Η Τουρκία φροντίζει πάντα να μας θυμίζει ότι, δυστυχώς, δεν είναι τίποτε άλλο από ένα εξτρεμιστικό κράτος που του αρέσει να καμουφλάρεται ως ευρωπαϊκό και πολιτισμένο. Επί δεκαετίες διαπράττει το έγκλημα της καταστροφής της πολιτιστικής κληρονομιάς εναντίον των ίδιων θυμάτων ξανά και ξανά, χωρίς να χρειάζεται ποτέ να βρεθεί υπόλογη ή να ανησυχεί για συνέπειες.
Από τον
Βασίλη Γαλούπη
ΗΠΑ, Ε.Ε. και UNESCO απλώς παρακολουθούν αδρανείς. Και η άμεσα ενδιαφερόμενη Ελλάδα αποδέχεται την εξόντωση της δικής της κληρονομιάς στο πλαίσιο μιας πρωτοφανούς κλίμακας «κατευνασμού». Ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν θεώρησε σοβαρό λόγο την προκλητική μετατροπή της Μονής της Χώρας σε τζαμί ώστε να αναβάλει το αυριανό του ταξίδι στην Τουρκία. Με μια δήλωση «ουδέτερου Ph», σαν να μην τον αφορά το ζήτημα, χαρακτήρισε «παντελώς αχρείαστη» αυτή την εξέλιξη. Ο φανατικός Ερντογάν μετράει ακόμα μία νίκη σε βάρος της Ελλάδας, της Ιστορίας και του παγκόσμιου πολιτισμού.
Οι βυζαντινές εκκλησίες που διατηρούσαν το καθεστώς κρατικών μουσείων και μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς μετατρέπονται συστηματικά σε τζαμιά. Τελευταία στη σειρά είναι η μοναδικής ιστορικής αξίας Μονή της Χώρας, με τα πολύτιμα ψηφιδωτά, που από τη Δευτέρα του Πάσχα έγινε μουσουλμανικό τέμενος. Τα εγκαίνια τέλεσε ο Ερντογάν μέσω απευθείας σύνδεσης με το προεδρικό μέγαρο.
Το Μαξίμου, με την απάθειά του, αποδείχθηκε ξανά θεατής. Επιχείρησε ανεπίσημα να δικαιολογήσει τη βαρβαρότητα ως δήθεν προσπάθεια του Ερντογάν να θωρακιστεί ψηφοθηρικά από υπερθρησκευτικά κόμματα, ένα αφήγημα νηπιακό. Οχι μόνο γιατί ο Ερντογάν έχει τις εκλογές πίσω του κι όχι μπροστά του, αλλά επειδή το ζήτημα αποτελεί διαχρονική στρατηγική της Τουρκίας.
Μέσω της συστηματικής κακοποίησης των μνημείων η Τουρκία εξυπηρετεί:
1 Την επιθυμία να υπενθυμίζει και να υπερτονίζει το όραμα της αναβίωσης του οθωμανικού παρελθόντος,
2 Τον άμεσο και επιθετικό ανταγωνισμό της προς οτιδήποτε χριστιανικό και ελληνικό.
Κάθε φορά που μια ιστορική εκκλησία γίνεται τζαμί, από την Αγια-Σοφιά μέχρι τις εκκλησίες στα Κατεχόμενα της Κύπρου, το μήνυμα της Τουρκίας είναι πάντα ένα: Τα μνημεία (σας) είναι δικά μας. Κάτι που, όμως, μπορεί να διαβαστεί και αντίστροφα… Αλλωστε, οι Τούρκοι ιστορικά ποτέ δεν δημιούργησαν, πάντοτε έκλεβαν. Η ίδια η τουρκική-μουσουλμανική κοινωνία αναπτύχθηκε μέσα σε βυζαντινό περιβάλλον, άρα έκτοτε φροντίζει να ξεριζώνει οτιδήποτε θυμίζει εκείνον τον πολιτισμό.
Διαφορετικά, το αφήγημα-φαντασίωση περί «Γαλάζιας Πατρίδας», που αποφασίστηκε να διδάσκεται στα τουρκικά σχολεία ως πολεμική εθνική συνείδηση και μάθημα λεηλασίας της ελληνικής κυριαρχίας, θα έδειχνε γελοίο σε μια χώρα που διαθέτει κυρίως πολιτισμό άλλων να επιδείξει. Γι’ αυτό η Αγκυρα θεωρεί ότι «πρέπει» τα μνημεία των Ελλήνων, αλλά και των Αρμενίων ή των Σύρων να «τουρκοποιηθούν».
Ολη η βυζαντινή -και όχι μόνο- ιστορία των μνημείων πρέπει να καταστραφεί ώστε να εδραιωθεί μόνο η περίοδος του μουσουλμανικού ελέγχου. Για να μπορέσει να γίνει πράξη η παράδοση της Τουρκίας στο να καταστρέφει τον πολιτισμό, έχει δημιουργήσει ένα δαιδαλώδες σύστημα νομότυπων και αδιαφανών ελιγμών, που περιλαμβάνει τη μεταφορά των μνημείων από το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού στη θρησκευτική Αρχή της Τουρκίας. Το νομοσχέδιο που εισήχθη στο τουρκικό Κοινοβούλιο για να νομιμοποιήσει τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη σε τζαμί βασίστηκε σε ισχυρισμό ότι το αρχικό έγγραφο για να γίνει μουσείο τη δεκαετία του 1930 ήταν πλαστό.
Ετσι η Τουρκία διαχρονικά βεβηλώνει και καταστρέφει μοναδικά μνημεία κάνοντάς τα τζαμιά, προκαλώντας μη αναστρέψιμη φθορά σε ανεκτίμητα κτίρια, επιτρέποντας σε ιστορικές εκκλησίες να πουλιούνται από ιδιώτες, να κανιβαλίζονται από «κυνηγούς θησαυρών» και πολύτιμες εικόνες ή αρχαιότητες να ξεπουλιούνται στη μαύρη αγορά.
Κι επειδή κανείς δεν τη σταμάτησε ποτέ, η Τουρκία αποτελεί σήμερα ένα νεκροταφείο κατεστραμμένων ή κακοποιημένων εκκλησιών και μοναστηριών. Το τουρκικό κράτος διαπράττει ουσιαστικά μια πολιτιστική «γενοκτονία». Η διαδικασία εξόντωσης στοχεύει την ελληνική-βυζαντινή κληρονομιά, ώστε η Ιστορία να συρρικνωθεί και, τελικά, να εξαλειφθεί.
Απύθμενο μίσος για τον ελληνικό πολιτισμό και στα Κατεχόμενα
Μετά την παράνομη εισβολή το 1974 η Τουρκία δεν λεηλάτησε μόνο εδαφικά και οικονομικά την Κύπρο, αλλά βάλθηκε να εξαλείψει εντατικά την πολιτισμική κληρονομιά των Κατεχόμενων. Πάνω από 500 εκκλησίες και μοναστήρια έχουν λεηλατηθεί ή καταστραφεί. Πάνω από 15.000 εικόνες αγίων, αναρίθμητα ιερά λειτουργικά σκεύη, ευαγγέλια και άλλα αντικείμενα μεγάλης αξίας έχουν κλαπεί και εξαφανιστεί.
Κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής το 1974 η Μονή του Προφήτη Ηλία Μαρωνιτών βομβαρδίστηκε άγρια από την τουρκική αεροπορία, πήρε φωτιά και υπέστη καταστροφικές ζημιές. Η εκκλησία και το μοναστήρι στη συνέχεια λεηλατήθηκαν και βεβηλώθηκαν. Ο,τι έχει απομείνει από το συγκρότημα χρησιμοποιείται πλέον ως στάβλος για ζώα.
Οσες εκκλησίες δεν καταστράφηκαν στην πλειονότητά τους μετατράπηκαν σε τζαμιά, μουσεία, χώρους διασκέδασης, όπως κλαμπ και μπαρ ή ακόμα και ξενοδοχεία, όπως η εκκλησία της Αγίας Αναστασίας στη Λάπηθο. Τουλάχιστον τρία μοναστήρια έχουν γίνει στρατώνες για τον τουρκικό στρατό, ο Αγιος Χρυσόστομος στα Ορη του Πενταδάκτυλου, η Αχειροποίητος στον Καραβά και ο Αγιος Παντελεήμονας στη Μύρτου.
Ανεκτίμητες βυζαντινές τοιχογραφίες και ψηφιδωτά σπάνιας καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας αφαιρέθηκαν από τις εκκλησίες από Τούρκους λαθρέμπορους και πουλήθηκαν παράνομα στην Αμερική, στην Ευρώπη και την Ιαπωνία. Μέχρι και τα νεκροταφεία έχουν βεβηλωθεί ή καταστραφεί.
Ντροπή! Έφτιαξαν φράγμα και βύθισαν κάτω από νερό το μωσαϊκό του Ορφέα
Η εκκλησία της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, η οποία κάποτε ήταν η μεγαλύτερη εκκλησία στον κόσμο, μετατράπηκε για πρώτη φορά σε τζαμί μετά την εισβολή από τους Οθωμανούς Τούρκους τον 15ο αιώνα. Το 1935 έγινε μουσείο από την τουρκική κυβέρνηση.
Ομως, τον Ιούλιο του 2020 η ιστορική πρώην εκκλησία μετατράπηκε εκ νέου σε τζαμί από τον Ερντογάν. Εναν μήνα αργότερα η Τουρκία ανακοίνωσε ότι μία άλλη ιστορική ελληνική εκκλησία, η εκκλησία της Χώρας, η οποία έγινε μουσείο και αποθήκη του μουσείου Kariye το 1945, θα μετατραπεί ξανά σε τζαμί. Η ελληνική κυβέρνηση δεν αντέδρασε ποτέ από το 2020 και τελικά η Μονή της Χώρας, που χρονολογείται από τον 4ο αιώνα, λειτούργησε ως τζαμί τη Δευτέρα του Πάσχα. Το 2013 η Τουρκία μετέτρεψε σε τζαμί και τη μικρότερη εκκλησία της Αγίας Σοφίας, στην Τραπεζούντα της Μαύρης Θάλασσας.
Σε ακόμη ένα παράδειγμα βεβήλωσης, η ιστορική ελληνική εκκλησία της Αγίας Σοφίας στην πόλη της Αδριανούπολης άνοιξε ως τζαμί από τη Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων (Diyanet) της Τουρκίας στις 24 Δεκεμβρίου 2021, την παραμονή των Χριστουγέννων, μετά την ολοκλήρωση της αναστήλωσής της.
Στη Μονή Παμμακαρίστου στην Κωνσταντινούπολη εφαρμόζεται ένα ιδιότυπο καθεστώς. Ο ναός λειτουργεί ως τζαμί και το παρεκκλήσιό του με τα ψηφιδωτά ως επισκέψιμο μνημείο.
Εξάλλου, σε ολόκληρη την Κωνσταντινούπολη δεν έχει απομείνει ούτε ένας οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος. Σύμφωνα, εξάλλου, με όσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας, ο ανεσκαμμένος χώρος του Αγίου Πολυεύκτου είναι ξέφραγο αμπέλι, τα βυζαντινά τείχη είναι μία περιοχή στην οποία συνευρίσκονται περιθωριακά στοιχεία, ενώ άλλα βυζαντινά ερείπια, όπως ο ναός των Αγίων Κάρπου και Παπύλου στα Ψαμαθειά, ανήκουν σε ιδιώτες που ζητούν χρήματα για να τα επισκεφθεί κάποιος.
Η περίπτωση των Αλλιανών, μιας ελληνιστικής και στη συνέχεια ρωμαϊκής και βυζαντινής λουτρόπολης έξω από την Πέργαμο, είναι χαρακτηριστική. Το μωσαϊκό του Ορφέα και όλη η περιοχή αποφασίστηκε να βυθιστούν κάτω από 18 μέτρα νερού το 2011, όταν κατασκευάστηκε φράγμα από το τουρκικό δημόσιο. Η αρχαιολογική υπηρεσία της Περγάμου είχε αντιταχθεί στο έργο, όπως και ο υπεύθυνος των ανασκαφών και ο αγροτικός πληθυσμός των περιχώρων, αλλά η κυβέρνηση Ερντογάν αποφάσισε να προχωρήσει το καταστροφικό έργο.
Επίδειξη μόδας με ημίγυμνα μοντέλα στην Αγία Ειρήνη
Ολες αυτές οι μετατροπές των χριστιανικών εκκλησιών σε τζαμιά προκαλούν τεράστιες ζημιές στα κτίρια, στις τοιχογραφίες, στα ψηφιδωτά, ακόμη και στα στατικά μέρη. Ανυπολόγιστης αξίας θησαυροί είτε βανδαλίζονται ανεπανόρθωτα μέχρι και σήμερα είτε, συχνά, «εξαφανίζονται» και μοσχοπουλιούνται για περιουσίες σε ιδιωτικές συλλογές.
Ενώ οι βυζαντινές εκκλησίες που επί δεκαετίες ήταν μουσεία μετατρέπονται σε τζαμιά η μία μετά την άλλη, άλλες ιστορικές εκκλησίες αφήνονται να καταρρεύσουν. Η Christina Maranci, καθηγήτρια Αρμενικής Τέχνης και Αρχιτεκτονικής στο πανεπιστήμιο Tufts, έχει καταγγείλει ότι η πολιτική του τουρκικού κράτους απέναντι στα χριστιανικά μνημεία είναι «αργή γραφειοκρατία και σκόπιμη παραμέληση».
Η UNESCO απλώς καταγράφει και καταγγέλλει τυπικά για τα μάτια του κόσμου την τουρκική μέθοδο καταστροφής, που είναι είτε να αφήνει τα βυζαντινά μνημεία να καταρρεύσουν είτε, στις περιπτώσεις που τα αποκαθιστά, να αγνοεί την ιστορία τους.
Τον Μάιο του 2005 στον Ναό Αγίας Ειρήνης, που βρίσκεται κοντά στην Αγ. Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, διοργανώθηκε μια απαράδεκτη επίδειξη μόδας με ημίγυμνα μοντέλα κατόπιν αδείας των Αρχών της Τουρκίας, μια γνήσια προσβολή στο θρησκευτικό συναίσθημα των χριστιανών και στην Ιστορία.
Η εκκλησία της Αγ. Ειρήνης βρίσκεται ανάμεσα στον Ναό της Αγίας Σοφίας και το πολύ μεταγενέστερο παλάτι Τοπ Καπί. Ανάμεσα στις δύο εκκλησίες υπάρχει η πλατιά λεωφόρος, στην οποία ο Ιουστινιανός είχε κτίσει τον ξενώνα του Σαμψών. Σήμερα το μνημείο είναι γνωστό με το ομώνυμο όνομα ως μουσείο που ανήκει στο παλάτι Τοπ Καπί. Ο ναός αυτός ήταν ο πρώτος που κτίστηκε από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο.
Την Πρωτοχρονιά του 2000 στον Ναό της Αγ. Ειρήνης ήταν προγραμματισμένο από το τουρκικό υπουργείο… Πολιτισμού να γίνει ένα μεγάλο πάρτι για το μιλένιουμ. Η εκδήλωση ακυρώθηκε ύστερα από παρέμβαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος είχε αποστείλει οργισμένη επιστολή προς τις τουρκικές αρμόδιες Αρχές, με την οποία διαμαρτυρόταν για τη διοργάνωση του προκλητικού πρωτοχρονιάτικου πάρτι στους χώρους του ιερού ναού, τονίζοντας ότι και οι μουσουλμάνοι θα αντιδρούσαν αντίστοιχα σε περίπτωση που διοργανωνόταν παρόμοια εκδήλωση σε κάποιο πρώην τέμενος. Τελικά η τουρκική κυβέρνηση έκανε πίσω. Τώρα εμφανίζεται αρτηριοσκληρωτική σε ανάλογα αιτήματα.
Η επικράτηση του μωαμεθανισμού εις βάρος του χριστιανισμού
Η Deutsche Welle καυτηρίαζε πριν από μερικά χρόνια τη στάση της Τουρκίας: «Oταν διεκδικεί από τρίτους θησαυρούς αρχαίων πολιτισμών που άνθησαν κάποτε στο έδαφός της είναι ανένδοτη. Eτσι επιστρέφουν οι καλλιτεχνικοί θησαυροί εκεί όπου κάποτε δημιουργήθηκαν (σ.σ.: όχι από την Τουρκία). Ομως επειδή τα εδάφη δεν διαθέτουν συνείδηση ιδιοκτησίας, αλλά μάλλον ανεμελιά και γαλαντομία σε όσους τα πατούν και τα καταπατούν, είναι μάλλον τα κράτη που πεισμώνουν και οργίζονται, σφετερίζονται και διεκδικούν».
Το Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο επέστρεψε στην Αγκυρα μία από τις δύο αρχαίες Σφίγγες που κοσμούσαν τη νότια πύλη της Χατούσας, της πρωτεύουσας των Χετταίων. Το Μουσείο Τέχνης του Ντάλας στο Τέξας επέστρεψε στην Αγκυρα ένα υπέροχο μωσαϊκό του 2ου αιώνα μ.Χ. που είχε εξαφανιστεί κατά την ανασκαφή μιας ρωμαϊκής έπαυλης στην αρχαία Εδεσσα, τη σημερινή Σανλιούρφα της ΝΑ Τουρκίας, και είχε αγοραστεί από το αμερικανικό μουσείο αντί 85.000 δολαρίων από τον οίκο Christie’s.
Ομως ο δείκτης πολιτισμικής συνείδησης της Τουρκίας ήταν πάντοτε χαμηλός. Οι αρχαιολογικοί χώροι και ο πλούτος της βυζαντινής περιόδου διαλύονται επί αιώνες. Ο Ερντογάν καταφέρνει να ρίξει μερικές από τις τελευταίες χαριστικές βολές σε ό,τι έχει απομείνει.
Αλλωστε, τα φαινόμενα που βλέπουμε τις τελευταίες δεκαετίες δεν είναι και τόσο… σημερινά. Από τον 16ο αιώνα οι Οθωμανοί χρησιμοποιούσαν γενικά τους χριστιανικούς χώρους και τα έσοδα απ’ αυτούς για να συντηρούν την τουρκική στρατιωτική και πολιτική δομή. Μέρος των εσόδων πήγαιναν από τότε και για τη συντήρηση των μουσουλμανικών ιδρυμάτων. Οπως, για παράδειγμα, τα περισσότερα έσοδα από τους χριστιανικούς ναούς στην Τραπεζούντα, που προέρχονταν από τους ντόπιους, κατευθύνονταν στα μουσουλμανικά ιδρύματα.
Τα οθωμανικά έγγραφα δείχνουν ότι οι μουσουλμάνοι όχι μόνο χρησιμοποιούσαν, με τον θεσμό του βακουφιού και για τους δικούς τους σκοπούς, τους χριστιανούς, τη γη τους και τα έσοδά τους, αλλά επίσης έκαναν κατάσχεση σε πολλές εκκλησιαστικές περιουσίες για τα έξοδα του στρατού τους. Με τον βακουφικό θεσμό τα μουσουλμανικά ιδρύματα της Μικράς Ασίας απέκτησαν τεράστιες εκτάσεις, ανθρώπινο δυναμικό και χρήματα. Ετσι έγινε δυνατή η επικράτηση του μωαμεθανισμού εις βάρος του χριστιανισμού. Κι απ’ ό,τι φαίνεται, δεν έχουν αλλάξει πολλά με το πέρασμα των αιώνων…
