Πριν από 23 χρόνια, ο Αυστριακός Γεργκ Χάιντερ έμπαινε στον κυβερνητικό συνασπισμό. Η Ευρώπη του 2000, μία δεκαετία μετά την έναρξη της παγκοσμιοποίησης και μία διετία πριν από την είσοδο του ευρώ, παρακολουθούσε σοκαρισμένη τα αποτελέσματα της κάλπης.
- Από τον Βασίλη Γαλούπη
Η άνοδος στην εξουσία του Κόμματος της Ελευθερίας (FPO) σε μια χώρα του πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπως η Αυστρία, μετέτρεψε τον Χάιντερ στον «άγνωστο Χ» εκείνης της χρονιάς. Για πολλούς ήταν το «μαύρο πρόβατο». Ομως, ήταν η πρώτη φορά που στην κεντρική σκηνή της Ε.Ε. ξεπρόβαλε κόμμα εξουσίας που έθετε επίμονα ζητήματα εκτός τυπικής ατζέντας, όπως το Μεταναστευτικό.
Ο Χάιντερ πήρε από το 5% το FPO, το οποίο κινείτο πιο δεξιά από τη Δεξιά, και το εκτίναξε στο 27%. Η Ε.Ε. απάντησε με κυρώσεις στην Αυστρία. Οι ηγέτες των μελών της Ενωσης διέκοψαν τη συνεργασία τους με την αυστριακή κυβέρνηση. Το 2008, ο Χάιντερ έφυγε από τη ζωή σε τροχαίο. Σήμερα, οι δημοσκοπήσεις στην Αυστρία δείχνουν πρώτο κόμμα το FPO με 28% εν όψει των επερχόμενων εθνικών εκλογών.
Σχεδόν δυόμισι δεκαετίες μετά, η αντισυστημική Δεξιά διαμορφώνει σε ολοένα περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης όχι μόνο την ατζέντα, αλλά και συνθήκες εξουσίας. Τελευταίο παράδειγμα, η πτώση του Ρούτε στην Ολλανδία με τη διάλυση του κυβερνητικού συνασπισμού λόγω του Μεταναστευτικού. Την πρωτιά θα διεκδικήσει στις εκλογές το ραγδαία ανερχόμενο κόμμα της λαϊκής Δεξιάς, αυτό των Αγροτών.
Οσο οι Ευρωπαίοι πολιτικοί των «παραδοσιακών» κομμάτων και τα συστημικά ΜΜΕ καταφεύγουν στην εύκολη λύση των μονότονων αφορισμών, των χλευασμών και των χαρακτηρισμών για να προστατεύσουν την πραμάτεια τους, ένα σημαντικό μέρος της ευρωπαϊκής κοινωνίας, που νιώθει φτωχοποιημένο, αποξενωμένο κοινωνικά κι απογοητευμένο από την πολιτική, βρίσκει αποκούμπι στα κόμματα της λεγόμενης και «λαϊκής Δεξιάς».
Το 2000, το FPO του Χάιντερ αντιμετωπιζόταν από το πολιτικό κατεστημένο ως μια «κακή μόδα που θα περάσει». Δέκα χρόνια αργότερα, το 2010, οι εννέα από τις 12 μεγαλύτερες χώρες της Ε.Ε. είχαν κυβερνήσεις υπό την ηγεσία της Κεντροδεξιάς και οι υπόλοιπες της Κεντροαριστεράς. Ολοι ένιωθαν ότι πράγματι εκείνη η μπόρα είχε τελειώσει. Ομως, ήταν αυτό ακριβώς το διάστημα που διαμορφώνονταν οι νέες ισορροπίες. Στην εποχή της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης μετά το κραχ της Lehman Brothers το 2008, ο κόσμος άρχισε να αλλάζει απότομα, κάτω από τη μύτη των υπνωτισμένων Βρυξελλών.
Οι ανισότητες μεγάλωναν μέρα με τη μέρα. Η δυσαρέσκεια των κάποτε καλοζωισμένων ψηφοφόρων μετατρεπόταν σε οργή όσο η ανεργία φούντωνε, ενώ την ίδια ώρα οι κυβερνήσεις πριμοδοτούσαν τη σωτηρία των άπληστων τραπεζών με δημόσιο χρήμα. Ο πλούτος συσσωρευόταν πια σε ολοένα λιγότερα χέρια.
Οι τελευταίες κρίσεις, πανδημίας – πολέμου – ενέργειας – πληθωρισμού, μεγέθυναν κι άλλο τα προβλήματα με εκ νέου αναδιανομή εις βάρος των πιο αδυνάμων. Οι φωνές αυξήθηκαν. Η ξαφνική συμπίεση της μεσαίας τάξης στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ άρχισε να περιθωριοποιεί όλο και μεγαλύτερα ποσοστά πληθυσμών. Μεγάλες κοινωνικές ομάδες είδαν απελπισμένες, πέρα από την απώλεια εισοδημάτων, να χάνεται οριστικά και το μεταπολεμικό «μαξιλάρι» του κοινωνικού κράτους.
Τα «συμβατικά» πολιτικά κόμματα, απορροφημένα στα παλιά τσιτάτα τους, δεν έδειξαν να νοιάζονται και πολύ όσο τα ποσοστά τους άντεχαν. Η περιθωριοποίηση πληθυσμών διογκώθηκε. Η Κεντροαριστερά και η Αριστερά έμοιαζαν όλο και πιο αμήχανες μπροστά στα νέα διλήμματα για τη διαχείριση του Μεταναστευτικού, τα κυριαρχικά δικαιώματα των χωρών, την αύξηση της εθνικής παραγωγής, την ακρίβεια, την κοινωνική ανέχεια.
Στην Ιταλία και τη Γαλλία, η σύγκριση εδρών από το 1950 μέχρι το 2023 δίνει ξεκάθαρη εικόνα. Δείχνει ότι οι έδρες της Αριστεράς διαρκώς συμπιέζονται και της αντισυστημικής Δεξιάς κερδίζουν συνεχώς έδαφος. Σε κάποιες χώρες ήδη κυβερνούν, σε άλλες τα υψηλά ποσοστά τους πιέζουν τις κυβερνήσεις προς πιο συντηρητικές πολιτικές. Στις πρόσφατες ελληνικές εκλογές, οι 15 στους 100 ψηφοφόρους επέλεξαν κόμματα δεξιότερα της Ν.Δ.
Στα πρώτα χρόνια, η άνοδος κομμάτων της «αντισυστημικής Δεξιάς» ξεκίνησε από το περιθώριο του πολιτικού φάσματος, όμως αυτό άλλαξε όταν μεγάλες ομάδες ψηφοφόρων σε ολόκληρη την Ευρώπη τα είδαν ως τη μόνη εναλλακτική σε ένα πολιτικό καρτέλ με το οποίο δεν έχουν πια επαφή.
Επειτα εξελίχθηκε μια ακόμα στροφή, που τώρα αποδεικνύεται ότι είναι νέα πολιτική τάση. Τα κόμματα αυτά όχι μόνο αυξάνουν ποσοστά, αλλά σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες παίρνουν και κυβερνητικούς ρόλους. Από παρίες γίνονται mainstream ακριβώς τη στιγμή που οι κλασικές διαχωριστικές γραμμές Αριστεράς – Δεξιάς θολώνουν και δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες των καιρών.
Γιατί έχει απήχηση στα λαϊκά στρώματα;
Η Αριστερά στην Ευρώπη βυθίζεται και η Κεντροδεξιά δεν είναι πια η δύναμη που ήταν κάποτε. Αν επιχειρήσει κάποιος να βρει ένα ρεύμα που να διατρέχει την πολιτική σκηνή της Δύσης, θα είναι η ολοένα μεγαλύτερη παρουσία στα εθνικά Κοινοβούλια από κόμματα που εκφράζουν μια αντισυστημική ή συντηρητική Δεξιά, με ατζέντα από διάφορες «γεύσεις».
Αλλα εκφράζουν μια Δεξιά της αντιπαγκοσμιοποίησης, άλλα στηρίζουν τις οικογενειακές αξίες, την κοινωνική συνοχή και τη θρησκεία, όπως στην Ισπανία, άλλα επικεντρώνονται στη μετανάστευση, όπως στη Σουηδία, άλλα στην ανεξέλεγκτη ακρίβεια των πολυεθνικών κι άλλα στον ευρωσκεπτικισμό. Ορισμένες θέσεις τους αποτελούν πλέον κι επιλογή για ψηφοφόρους που θα ψήφιζαν αριστερά κόμματα. Προσφέροντας, για παράδειγμα, μια πιο «προστατευτική» οικονομική πολιτική και περισσότερο κοινωνικό κράτος.
Οι αναλυτές συμφωνούν ότι οι βασικές τάσεις είναι κοινές για όλες τις χώρες. Τα κόμματα της αντισυστημικής Δεξιάς έχουν απήχηση επειδή προτάσσουν την προστασία της εθνικής κυριαρχίας, της οικονομικής κατάστασης των πολιτών και των παραδοσιακών αξιών, σε συνδυασμό με το φρένο στην αχαλίνωτη παγκοσμιοποίηση και την οικονομική ασυδοσία.
ΟΛΛΑΝΔΙΑ: Καλπάζουν οι Αγρότες
Το Αμστερνταμ μπορεί να είναι μια πολυπολιτισμική πόλη με ανεκτικές πολιτικές, αλλά στην υπόλοιπη χώρα οι εκλογικές συμπεριφορές έχουν αλλάξει. Πλέον το Μεταναστευτικό φαίνεται να είναι αυτό που διαμορφώνει το πολιτικό σκηνικό.
Στις περιφερειακές εκλογές του Μαρτίου, τα κόμματα της λαϊκής Δεξιάς συγκέντρωσαν το 1/3ο των ψήφων. Ο μεγάλος νικητής ήταν το BoerBurgerBeweging (Κίνημα Αγροτών – Πολιτών), ένα κόμμα μόλις τεσσάρων ετών, που σχηματίστηκε από μια δημοσιογράφο ονόματι Κατολίνα ντερ Πλας, ρεπόρτερ του αγροτικού κλάδου, κυρίως για να καταπολεμήσει την περιβαλλοντική πολιτική της κυβέρνησης Ρούτε για μείωση του αριθμού ζώων και κλείσιμο χιλιάδων αγροκτημάτων.
Στις περιφερειακές οι Αγρότες συγκέντρωσαν σχεδόν το 20% των ψήφων, καταφέρνοντας να γίνουν το ισχυρότερο κόμμα, παρά το γεγονός ότι οι αγρότες της χώρας αποτελούν μόνο το 1% του πληθυσμού. Το κόμμα τα πήγε εξαιρετικά καλά και στις πόλεις, όπου προφανώς απευθύνθηκε «σε αυτούς που αισθάνονται ότι η κυβέρνηση νοιάζεται για διάφορες ατζέντες αλλά όχι για την ευημερία και την ασφάλεια των απλών πολιτών», όπως έγραψε η «Die Welt».
Πρακτικά, το Κίνημα Αγροτών-Πολιτών γίνεται η νέα έκφραση της δυσαρέσκειας μεγάλου τμήματος του εκλογικού σώματος, εκφράζοντας τις παραδοσιακές συντηρητικές κοινωνικές και ηθικές αξίες, σε συνδυασμό με μια αριστερόστροφη και υπέρ των πολλών οικονομική πολιτική. Η παραίτηση του Μαρκ Ρούτε ύστερα από 13 χρόνια έγινε λόγω της ασυμφωνίας των κομμάτων του κυβερνητικού συνασπισμού για τον περιορισμό της μετανάστευσης. Στις τελευταίες δημοσκοπήσεις, πρώτο κόμμα είναι αυτό των Αγροτών.
ΙΤΑΛΙΑ: Μελόνι, η πρώτη πρωθυπουργός στην Ε.Ε.
Η Μελόνι έγινε η πρώτη πρωθυπουργός της ριζοσπαστικής Δεξιάς στη δυτική Ευρώπη, μεταπολεμικά. Αφότου εκλέχθηκε, ακολουθεί μια στρατηγική ομαλοποίησης των σχέσεων με τις Βρυξέλλες, οικονομικής ορθοδοξίας, υποστήριξης στην Ουκρανία, ενώ στο εσωτερικό εστιάζει στα εθνικά συμφέροντα της χώρας της και στη συνοχή της ιταλικής κοινωνίας όσον αφορά την κουλτούρα του δικαιωματισμού.
Η ίδια τονίζει ότι η πολιτική της δεν επιτρέπει στην ατζέντα των δικαιωματιστών να υπερβεί το σημείο της κοινής λογικής για την ιταλική κοινωνία.
ΙΣΠΑΝΙΑ: Έτοιμο για τον κυβερνητικό συνασπισμό το Vox
Η χώρα έχει εκλογές στις 23 Ιουλίου και οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το Λαϊκό Κόμμα της Ισπανίας θα μπορούσε να κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία σε συνασπισμό με το -ακόμη δεξιότερο- Vox.
Το ριζοσπαστικά δεξιό, καθολικό και συντηρητικό Vox είναι τώρα το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα στην Εθνοσυνέλευση της Ισπανίας, και όλα δείχνουν ότι το Λαϊκό Κόμμα, που δεν αναμένεται να συγκεντρώσει πλειοψηφία, θα αναγκαστεί να ζητήσει την υποστήριξη του Vox για να σχηματίσει κυβέρνηση.
ΓΑΛΛΙΑ: Ανοδικά τα ποσοστά της Λεπέν
Οταν, το 2002, ο Ζαν Μαρί Λεπέν με το Εθνικό Μέτωπο ήρθε δεύτερος στις προεδρικές εκλογές, ο Ζακ Σιράκ, που τελικά νίκησε, αρνήθηκε ακόμη και το debate μαζί του. Τόσο σοκαριστική είχε θεωρηθεί η επίδοση του Λεπέν.
Σήμερα, η Εθνική Συσπείρωση της Μαρίν Λεπέν είναι το μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης. Η ίδια επιχειρεί να δείχνει σταθερό και υπεύθυνο προφίλ, με αλλαγή στο ίματζ της. Οπως λέει, ο μοναδικός στόχος του κόμματος είναι τώρα «η χειροπιαστή βελτίωση της ζωής των Γάλλων».
Στις περσινές εκλογές σημείωσε ποσοστό-ρεκόρ 41,46%, αυξάνοντας 11 φορές πάνω τη δύναμή της στο Κοινοβούλιο. Σήμερα οι δημοσκοπήσεις στη Γαλλία δείχνουν ότι, αν οι εκλογές διεξάγονταν τώρα, η Λεπέν θα κέρδιζε τον δεύτερο γύρο. Είναι ενισχυμένη από το «βαρύ» συνταξιοδοτικό πρόγραμμα που πέρασε ο Μακρόν, ενώ ενδέχεται να καρπωθεί κι ένα νέο ποσοστό δυσαρέσκειας μετά τις τελευταίες ταραχές.
ΓΕΡΜΑΝΙΑ: Στο 20% των γκάλοπ το AfD
Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις στη Γερμανία δείχνουν το AfD δεύτερη δύναμη. Λόγω πληθωρισμού, οικονομικής ύφεσης κι αύξησης του αριθμού μεταναστών, οι Γερμανοί ψηφοφόροι προτιμούν πλέον το AfD από τους Σοσιαλδημοκράτες της κυβέρνησης και δίνουν στο ευρωσκεπτικιστικό κόμμα ποσοστό 20%. Είναι το μόνο κόμμα της αντιπολίτευσης που επωφελείται από τη δυσαρέσκεια των πολιτών.
Τον Ιούνιο, το AfD νίκησε στις περιφερειακές εκλογές στην ανατολική Γερμανία, ενώ στην κοινή γνώμη η έγκριση για τον περιορισμό της μετανάστευσης που ζητά το κόμμα αυξάνεται. Στις δημοσκοπήσεις, το 55% των ερωτηθέντων δηλώνει ότι εκτιμά τη σαφή στάση του AfD σε πολλά ζητήματα και το 53% θεωρεί ότι το AfD κατανοεί τις ανάγκες ασφάλειας των πολιτών καλύτερα από οποιοδήποτε άλλο κόμμα. Στις εκλογές του 2022 πήρε τις 80 από τις 736 έδρες της Μπούντεστανγκ.
ΣΟΥΗΔΙΑ: Δεύτερο το SD με ποσοστό 20%
Στις βουλευτικές εκλογές του 2022, το λαϊκό δεξιό κόμμα Σουηδοί Δημοκράτες (SD) έγινε πρώτη φορά η δεύτερη ισχυρότερη δύναμη της χώρας, αντικαθιστώντας τους Σοσιαλδημοκράτες, με ποσοστό 20%.
Για να γίνει πρωθυπουργός ο Ουλφ Κρίστερσον αποφάσισε να συνεργαστεί στενά με το SD, υποσχόμενος ανάλογη μεταναστευτική πολιτική. Η ύπαρξη της κυβέρνησης μειοψηφίας που έφτιαξε εξαρτάται από την υποστήριξή των Σουηδών Δημοκρατών.
Ενα λίγο παλαιότερο σύνθημα του SD ήταν «Η Σουηδία στους Σουηδούς». Υποστήριζαν το «Swexit», δηλαδή την έξοδο της χώρας από την Ε.Ε.
ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ: Με τρία υπουργεία οι «Φινλανδοί»
Τη χώρα κυβερνά ένας συνασπισμός τεσσάρων κομμάτων, με επικεφαλής τον κεντροδεξιό πρωθυπουργό Πέτερι Ορπο. Το κόμμα του, η Εθνική Συμμαχία, υπερίσχυσε στις εκλογές του Απριλίου, με δεύτερο το ριζοσπαστικό δεξιό κόμμα «Οι Φινλανδοί», που συμμετέχουν στην κυβέρνηση.
Οι «Φινλανδοί» διαχειρίζονται τα Υπουργεία Οικονομίας, Εσωτερικών Υποθέσεων και Δικαιοσύνης.
ΑΥΣΤΡΙΑ: Πρώτο στις δημοσκοπήσεις το FPO
Στις δημοσκοπήσεις στην Αυστρία, το μεγάλο φαβορί για τις επερχόμενες εθνικές εκλογές είναι το ριζοσπαστικό δεξιό κόμμα FPO, του οποίου τη δεκαετία του 2000 ηγείτο ο Χάιντερ. Το κόμμα συγκεντρώνει το 28% των ψήφων.
ΟΥΓΓΑΡΙΑ: Απόλυτος κυρίαρχος ο Όρμπαν
Στην Ουγγαρία, κυρίαρχος της πολιτικής σκηνής είναι ο πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπαν, ευρωσκεπτικιστής και φιλορώσος. Πέρυσι έλαβε το 54% των ψήφων κι εξασφάλισε την τέταρτη θητεία του.
ΠΟΛΩΝΙΑ: «Νόμος και Δικαιοσύνη» στο 46%
Στην Πολωνία, πρόεδρος από το 2015 είναι ο υπερσυντηρητικός Ντούντα. Το κυρίαρχο πατριωτικό κόμμα «Νόμος και Δικαιοσύνη» με ηγέτη τον Γιάροσλαβ Κατσίνσκι τάσσεται υπέρ του οικονομικού παρεμβατισμού, διατηρεί στενές σχέσεις με την Καθολική Εκκλησία, ενώ υπάρχει συγκρουσιακό κλίμα με τις Βρυξέλλες. Στις τελευταίες εκλογές το κόμμα έλαβε το 48% των ψήφων.
