Zήτημα αμφισβητήσεως της εθνικής κυριαρχίας αλλά και συνεκμεταλλεύσεως των νησιών του Αιγαίου εγείρει και πάλι η Άγκυρα με αφορμή τις εξαγγελίες της Αθήνας για δημιουργία δύο θαλάσσιων πάρκων στο Αιγαίο και το Ιόνιο στο πλαίσιο της Διεθνούς Διασκέψεως των Ωκεανών που θα διεξαχθεί τον Απρίλιο στην Αθήνα. «Μην πολιτικοποιείται ένα αμιγώς περιβαλλοντικό ζήτημα» ήταν η απάντησις του υπουργείου Εξωτερικών, υποβαθμίζοντας ουσιαστικά μια μείζονα εθνική προσπάθεια που ξεκίνησε πριν δύο χρόνια με στόχο να συνδεθεί το θέμα της προστασίας του περιβάλλοντος του Αιγαίου με την αναγνώριση υφαλοκρηπίδας στα ελληνικά νησιά.
- Από την
Μύρνα Νικολαΐδου
«Δεν θα δεχθούμε τετελεσμένα που μπορεί να δημιουργήσει η Ελλάδα σε γεωγραφικούς σχηματισμούς των οποίων το καθεστώς αμφισβητείται. Επαναλαμβάνουμε ότι τα εν λόγω θαλάσσια πάρκα δεν θα έχουν κανένα νομικό αποτέλεσμα στο πλαίσιο των προβλημάτων μεταξύ των δύο χωρών στο Αιγαίο», ανέφερε ανακοίνωση του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών. Και συνέχισε: «θα θέλαμε να σας υπενθυμίσουμε ότι το διεθνές ναυτικό δίκαιο ενθαρρύνει την συνεργασία, συμπεριλαμβανομένων περιβαλλοντικών θεμάτων, μεταξύ παράκτιων κρατών σε κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες και, στο πλαίσιο αυτό, η χώρα μας είναι πάντα έτοιμη να συνεργαστεί με την Ελλάδα στο Αιγαίο»!
Οι Τούρκοι μας καλούν δηλαδή σε συγκυριαρχία στο Αιγαίο, επιβεβαιώνοντας δυστυχώς ότι η οργάνωσις κοινών περιπολιών μεταξύ της ελληνικής και τουρκικής ακτοφυλακής στο Αιγαίο συνιστά τον «Δούρειο Ίππο» για περαιτέρω διεκδικήσεις της Άγκυρας στο ελληνικό Αρχιπέλαγος.
Σε ήπιους τόνους, το ελληνικό ΥΠΕΞ απάντησε ότι η Άγκυρα «πολιτικοποιεί ένα αμιγώς περιβαλλοντικό ζήτημα» και «η ελληνική Κυβέρνηση θα συνεχίσει να υποστηρίζει απαρέγκλιτα την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας στο πλαίσιο εξωτερικής πολιτικής αρχών. Με έρεισμα στο διεθνές δίκαιο και, ιδίως, στη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας, της οποίας η Ελλάδα αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος». Και κατέληξε: «Η πρακτική της συναλλακτικής διπλωματίας και της χρήσης υβριδικών μέσων για γεωπολιτικά οφέλη δεν προσιδιάζουν στην ελληνική εξωτερική πολιτική». Δηλαδή η προστασία των χελωνών είναι υβριδικό μέσο; Τι εννοεί το ΥΠΕΞ;
Η εθνική προσπάθεια που εγκαταλήφθηκε
Το θέμα πάντως όχι μόνο δεν είναι αποκλειστικά περιβαλλοντικό αλλά θα μπορούσε να αποφέρει και σημαντικά εθνικά οφέλη με την αναγνώριση υφαλοκρηπίδας στα νησιά του Αιγαίου με τις ευλογίες μάλιστα των ΗΠΑ. Αυτός ήταν ο αρχικός σκοπός πριν από δύο χρόνια που ξεκίνησαν οι συνομιλίες με τις ΗΠΑ αλλά εν συνεχεία υποβαθμίστηκε στο βωμό -ως φαίνεται- της πολιτικής του κατευνασμού και των «ήρεμων νερών» στο Αιγαίο. Την ώρα μάλιστα που οι πάγιες διεκδικήσεις της Άγκυρας όχι μόνο παραμένουν αλλά διατυπώνονται δημοσίως και κατηγορηματικώς.
Όλα ξεκίνησαν στις 19 Απριλίου 2022, όπως είχε γράψει η «ΕτΚ», όταν ο τότε ΥΠΕΞ Νίκος Δένδιας είχε συνομιλίες με τον ειδικό απεσταλμένο του Προέδρου Μπάιντεν για το κλίμα Τζων Κέρρυ για θέματα περιβάλλοντος. Επίσημο επιχείρημα ήταν η προστασία του τουριστικού παραδείσου του Αιγαίου. Ωστόσο στην πραγματικότητα άρχισε να συνειδητοποιείται από την ελληνική πλευρά ότι το Ελληνικό Αρχιπέλαγος έχει διπλή σημασία. Ώς πράσινος δρόμος ναυσιπλοΐας, όπως αναφέρεται στα εσωτερικά έγγραφα του Σταίητ Ντηπάρντμεντ για το 2030 και ως τόπος παραγωγής πράσινης ενέργειας. Αυτό σημαίνει ότι τα νησιά ή οι θαλάσσιες περιοχές γύρω από τα νησιά ηδύναντο να χρησιμοποιηθούν για την εγκατάσταση αιολικών πάρκων, χερσαίων και πλωτών.
Και η εγκατάστασις αιολικών πάρκων προσδίδει σε αυτά χαρακτηριστικά «ασκήσεως οικονομικής δραστηριότητος» επί του εδάφους τους και θεμελιώνει δικαίωμα υφαλοκρηπίδας. Αυτό ήταν το κλειδί! Μάλιστα τότε η ελληνική πλευρά βρισκόταν πολύ κοντά σε συμφωνία με τις ΗΠΑ για κοινή πρωτοβουλία για την προστασία των θαλασσών στην βάση του σεβασμού του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας. Σε περίπτωση που αυτό συνέβαινε οι ΗΠΑ θα αναγνώριζαν πανηγυρικώς το Δίκαιο της Θάλασσας, συνεπώς και ότι τα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα- ως εθιμικός κανόνας του Διεθνούς Δικαίου. Έτσι, η Ελλάς θα κέρδιζε την αναγνώριση υφαλοκρηπίδας των νησιών του Αιγαίου και οι ΗΠΑ θα άπλωναν ένα πέπλο ασφαλείας στα 11 νησιά, μεταξύ των οποίων και τα Νησιά του Σολομώντα, που βρίσκονται έξω από την Αυστραλία και έχει βάλει στο στόχαστρο η Κίνα.
Εντούτοις, η προσπάθεια αυτή αργότερα υποβαθμίστηκε και κατέπεσε στην αρμοδιότητα του υπουργείου Περιβάλλοντος, το οποίο έκανε τον σχεδιασμό για την δημιουργία θαλασσίων πάρκων χωρίς τον απαραίτητο για τα εθνικά συμφέροντα, νομικό σχεδιασμό. Και χωρίς να ζητηθεί η βοήθεια των ΗΠΑ που ήταν διατεθειμένος να δώσει απλόχερα ο ίδιος ο κ. Κέρρυ στις αρχικές συνομιλίες με τον κ. Δένδια. Μάλιστα με την Διάσκεψη των Ωκεανών, που θα γίνει σε λίγες ημέρες στην Αθήνα, θα αναγνωριζόταν από όλο τον κόσμο– συμμετέχουν 120 κράτη- τα συμπλέγματα του Αρχιπελάγους, στα οποία συμπεριλαμβάνεται και το Αιγαίο! Και κάτι τέτοιο θα ενίσχυε ακόμη περισσότερο την νομική μάς θέση σε περίπτωση προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Επιμένουμε στα «ήρεμα νερά»
Τώρα όμως έχουμε αναγάγει το θέμα σε «αμιγώς περιβαλλοντικό» κατά τα λεγόμενα του Υπουργείου Εξωτερικών. Και σαν να μην έφτανε αυτό, οι Τούρκοι εγείρουν και θέματα συγκυριαρχίας στο Αιγαίο, λέγοντας μάς ευθαρσώς ότι θα πρέπει να πάρουμε την άδεια τους για την προστασία των χελωνών. Εξ άλλου λίγες ώρες πριν την νέα απροκάλυπτη αμφισβήτηση της εθνικής μας κυριαρχίας από την Άγκυρα, διπλωματικές πηγές εξέφραζαν την ικανοποίησή τους για την εφαρμογή της περίφημης «Διακήρυξης των Αθηνών», τονίζοντας μάλιστα ότι δεν θα υπάρξει άλλο ανάλογο κείμενο στο εγγύς μέλλον, καθώς το υπάρχον έχει πολύ ισχυρά χαρακτηριστικά. Πρόκειται για μια «πολιτική διακήρυξη υψηλού συμβολισμού και ηθικής δέσμευσης», όπως επεσήμαναν ενδεικτικώς.
Ανέφεραν μάλιστα ότι υπάρχει μια καλή και ειλικρινή σχέση μεταξύ των δύο υπουργών Εξωτερικών κ.κ Γεραπετρίτη και Φιντάν. «Υπήρξαν προβλήματα αλλά δεν θέλουμε να επιστέψουμε στο παρελθόν διαρκούς έντασης», ανέφεραν σχετικώς. Σοφόν, το σαφές, αλλά με ποιο κόστος;
Την περασμένη Δευτέρα, ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης πλαισιωμένος- ουδόλως τυχαίως- από τους υπουργούς Περιβάλλοντος και Ενέργειας, κ. Θόδωρο Σκυλακάκη και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, κ. Λευτέρη Αυγενάκη ανεκοίνωσε με αφορμή την Διεθνή Διάσκεψη των Ωκεανών που θα διεξαχθεί για πρώτη φορά στην χώρα μας στις 16 και 17 Απριλίου την κατασκευή δύο θαλάσσιων πάρκων στο Ιόνιο και στο Αιγαίο, τα οποία θα είναι από τα μεγαλύτερα στην Μεσόγειο. Για την επιτήρησή τους θα αξιοποιηθεί υπερσύγχρονο σύστημα παρακολούθησης, με drones, ραντάρ, δορυφόρους και σκάφη, σε πραγματικό χρόνο (real time). Πρόκειται για περιοχές του δικτύου Natura2000 όπου τα πάρκα θα έχουν στόχο να προστατεύουν θαλάσσια θηλαστικά, χελώνες καρέτα καρέτα και θαλασσοπούλια.
Το 9ο “Our Ocean Conference” είναι ένας διεθνής θεσμός, που ξεκίνησε το 2014 με πρωτοβουλία του πρώην υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζων Κέρρυ και πραγματοποιείται κάθε έτος σε διαφορετική χώρα, προσπαθώντας να φέρει στο προσκήνιο ζητήματα που σχετίζονται με την προστασία των θαλασσών και να «αποσπάσει» δεσμεύσεις από κυβερνήσεις και φορείς της αγοράς. Και η Ελλάς απώλεσε μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να συνδέσει το θέμα της προστασίας του ελληνικούς Αρχιπελάγους με την άσκηση εθνικής κυριαρχίας, κάτι που πηγάζει και από τα δικαιώματα που προκύπτουν από την ένταξη των πάρκων στο «Δίκτυο Natura».
Aν υπήρχε νομικός σχεδιασμός σε αυτή την πρωτοβουλία, η κυβέρνησις θα μπορούσε να περάσει αυτά τα πάρκα ως ευρωπαϊκά πάρκα Natura με την δημοσίευσή τους στην εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Κάτι που σαφώς θα φρέναρε την τουρκική αντίδραση ειδικά τώρα που αναμένει τα συμπεράσματα του επικείμενου έκτακτου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (17-18 Απριλίου) για τις ευρωτουρκικές σχέσεις προκειμένου να ξεμπλοκάρει το θέμα της τελωνειακής ένωσης και της βίζας που καίει την Άγκυρα
Δένδιας: «Μία γλυκιά τοποθέτηση θεωρείται ως δείγμα αδυναμίας»
Τον κώδωνα του κινδύνου για τις τουρκικές διεκδικήσεις έκρουσε ο υπουργός Άμυνας Νίκος Δένδιας μιλώντας στο Φόρουμ των Δελφών. «Αναφέρεται σε θαλάσσια πάρκα γύρω από τις Κυκλάδες» και αυτό δείχνει «μια αυξανόμενη ατζέντα τουρκικών διεκδικήσεων και αιτιάσεων» ανέφερε χαρακτηριστικά. Ο κ. Δένδιας κατέστησε σαφές ότι «δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να αποστρατικοποιήσουμε τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου» ενώ σχολίασε την ανακοίνωση του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών, λέγοντας «η αντίδραση μας πρέπει να είναι άμεση και καθαρή σε αυτές τις προκλήσεις». «Μία γλυκιά τοποθέτηση θεωρείται ως δείγμα αδυναμίας και άρα η επόμενη αιτίαση θα είναι πιο προωθημένη» τόνισε με νόημα ο υπουργός Εθνικής Άμυνας. Ανέφερε ακόμη ότι όσο υπάρχουν «το απαράδεκτο casus belli και το τουρκολιβυκό μνημόνιο, είναι πραγματικά δύσκολο να υπάρξει κατανόηση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας».
Η σημασία του θεσμικού πλαισίου του «Δικτύου NATURA 2000» και στην Ελληνική ΑΟΖ
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πρώην πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος σε άρθρο του το 2018 είχε αναφερθεί στην «προστιθέμενη θεσμική αξία» του «Δικτύου NATURA 2000» για την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων. Ο κ. Παυλόπουλος βασίστηκε και στην πολιτική που άσκησε το ΥΠΕΧΩΔΕ επί Λαλιώτη σε συνεργασία με τον τότε υφυπουργό Αμύνης Μανώλη Μπετενιώτη για τις περιοχές Natura.
Όπως ανέφερε ο πρώην πρόεδρος της Δημοκρατίας, «το θεσμικό πλαίσιο της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, ως προς το «Δίκτυο NATURA 2000» και τ’ αντίστοιχα δικαιώματα για κάθε κράτος-μέλος -συνεπώς και για την Ελλάδα- ιδίως ως προς τους οικοτόπους του βυθού (δηλ. τους υφάλους) και ως προς τους υποθαλάσσιους σχηματισμούς που δημιουργούνται από εκπομπές αερίων, εφαρμόζονται και ισχύουν και πέραν των χωρικών υδάτων τους, ήτοι τόσο στην υφαλοκρηπίδα τους όσο και στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη τους (ΑΟΖ). A fortiori δε, κάθε κράτος-μέλος, έχει όχι μόνο δικαίωμα αλλά και υποχρέωση λήψης των προβλεπόμενων από το θεσμικό αυτό πλαίσιο μέτρων προστασίας κατά την άσκηση των ad hoc κυριαρχικών του δικαιωμάτων».
Τούτο -δηλαδή, το δίπολο δικαίωμα και υποχρέωση- έχει επισημάνει εμφατικώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο κείμενο (Μαΐου 2007) με τον τίτλο «Κατευθυντήριες οδηγίες για την εγκαθίδρυση του δικτύου Natura 2000 στον θαλάσσιο οικοσύστημα» (“Guidelines for the establishment of the Natura 2000 network in the marine environment”), όπου αναφέρονται τα εξής (βλ. σελ.18): «Σε σχέση με την εκμετάλλευση και τη διατήρηση των φυσικών πόρων, η γνώμη της Επιτροπής είναι ότι η αναγνώριση από ένα παράκτιο κράτος αποκλειστικών δικαιωμάτων σε θαλάσσια ζώνη φέρνει όχι μόνο δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις. Αποκλειστικό δικαίωμα εκμετάλλευσης φυσικών πόρων συνεπάγεται ανάλογη υποχρέωση για τη διατήρηση των φυσικών πόρων. Επομένως, το κοινοτικό δίκαιο σε σχέση με τη διατήρηση των φυσικών πόρων ισχύει σε όλες τις θαλάσσιες περιοχές όπου τα κράτη μέλη ασκούν τα δικαιώματα αυτά. Τούτο αφορά τις ακόλουθες θαλάσσιες περιοχές: […] Την αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) ή/και σε άλλες περιοχές όπου τα κράτη μέλη ασκούν ισοδύναμα κυριαρχικά δικαιώματα (αλιευτικές ζώνες προστασίας, ζώνες προστασίας του περιβάλλοντος …».
Θα πρέπει να επισημανθεί συναφώς, ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ήδη από το 1999 με σχετική ανακοίνωσή της («Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο – Η διαχείριση της αλιείας και η διατήρηση της φύσης στο θαλάσσιο περιβάλλον / COM/99/0363 τελικό»), εξέφρασε την ακόλουθη άποψη για την χωρική εφαρμογή της οδηγίας περί Οικοτόπων επί των θαλασσίων υδάτων: «5.2.2.Βάσει της οδηγίας περί οικοτόπων, τα κράτη μέλη πρέπει να ορίσουν ειδικές περιοχές διατήρησης για την επίτευξη ενός συνεκτικού ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου με την ονομασία Natura 2000. Πρέπει να λάβουν κατάλληλα μέτρα για την αποφυγή της επιδείνωσης της κατάστασης των φυσικών οικοτόπων ή των οικοτόπων των ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος καθώς και οποιαδήποτε παρεμβολή με τα είδη για τα οποία έχουν οριστεί ειδικές περιοχές διατήρησης. Οι διατάξεις της οδηγίας περί οικοτόπων εφαρμόζονται αυτομάτως στους θαλάσσιους οικοτόπους και στα θαλάσσια είδη που βρίσκονται σε χωρικά ύδατα (12 μίλια κατ’ ανώτατο όριο). Εντούτοις, εάν ένα κράτος μέλος ασκεί τα κυρίαρχα δικαιώματά του σε αποκλειστική οικονομική ζώνη των 200 ναυτικών μιλίων (επί παραδείγματι, για τη χορήγηση άδειας λειτουργίας για εξέδρα άντλησης πετρελαίου), θεωρεί, ως εκ τούτου, τον εαυτό του αρμόδιο να θέσει σε εφαρμογή εθνικούς νόμους στην περιοχή αυτή και, κατά συνέπεια, η Επιτροπή θεωρεί στην περίπτωση αυτή ότι η οδηγία περί οικοτόπων έχει επίσης εφαρμογή, δεδομένου ότι η κοινοτική νομοθεσία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της εθνικής νομοθεσίας».
