του Μιχάλη Κοττάκη*
Η έξαρση του φαινομένου των πυρκαγιών κατά τη φετινή θερινή περίοδο δημιουργεί σκέψεις για την επανακατηγοριοποίηση, την ερμηνεία και την αντιμετώπισή τους ως ζητήματα εθνικής ασφάλειας. Κάνοντας μια επισκόπηση στην ελληνικής βιβλιογραφίας για την εθνική ασφάλεια συναντά κανείς την πραγματεία ενός στενού συνεργάτη του Πρωθυπουργού, του νυν Συμβούλου Εθνικής Ασφάλειας και πρώην γενικού διευθυντή του ΕΛΙΑΜΕΠ Θάνου Ντόκου. Για την ακρίβεια πρόκειται για μια από κοινού συγγραφή με τον καθηγητή Παναγιώτη Τσάκωνα με τίτλο “Ο Δρόμος είναι τα Βήματά μας” (Εκδόσεις Ι. Σιδέρης) εκδοθείσα τον Δεκέμβριο του 2019. Ο εν λόγω “Οδικός Χάρτης για την Εθνική Ασφάλεια για την Ελλάδα του Μέλλοντος” αφιερώνει μια υποενότητα στη διαχείριση κρίσεων και τις πυρκαγιές, όπου αναλύεται η υπόθεση της πυρκαγιάς στο Μάτι, αλλά και οι γενικότερες παθογένειες της αντιπυρικής προστασίας στην Ελλάδας.
Αρχικά, τονίζεται η κρίσιμη διαδικασία εξαγωγής συμπερασμάτων. Δηλαδή, τι αποκομίζουμε μετά από ένα περιστατικό πυρκαγιάς. Σε ποιο σημείο του κρατικού μηχανισμού εντοπίζονται διορθώσιμα προβλήματα. Στόχος είναι σε κάθε περίπτωση η αποτροπή των καταστροφών ή η μείωση της έκτασής τους. Εκτενής είναι η χρήση των παραπομπών στην, μέχρι πρότινος λησμονηθείσα στο δημόσιο διάλογο, έκθεση της Επιτροπής Γκολντάμερ. Από την έκθεση αυτή ξεχωρίζουν οι συγγραφείς την “έλλειψη ενιαίου και κοινού αντιπυρικού σχεδιασμού”, την απουσία σχεδίων σε τοπικό επίπεδό, τη “δυσκολία να υιοθετηθεί η χρήση σύγχρονων τεχνολογικών εργαλείων και επιστημονικών μεθόδων στον επιχειρησιακό σχεδιασμό την άναρχη και απρογραμμάτιστη δόμηση”. Δεν παραλείπεται η “δυσαρμονία κονδυλίων που διατίθενται για την πρόληψη σε σχέση με τα πολλαπλάσια κονδύλια που δαπανώνται για την καταστολή των πυρκαγιών”.
Επ’ αυτών προστίθεται ο κεντρικός χαρακτήρα την απουσία της κουλτούρας ασφάλειας στα εμπλεκόμενα στοιχεία στη διαχείριση κρίσεων, σε φορείς, θεσμούς αλλά και κατ’ επέκταση στην κοινωνία. Δεν παραλείπεται για άλλη μια φορά αναφορά στην γνωστή τοις πάσι (ένεκα covid) ατομική και συλλογική ευθύνη. Στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την διαχείριση κρίσεων τονίζεται η δοκιμή των υπαρχόντων σχεδιασμών και ελλιπής “προπόνηση” των φορέων σε ασκήσεις επί απρόβλεπτων αλλά δυνητικά υπαρκτών σεναρίων κρίσης, τους λεγόμενους “Μαύρους Κύκνους” κατά τη διεθνή βιβλιογραφία. Ταύτα οδηγούν σε τραγικούς απολογισμούς την ώρα της κρίσης. Τέλος, πέραν της θεσμικής ενίσχυσης και αναβάθμισης της πολιτικής προστασίας προτείνει “αλλαγές στην οργάνωση, στην εκπαίδευση και στην συνεκπαίδευση των εμπλεκόμενων φορέων”, την εκπαίδευση των στρατεύσιμων στη διαχείριση εκτάκτων καταστάσεων, στην “οργάνωση και στη νοοτροπία της τοπικής/ περιφερειακής αυτοδιοίκησης (π.χ. για θέματα εκκένωσης περιοχών)”.
Ενώ τα παραπάνω αποτελούν ένα κωδικοποιημένο επιστημονικό απόσταγμα της έρευνας του φαινομένου των πυρκαγιών που συγγράφει και συνυπογράφει ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας, λίγα από αυτά είχαν ορατά και κατά μείζονα λόγο θετικά αποτελέσματα (αν εφηρμόσθησαν). Για την ακρίβεια σχεδόν αποκλειστικά το ζήτημα της εκκένωσης των περιοχών. Έπειτα, το συμπέρασμα σε μορφή ερωτήματος που προκύπτει είναι αν οι σύμβουλοι μιλούν ή αν οι συμβουλεύοντες τους ακούν κατά την διάρκεια αντιπυρικής προετοιμασίας ενόψει της θερινής περιόδου.
Πολλάκις έχουν γίνει αναφορές δια στόματος του πρωθυπουργού στην κλιματική αλλαγή και στις ολοένα δριμύτερες επιπτώσεις της στον πλανήτη, στα οικοσυστήματα, στον άνθρωπο. Οι πυρκαγιές εκτός απ’ το γεγονός ότι ισχυροποιούνται από την κλιματική αλλαγή, την επιταχύνουν κιόλας με τα στρέμματα δάσους που αφανίζουν στο πέρασμά τους να μετρώνται με επταψήφιους αριθμούς στη χώρα μας. Πέραν τούτων, κύκλοι του Μαξίμου παρουσιάζουν ως φθηνό μέτρο που θα εξυπηρετήσει την ανάγκη ταχείας προσαρμογής της χώρας στην κλιματική αλλαγή την αποκατάσταση δασών. Με τις απώλειες των πρόσφατων πυρκαγιών, αλλά και των εν εξελίξει μετώπων μόνο βήματα προς την αντίθετη κατεύθυνση απ’ το σκοπό αυτό και την περιβαλλοντική ασφάλεια γίνονται. Το περιβάλλον και η ασφάλειά του είναι υψίστης σημασίας για τον άνθρωπο, καθώς υπό μια ευρεία έννοια αποτελεί το σπίτι του. Μάλιστα, στο ίδιο βιβλίο η περιβαλλοντική ασφάλεια θεωρείται μια από τις 7 υποκατηγορίες ασφάλειας που συνθέτουν την ανθρώπινη ασφάλεια.
Με την πάροδο του χρόνου η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος αναδεικνύεται εντονότερα σε παγκόσμια απειλή. Ανάλογου επιπέδου οφείλει να είναι η λύση που θα δοθεί από τους δρώντες του διεθνούς συστήματος. Από πλευράς μας πρώτο μέλημα είναι η αναγνώρισή του σε εθνικό επίπεδο. Το κατ’ εξοχήν θεσμικό επίπεδο στο οποίο θα μπορούσε να τοποθετηθεί μια απειλή ασφάλειας σε εθνικό επίπεδο είναι το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας και η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας. Ωστόσο, τα μόνα διαθέσιμα σχετικά δείγματα βρίσκονται στο ρεπορτάζ του εξαίρετου Βασίλη Νέδου (Καθημερινή 9/7/2021) και μαρτυρούν μια έμφαση στην εξ’ ανατολών απειλή. Ουδεμία αναφορά στο ορατό στον ορίζοντα ζήτημα των πυρκαγιών και κατ’ επέκταση της κλιματικής αλλαγής και των επισυναπτόμενων απειλών τους. Σε καμία περίπτωση δεν υποτιμάται η κεντρική σημασία της νεο-οθωμανικής απειλής, αλλά οι καιροί, τα παθήματα και τα μαθήματα τους πλέον επισημαίνουν ότι οι ακανθώδεις διακρατικές σχέσεις δεν μπορούν να αποτελούν το μονοπώλιο στην εθνική ασφάλεια. Πάντως, ως ελπιδοφόρο γεγονός μπορεί να παρουσιαστεί η ανά πενταετία ενημέρωση της κατεύθυνσης των θεσμικών αυτών στοιχείων.
*Φοιτητής Πολιτικών Επιστημών και Δημόσιας Διοίκησης ΕΚΠΑ