Η κλασική μαρξιστική ανάλυση για την οικονομία προτού ενσκήψει ο κορωνοϊός και κάνει τις αγορές «Ανάστα ο Θεός» ήταν ότι η νεοφιλελεύθερη προσέγγιση είναι λάθος.
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Ότι το δόγμα του Μίλτον Φρίντμαν και λοιπών φιλελεύθερων στοχαστών πως η αγορά πρέπει να αφήνεται να ρυθμίζει τα θέματά της μόνη με το κράτος περιοριζόμενο σε ρόλο ρυθμιστή είναι καταστροφική. Γενεές και γενεές αριστερών μεγάλωσαν καταγγέλλοντας τις κοινωνικές ανισότητες που δημιουργούσε η ελεύθερη οικονομία. Γενεές και γενεές ανδρώθηκαν διαδηλώνοντας εναντίον των καρτέλ. Να όμως που τα πράγματα αλλάζουν.
Ζούμε στην εποχή που οι αγορές ελέω κορωνοϊού δεν μπορούν να ρυθμίσουν τα θέματά τους μόνες και τώρα καλείται το κράτος -από τις αγορές!– να παρέμβει για να δώσει λύσεις. Ιδού η ευκαιρία για… σοσιαλισμό λοιπόν! Και το μέγα ερώτημα που ανακύπτει είναι το εξής: Το κράτος θα ρυθμίσει καλύτερα τα θέματα της αγοράς από όσο η ίδια η αγορά τα ρύθμιζε; Είναι μια άσκηση προς επίλυση. Σοβαρή άσκηση, γιατί θέτει στην κυβέρνηση Μητσοτάκη το δίλημμα: Ποιους θα σώσει και ποιους όχι μόλις μηδενίσει το κοντέρ στην οικονομία; Τους φίλους και χρηματοδότες της παράταξης ή αυτούς που αξίζει να ζήσουν πραγματικά;
Η νεότερη ιστορία του κόσμου αλλά και η πρόσφατη ελληνική έχουν να επιδείξουν παραδείγματα επέμβασης του κράτους στην οικονομία, άλλοτε επιτυχή και άλλοτε όχι. Το πλέον πρόσφατο παράδειγμα που ένας ηγέτης απέκτησε το προνόμιο να αποφασίσει ποιος θα ζήσει σε κάθε κλάδο της οικονομίας είναι ο Βλαντιμίρ Πούτιν. Εξόντωσε όποιον ολιγάρχη διανοήθηκε να ανακατευτεί στα πόδια του. Σήμερα η Ρωσία ζει σε «δεσποτεία», όπως θα έλεγε και ο καθηγητής Χατζής. Το πρότυπο του Πούτιν το ακολουθεί ο Ερντογάν. Προχωρημένο μάλιστα.
Αυτός δεν αφάνισε κάθε επιχειρηματία που αρνήθηκε να συνεργαστεί μαζί του. Αυτός τους έβαλε και φυλακή (Οσμάν Καβαλά). Παραδείγματα από τη νεότερη πολιτική ιστορία του τόπου υπάρχουν τέσσερα. Το πρώτο είναι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.
Άλλη πολιτική ακολούθησε απέναντι στο κεφάλαιο την οκταετία 1955-1963 και άλλη το 1974-1980. Στην πρώτη θητεία του μοίρασε το παιχνίδι μεταξύ Νιάρχου, Ωνάση, Μποδοσάκη, με συνέπεια το οικονομικό θαύμα. Δεχόταν προεκλογική χρηματοδότηση της παράταξης από το κεφάλαιο, αλλά όταν κάποιος τολμούσε να συνδέσει τη βοήθεια με ευνοϊκή μεταχείριση, ο Εθνάρχης τού επέστρεφε τις βαλίτσες! Το έπραξε όταν ο Ωνάσης τού διαμαρτυρήθηκε ότι «ο Νιάρχος τυγχάνει καλύτερης μεταχειρίσεως» (Παναγιώτη Λαμπρία, «Καραμανλής ο φίλος», παράρτημα «Οι σχέσεις μου με το Κεφάλαιο», σελ. 355, εκδόσεις Ποταμός).
Στη δεύτερη θητεία του 1974-1980 ο Καραμανλής αναθεώρησε. Και επηρεασμένος από την άθλια προσωπική στάση ορισμένων στο πρόσωπό του κατά την εξορία αλλά και επειδή το κεφάλαιο (πριν από τη δικτατορία ακόμη) απέκτησε ισχύ να παρεμβαίνει ωμά στις πολιτικές εξελίξεις. Αναθεώρησε και με μπροστάρη τον ογκόλιθο Παναγή Παπαληγούρα (αξίζει η μελέτη των ομιλιών του σε εισαγωγή Μιχάλη Ψαλιδόπουλου, εκδόσεις Αίολος) κρατικοποίησε τράπεζες, διυλιστήρια, αερομεταφορείς «πετάγοντας» έξω από το παιχνίδι τον Ωνάση, τον Ανδρεάδη και άλλες δυνάμεις της πρώιμης διαπλοκής. Ο Εθνάρχης είχε την άποψη ότι η επανεκκίνηση της χώρας είχε ανάγκη ένα νέο πρότυπο: Την πρωτοκαθεδρία της κρατικής ισχύος έναντι της αλαζονικής αγοράς.
Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης εθεωρείτο φιλελεύθερος. Και ήταν στο μέτρο που έλεγε -το σημειώνει στον Παπαχελά, το είχε εκμυστηρευτεί και σε μένα- πως δεν έβλεπε τίποτε το μεμπτό στη χρηματοδότηση της πολιτικής από την αγορά. Με κράτη δεν έπρεπε να έχει δοσοληψίες η πολιτική. Ο επίτιμος υπήρξε ο δημιουργός της τοπικής διαπλοκής με τον νόμο για την ιδιωτική τηλεόραση, μοιραίως υπήρξε και το θύμα της. Όχι μόνο γιατί είχε γνώμη και παρενέβαινε για τα σχήματα που δημιουργούνταν
. Αλλά γιατί όπως αποκάλυψε, διαπλεκόμενος εις εκ των πέντε που πρωταγωνίστησαν στο σχέδιο πτώσης του με τον γνωστό εκτελεστή, «αυτός δεν ήθελε να ρυθμίζει την αγορά, ήθελε να ρυθμίζει τις δουλειές μας». Πράγματι. Η απόπειρα του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη να ανοίξει την ελληνική αγορά στο διεθνές κεφάλαιο (Ιάπωνες στον ΟΤΕ με εισήγηση Μίνωα Ζομπανάκη, Ιταλοί στην ΑΓΕΤ Ηρακλής) συνάσπισε εναντίον του τη διαπλοκή που δημιούργησε.
Ο Κώστας Σημίτης, τον οποίο τόσο θαυμάζει ο Κυριάκος -όπως αποκαλύπτει ιδιωτικώς-, υιοθέτησε (σε μια χώρα σαν την Ελλάδα) το γερμανικό μοντέλο των εθνικών πρωταθλητών. Μοίρασε τη χώρα σε ζώνες επιρροής. Εσύ τα όπλα, εσύ τα καύσιμα, εσύ το μπετόν, εσύ τις προμήθειες, εσύ τις τηλεπικοι-νωνίες, εσύ τις τράπεζες. Και όλοι οι άλλοι έξω. Μονοπωλιακές καταστάσεις. Και συνακόλουθα λεόντειες συμβάσεις που έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη χρεοκοπία. Ο Σημίτης εκχώρησε σε ολίγους τομείς της οικονομίας με αντάλλαγμα τη μιντιακή στήριξή τους στην εξουσία του. Ωφελήθηκε ο ίδιος, αλλά ζημιώθηκε η χώρα.
Τέλος, ο Κώστας Καραμανλής, κληρονομώντας το ως άνω τοπίο, επιχείρησε να σπάσει τους αιμομικτικούς δεσμούς των επιχειρηματιών με το κράτος αποφεύγοντας κάθε συναλλαγή μαζί τους. Το αποτέλεσμα, γνωστό. Οι Γερμανοί που πολέμησαν τον βασικό μέτοχο σήμερα αναγνωρίζουν -το εξομολογήθηκε η Μέρκελ στον Τσίπρα- ότι βασική ευθύνη για τη χρεοκοπία της χώρας έχει η σημιτική ολιγαρχία της εποχής. Ο Καραμανλής ζημίωσε τον εαυτό του, αλλά προσπάθησε να ωφελήσει τη χώρα.
Και φθάσαμε στο σήμερα! Ο κορωνοϊός βρήκε τη χώρα να πασχίζει να ξεφύγει από το μονοπώλιο του εθνικού αρχινταβατζή της (αυτή είναι η εξέλιξη: Από τους πολλούς νταβατζήδες, στον έναν), με τον Κυριάκο να ισορροπεί και να πασχίζει να φέρει ξένες επενδύσεις σε ένα δηλητηριασμένο τοπίο για το οποίο δεν ευθύνεται ο ίδιος. Με εμβληματικούς επιχειρηματίες στον χώρο της ναυτιλίας, του τουρισμού, της ενέργειας, των αερομεταφορών, της διατροφικής αλυσίδας, των δημόσιων έργων, οι οποίοι κατάφεραν να μεγαλώσουν χωρίς κρατική στήριξη.
Και τέλος, βρήκε τη χώρα με διαφορετική δομή οικονομίας: Χιλιάδες μικρομεσαίες επιχειρήσεις που επιβίωσαν των μνημονίων να δείχνουν ισχυρότερες ακόμη και του ΣΕΒ, τα μέλη του οποίου ελέγχουν δεν ελέγχουν το 20% της οικονομικής δραστηριότητας. Ο κορονοϊός όμως μηδενίζει το κοντέρ. Αυτομάτως δημιουργεί στον πρωθυπουργό πειρασμούς ανάλογους με το παρελθόν: Με ποιους θα επανεκκινήσει την οικονομία; Με γνωστούς και φίλους ή με άλλους που διακρίνονται χωρίς να είναι γνωστοί και φίλοι; Με τι κριτήρια θα αποφασίσει; Πούτιν; Ερντογάν; Καραμανλήδων; Πατρός; Ή με κριτήρια Σημίτη; Οι αποφάσεις Μητσοτάκη, παρά την αδιαμφισβήτητη δημοσκοπική ισχύ, δεν θα είναι εύκολες.
Η Ελλάς του 2020 δεν έχει καμία σχέση με την Ελλάδα του 1974, του 1990, του 1996 και του 2004, η οποία ήταν σε διαρκή άνοδο και επέτρεπε στους πρωθυπουργούς επιλογές εύνοιας χωρίς λαϊκές αντιδράσεις. Η Ελλάς του 2020, ύστερα από 10 χρόνια κρίσης, διαθέτει ένα προλεταριάτο επιχειρήσεων που περιμένουν τις αποφάσεις με το τουφέκι στον ώμο, είδαμε έως και κινητοποιήσεις εστιατόρων. Χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη θα υπάρξει επανάσταση. Οι αποφάσεις συνεπώς πρέπει να ληφθούν με καθαρό μυαλό και κρύο αίμα.
Όχι με συναισθήματα μεροληψίας και εκδίκησης. Το αυταρχικό μοντέλο Πούτιν (επιλέγω ποιος θα πεθάνει) ίσως να ασκεί ασυναισθήτως μια κρυφή γοητεία στον πρωθυπουργό. Αλλά η Ελλάς δεν είναι Ρωσία. Ούτε ο Κυριάκος Βλαντιμίρ. Νομίζω.
