ο Θουκυδίδης είναι παγκοσμίως γνωστός για την εξιστόρηση του Πελοποννησιακού Πολέμου και η ανάλυσή του για τις σχέσεις μεταξύ πόλεων-κρατών αποτελεί σήμερα τη βάση της ρεαλιστικής σχολής των Διεθνών Σχέσεων.
- Από τον Κωνσταντίνο Χολέβα
Κάποτε, στο σχολείο διδασκόμασταν αναλυτικά τον «Επιτάφιο του Περικλέους», έναν ύμνο προς τη δημοκρατία και την πατρίδα, τον οποίο κατέγραψε ο Θουκυδίδης. Τον «Επιτάφιο» διδάσκονται σπουδαστές σε όλον τον κόσμο. Ελπίζω να αποκατασταθεί στην Ελλάδα η ορθή διδασκαλία του.
Ο Αλιμούσιος (από το σημερινό Καλαμάκι), στρατηγός, ιστορικός και πολιτικός αναλυτής, έχει, ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ., προβλέψει τη σημασία του πληθυσμιακού παράγοντα ως στοιχείου ισχύος μιας χώρας. Σήμερα επανέρχεται η συζήτηση για το δημογραφικό πρόβλημα και κρίνω σκόπιμο να θυμίσω τις επισημάνσεις του Θουκυδίδη για το ζήτημα αυτό.
Χωρίς να παραβλέπει τη σημασία των ποιοτικών και ηθικών παραμέτρων, ο Θουκυδίδης τονίζει την αξία της πληθυσμιακής ισχύος. Στο Β, 44 των «Ιστοριών» του γράφει: «Ἄνδρες γάρ πόλις καί οὐ τείχη οὐδέ νῆες ἀνδρῶν κεναί». Κατά μετάφρασιν Ελευθερίου Βενιζέλου: «Οι άνδρες αποτελούν τας πόλεις και όχι τείχη και πλοία κενά ανδρών».
Το κατεξοχήν δημογραφικού ενδιαφέροντος απόσπασμα του Θουκυδίδη περιέχεται στον «Επιτάφιο». Στο Β, 44 βάζει στο στόμα του Περικλή τα εξής λόγια προς τους γονείς των Αθηναίων νεκρών του πρώτου έτους του πολέμου: «Όσοι είστε ακόμη σε ηλικία για τεκνοποιία πρέπει να υπομένετε τη συμφορά με μεγαλύτερη καρτερία, με την ελπίδα αποκτήσεως και άλλων τέκνων. Διότι η νέα τεκνοποιία όχι μόνον ατομικά θα κάνει πολλούς από εσάς να λησμονήσουν τους νεκρούς τους, αλλά και στην πόλη θα προσφέρει διπλή ωφέλεια: Και λόγω μη ελαττώσεως του πληθυσμού και λόγω ασφαλείας». («Ἔκ τε τοῦ μή ἐρημοῦσθαι καί ἀσφαλείᾳ».)
Ο Θουκυδίδης παρατηρεί εύστοχα ότι η μείωση του πληθυσμού οδηγεί σε ερήμωση της χώρας και αυξάνει τους κινδύνους για την ελευθερία της, ενώ ο ικανοποιητικός ρυθμός γεννητικότητας ενισχύει την άμυνα εναντίον πάσης επιβουλής.
Επειδή σήμερα μας απασχολεί η επιθετικότητα της γειτονικής Τουρκίας, η οποία παρουσιάζει υψηλή γεννητικότητα και μεγάλο ποσοστό νέων στο σύνολο του πληθυσμού, ο Θουκυδίδης στο Δ, 92 δίνει την εξής διαχρονική συμβουλή: «Τότε μόνον εξασφαλίζει κάποιος την ελευθερία του απέναντι στους γείτονες, όταν είναι ικανός και έτοιμος να τους αντιμετωπίζει»! Χαίρομαι, διότι η κυβέρνηση αντιλαμβάνεται τη σπουδαιότητα του δημογραφικού προβλήματος και προβαίνει σε οικονομική ενίσχυση των νέων γονέων.
Πιστεύω ότι παραλλήλως πρέπει να δοθεί έμφαση στην ψυχική και την πνευματική προετοιμασία των νέων αγοριών και κοριτσιών. Πρέπει να τους φέρουμε σε επαφή με τα κείμενα των πατέρων της Εκκλησίας και των αρχαίων κλασικών συγγραφέων. Ο Θουκυδίδης παραμένει πάντα επίκαιρος!
