Ο Ισπανικός εμφύλιος πόλεμος είναι αδιαμφισβήτητα το μεγαλύτερο γεγονός που σημειώθηκε λίγο πριν από τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μπορεί κανείς να τον χαρακτηρίσει σαν την αιματηρή εισαγωγή του, μία «γενική δοκιμή», όπου οι αντίπαλοι των κατοπινών πεδίων των μαχών διασταύρωσαν τα ξίφη τους και βολιδοσκόπησαν τις δυνάμεις τους.
Γιατί ο εμφύλιος πόλεμος της Ισπανίας δεν υπήρξε εσωτερική και μόνο υπόθεση του ισπανικού λαού, αλλά ένα τερατώδες «πεδίο ασκήσεων» για τον φασισμό του Μουσολίνι και τον Ναζισμό του Χίτλερ, όπου εν ψυχρώ και σε βάρος ενός λαού παθιασμένου για ιδέες και ελευθέρια, δοκιμάστηκε η υποδούλωση της Ευρώπης στον ολοκληρωτισμό καθώς και η ισχύ των φονικών οπλών τους. Την δραματική αυτή αλήθεια «ζωγράφισε» ο Πικάσο ο οποίος απαντώντας σε ερώτηση των Γερμανών στο κατεχόμενο Παρίσι είπε: «Εσείς κάνατε την Γκουέρνικα* και όχι εγώ».
Ο Ισπανικός εμφύλιος πόλεμος ξεπέρασε σε αγριότητα τους περισσότερους πολέμους που έγιναν ανάμεσα σε διαφορετικές χώρες. Ο συνολικός αριθμός των νεκρών ξεπέρασε τις 500.000. Από αυτούς οι εκατό χιλιάδες πέθαναν δολοφονημένοι ή σε ομαδικές εκτελέσεις. Μαζί με τις δαπάνες στο εσωτερικό και στο εξωτερικό στοίχισε συνολικά 30 δισεκατομμύρια πεσέτες. Η μεγαλύτερη ζημιά ήταν η έλλειψη εργατικών χεριών που οφειλόταν εν μέρει στον θάνατο ή στις αναπηρίες των ανδρών και εν μέρει στο γεγονός του εκπατρισμού 340.000 ατόμων στο τέλος του πολέμου. Εκατόν πενήντα εκκλησίες καταστράφηκαν και 4.890 έπαθαν σημαντικές ζημίες. 13 Επίσκοποι και 6.000 ιερωμένοι δολοφονήθηκαν, 173 πόλεις ισοπεδώθηκαν, ενώ σε άλλες 250 είχε καταστραφεί το 50% των οικοδομικών κτιρίων.
Οι σιδηρόδρομοι απώλεσαν το 80% των επιβατικών και εμπορικών βαγονιών και το 35% των ατμομηχανών τους. Σχετικά με την βιομηχανία, τα εργοστάσια του Μπιλμπάο και της Βαρκελώνης αλλά και τα περισσότερα σε ολόκληρη την Ισπανία έμειναν άθικτα. Ποιητές όπως ο Γκαρθία Λόρκα , ο Ματσάδο, ο Ουναμούνο και ο Μιχέλ Ερνάντεθ συγκαταλέγονται στους… διάσημους νεκρούς.
Εάν η ενότητα συντέλεσε τόσο πολύ στη νίκη των Εθνικιστών, η έλλειψη αυτής ακριβώς της ενότητας ανάμεσα στους Δημοκρατικούς ήταν ο βασικός συντελεστής της ήττας τους. Η συνεργασία των εθνικιστών στρατηγών Φράνκο και Μολά ήταν καθόλα άψογη καθώς τα στρατεύματα τους που ο καθένας ξεχωριστά διοικούσε, προχωρούσαν στον από την αρχή των εχθροπραξιών, καθορισμένο στόχο αποφασίζοντας ο κάθε ένας τους προσωπικά για τον τρόπο της εκτέλεσης του σχεδίου μάχης. Αποτέλεσμα: Η επίτευξη του τελικού στόχου.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ενότητα ανάμεσα στην φάλαγγα, στην εκκλησία, στους μοναρχικούς, στους Καρλιστές και στον στρατό σταθεροποιήθηκε πολύ εύκολα επειδή επικρατούσε απελπισία ως έναν βαθμό, και ακόμα μεγαλύτερη επίγνωση των επακόλουθων τής ήττας από όση είχαν στην δημοκρατική Ισπανία. Ίσως και από μεγαλύτερο κυνισμό, που μαζί με την απελπισία μετατράπηκαν από τον Φράνκο σε πολεμική μηχανή. Αντίθετα, στο αντίπαλο στρατόπεδο αυτή η έλλειψη ενότητας είναι ο παράγων που κάνει τόσο παράξενα γοητευτική την μελέτη της πολιτικής ανθρωπολογίας της δημοκρατικής Ισπανίας, ιδιαίτερα στα πρώτα της σταδία. Σίγουρα δεν υπήρξαν πουθενά αλλού γνώμες σε περίοδο πολέμου τόσο ασύμφωνες ανάμεσα στην ίδια πλευρά.
Οι διαφορετικές απόψεις των Δημοκρατικών διοικητών που εκφράζονταν από τις πολιτικές συνθέσεις που εκπροσωπούσαν συνετέλεσαν ώστε στις κρίσιμες στιγμές και μάλιστα σε ώρες μάχης * * να διαφωνούν με αποτέλεσμα να χαρίζουν στην κυριολεξία το πλεονέκτημα στους επιτιθέμενους εθνικιστές. Πολλοί κατηγόρησαν τους κομμουνιστές ότι δολοφόνησαν την δημοκρατική υπόθεση προσπαθώντας να πάρουν οι ίδιοι την εξουσία στα χέρια τους. Άλλοι ισχυρίζονται ότι ο Στάλιν φοβούμενος τις συνέπειες του δημοκρατικού θριάμβου με διακριτικότητα έκανε ότι μπορούσε να εξασφαλίσει την ήττα της Δημοκρατίας.
Οι Αναρχικοί ακόμα πιστεύουν ότι θα είχε κερδηθεί ο πόλεμος εάν είχε ξεσπάσει τις πρώτες κιόλας ημέρες του μια προλεταριακή επανάσταση.
Οι σοσιαλιστές επέρριψαν ευθύνες στους κομμουνιστές και τους αναρχικούς επειδή δεν υποστήριξαν από την αρχή την άποψη τους να ηγηθούν αυτοί της κυβέρνησης έχοντας παράλληλα και το γενικό πρόσταγμα στις ένοπλες δυνάμεις της χώρας. Που υπάρχει η αλήθεια σε όλα αυτά; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Δημοκρατία δυσκολεύτηκε από τις διαμάχες ανάμεσα στα κόμματα που την υποστήριζαν. Βέβαια δεν πρέπει να παραβλέψουμε την συμβολή της Ιταλίας και της Γερμανίας σε στρατιωτική και οικονομική βοήθεια * * * προς τον Φράνκο, που θεωρείται καταλυτική ως προς την επίτευξη του στόχου του και την εγκαθίδρυση του στην προεδρική καρέκλα της Ισπανίας για 40 χρόνια.
Από την άλλη οι Δημοκρατικές δυνάμεις αν και προσπάθησαν, δεν κατάφεραν να κερδίσουν την υποστήριξη της Μ. Βρετανίας και των ΗΠΑ (πολιτική μη παρεμβάσεων) με αποτέλεσμα να αρκεστούν σε μερική συμπαράσταση του Στάλιν, μεμονωμένων κομμουνιστών από πολλές χώρες του κόσμου που έσπευσαν σε βοήθεια ιδρύοντας την περίφημη «ΔΙΕΘΝΗ ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ» και της Γαλλίας, η οποία σιωπηρά προσέφερε το έδαφος της ως άσυλο στους πρόσφυγες και στη φύλαξη έργων τέχνης και χρημάτων που αργότερα επέστρεψε.
Η πολιτική κατάσταση στην Ισπανία πριν τον εμφύλιο θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί χαώδης αφού και για πολλά χρόνια μάλιστα οι πρωθυπουργοί άλλαζαν εβδομαδιαίως ενώ μέλη των κυβερνήσεων αποτελούσαν εκπρόσωποι όλων των τάξεων εκτός από τους αναρχικούς (2.500.000) οι οποίοι ιδεολογικά αντιστεκόταν στο κατεστημένο (στα μέσα του εμφυλίου αναγκάσθηκαν να συμμετάσχουν επειδή είχαν αποτύχει όλοι οι άλλοι συνδυασμοί και οι εθνικιστές προχωρούσαν ακάθεκτοι). Έτσι στα Κορτές (Ισπανικό κοινοβούλιο) μπορούσε να διακρίνει κανείς Δικηγόρους, εφημεριδοπώλες, ελευθεροτέκτονες, μοναρχικούς, σοσιαλιστές, γεωργούς, άθεους, κομμουνιστές, εργάτες σιδηρόδρομων, φασίστες, ανθρακωρύχους και (μάλιστα) λάτρεις της βελανιδιάς (πανάρχαιο έθιμο-λατρεία των βάσκων)! Οι δολοφονίες ιερέων, το κάψιμο εκκλησιών ήταν σε ημερήσια διάταξη ανάλογα βεβαίως την περιοχή (Νότια Ισπανία, Αστουρία και στην Ανδαλουσία), ενώ το λιντσάρισα μοναρχικών από δημοκρατικούς και το αντίθετο ήταν κι αυτό σύνηθες φαινόμενο σε όλες τις περιοχές της Ισπανίας.
Οι αναρχικοί που ακολουθούσαν την θεωρία του Μπακούνιν ήθελαν να εκτελέσουν**** όλη την άρχουσα τάξη, των γαιοκτημόνων και γενικότερα των αστών πλουσίων μερικών εκ των οποίων πράγματι κατάφεραν . Ήταν τέτοια η αριθμητική τους υπεροχή εκείνη την εποχή στην Ισπανία και τέτοια η δύναμη τους που εκπροσωπούνταν από δυο οργανώσεις***** επηρεάζοντας σε υπερθετικό βαθμό τις πολιτικές εξελίξεις. Μάλιστα στην περίοδο του εμφυλίου πολέμου οι αναρχικοί ναύτες παρότρυναν τους συναδέλφους τους και έσφαξαν όλους τους αξιωματικούς στα πολεμικά πλοία – για να μην προσχωρήσουν στους επαναστάτες εθνικιστές -καταλαμβάνοντας οι ίδιοι την διακυβέρνηση των πλοίων. (Ανάμεσα στα αίτια της ήττας σίγουρα πρέπει να προστεθεί και αυτό διότι πολεμικό πλοίο με ναύτη αναρχικό κυβερνήτη του λίγο δύσκολα ακούγεται)
Οι χωρικοί, οι εργάτες ορυχείων βλέποντας ότι η κατάσταση, ανεξέλεγκτη οδηγεί στο πουθενά αποφάσισαν και ίδρυσαν τα «Πουέμπλος» (ένα είδος συνεταιρισμού αλλά και τοπικής αυτοδιοίκησης) με σκοπό την αυτοδιοίκηση τους διασπώμενοι από τους επίσημους κρατικούς φορείς.
Η δραματική αυτή κατάσταση και η ανικανότητα σχηματισμού αυτοδύναμης κυβέρνησης κυρίως από το Λαϊκό Κόμμα που συνήθως πλειοψηφούσε σε όλη τη χώρα πλανιόταν η λέξη: Εμφύλιος. Ασάλτος, Πολιτοφύλακες, Φαλαγγίτες, εργάτες έστησαν οδοφράγματα και πολεμούσαν, δολοφονούσαν και βιαιοπραγούσαν καθημερινά προσπαθώντας κάθε ένας να επιβληθεί, επιδεικνύοντας και μόνον τη δύναμη αυτού που εκπροσωπούσε (είτε κόμμα, είτε ιδεολογία, είτε συμφέροντα).
Την άμεση εξέγερση μπρος στο δίλημμα Κομμουνισμός η Αναρχία αποφάσισαν οι Στρατηγοί Βαρελά, Όργαθ, Μολά ,Φράνκο και άλλοι που συναντήθηκαν μυστικά και ετοίμασαν λεπτομερειακό στρατηγικό σχέδιο εξέγερσης. Η απόφαση για την ημερομηνία της εξέγερσης ορίσθηκε η 17η Ιουλίου και ώρα 5 το απόγευμα. Τόπος το Μαρόκο. Στις 2 τα ξημερώματα στις 18 Ιουλίου ο Στρατηγός Φράνκο κήρυξε στρατιωτικό νόμο σε όλο το Αρχιπέλαγος από την πρωτεύουσα των κανάριων νήσων Λας Πάλμας. Εξεγέρσεις παντού. Σε όλες τις πόλεις.
Από το ραδιόφωνο η θρυλική Πασινάρα έδινε το σύνθημα στους Δημοκρατικούς ΝΟ ΠΑΣΑΡΑΝ (δεν θα περάσουν) σύνθημα που ακουγόταν από όλους τους κυβερνητικούς καθ όλη την διάρκεια του πολέμου. Οι εργάτες ζητούσαν από τους κυβερνητικούς επιτρόπους σε κάθε πόλη και χωριό να ανοίξουν τα οπλοστάσια και να πάρουν όπλα. Οι επίτροποι περίμεναν διαταγές από την Μαδρίτη για να ανοίξουν τα οπλοστάσια, διαταγές όμως οι οποίες δεν ήρθαν ποτέ. Δεν πίστευαν ότι θα πετύχαινε η εξέγερση. Όταν το συνειδητοποίησαν ήταν πλέον αργά…!
Το τι επακολούθησε είναι λίγο η πολύ γνωστό και μάλλον λίγο δύσκολο να περιγραφεί σε 3 η 4 σελίδες . Όταν όμως έχουμε περιγράψει το χάος που επικρατούσε στην Ισπανία ,τον ανεξέλεγκτο λαό, τον στρατό που τα είχε χαμένα μιας και ήταν χωρισμένος και τους πολιτικούς που δεν συμφωνούσαν σε τίποτα από την μία και έναν οργανωμένο επίλεκτο στρατό των επαναστατών υπό την αρχηγία των καλύτερων στρατηγών από την άλλη σίγουρα είναι φυσιολογική η εξέλιξη των πραγμάτων. Έτσι άρχισε ο Ισπανικός εμφύλιος πόλεμος αναδεικνύοντας την θηριωδία, τις σκηνές τρόμου εκατέρωθεν των πλευρών και με όλα εκείνα τα «μαύρα» στοιχεία που διακρίνει κανείς σε οποιοδήποτε εμφύλιο…!
Δεν έχει να ζηλέψει τίποτα, δεν είχε καμία καινοτομία ή νεωτερισμό να επιδείξει.
Ήταν ένας εμφύλιος!
ΑΝ ΠΑΣΑΝΤΟ
Ο στρατηγός Φράνκο που υπόφερε από ψύξη στο κεφάλι , πληροφορήθηκε τελικά από έναν υπασπιστή του ότι οι εθνικιστές είχαν πετύχει τον τελικό αντικειμενικό τους σκοπό το απόγευμα της 31ης Μαρτίου. «Πολύ καλά» , απάντησε χωρίς να σηκώσει τα μάτια του από το γραφείο, «ευχαριστώ πολύ». Αργότερα έλαβε ένα τηλεγράφημα από τον καινούργιο Πάπα, τον Πίο ΧΙΙ : «Υψούντες τάς καρδίας ημών πρός τόν κύριον αναπέμπομεν μετά της υμετέρας Εξοχότητος ειλικρινείς ευχαριστίας δια την νίκη της καθολικής Ισπανίας».
«Αν Πασαντο»! (πέρασαν πια!) φώναξε ένα πλήθος που μαζεύτηκε ξαφνικά.
Την 1η Απριλίου, οι ΗΠΑ είχαν αναγνωρίσει το εθνικιστικό καθεστώς. Στις 19 Μαΐου έγινε παρέλαση στη Μαδρίτη. Με τις λίγες αυτές γραμμές μπορεί κάποιος να συμπεράνει ότι τελικά ήταν μια εύκολη υπόθεση για τους εθνικιστές να επιτύχουν τον στόχο τους. Μόνο που δεν είναι ακριβώς έτσι. Νεκροί υπήρξαν και από τις δυο πλευρές, Οι μάχες ήταν ιδιαίτερα σκληρές, μεγάλο ρόλο έπαιξαν οι εξωτερικές δυνάμεις που υποστήριζαν, υπονόμευαν ανάλογα με τα συμφέροντα και την έκβαση των μαχών
*Η Γκουέρνικα ή Γκουερνίκα για τους Ισπανούς, είναι μια μικρή πόλη κοντά στο Μπιλμπάο που ήταν γνωστή για την βελανιδιά της και έγινε περισσότερο γνωστή για τον αφανισμό της από τον βομβαρδισμό γερμανικών αεροπλάνων που έδρασαν για λογαριασμό των εθνικιστών στον εμφύλιο. Ο Πικάσο θέλοντας να περιγράψει την θηριωδία του πολέμου ζωγράφισε την καταστροφή της Γκουέρνικα, έργο που θεωρείται σαν το αριστούργημα του)
**Για να περιγραφεί και να αποδοθεί σωστά το σύστημα της διακυβέρνησης και της λήψης στρατηγικής σημασίας αποφάσεων θα χρειαζόταν τουλάχιστον ένα ολόκληρο βιβλίο αλλά θα προσπαθήσω να γίνω κατανοητός με ένα παράδειγμα. Χαρακτηριστικό και όχι μοναδικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο ενεργούσαν οι διοικητές των δημοκρατικών μονάδων είναι ότι η επιλογή του χώρου άμυνας η του σημείου από το οποίο θα ξεκινούσε μια επίθεση ή ποιος στρατός θα αντιμετώπιζε μια εχθρική επίθεση εξαρτιόταν από την απόφαση της κυβέρνησης η οποία θα έπρεπε να συμπίπτει με την άποψη των κομμάτων ,την άποψη των στρατηγών, του υπουργού πόλεμου και το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας των Αναρχικών (!).
Υπήρξαν ουκ ολίγες περιπτώσεις που οι Αναρχικοί στρατιώτες ψήφιζαν αν θα πρέπει να αντισταθούν και ποιος θα είναι ο διοικητής τους την στιγμή που πραγματοποιούσαν επίθεση στην πόλη τους οι εθνικιστικές στρατιωτικές μονάδες. Την μια ημέρα επικεφαλής ήταν αρτεργάτης κερδίζοντας την πλειοψηφία με την υποστήριξη των οδοκαθαριστών, την άλλη ημέρα την πλειοψηφία είχαν ανειδίκευτοι εργάτες και άλλη ημέρα κτηνοτρόφοι…!
Όλοι φορούσαν φόρμες στο χρώμα του «Σωματείου» τους και στο χέρι, ραμμένο το έμβλημα του κόμματος που εκπροσωπούσαν…!
**(Το ύψος της οικονομικής βοηθείας συμπεριλαμβανόμενου και του στρατιωτικού υλικού υπολογίζεται στα 400 εκατομμύρια μάρκα τα οποία μάλιστα ζήτησε να του επιστραφούν ο Χίτλερ όταν ο Φράνκο αρνήθηκε να συμμαχήσει με τον άξονα και να κρατήσει την Ισπανία έξω από τον πόλεμο, επίτευγμα σημαντικό που του το αναγνώρισαν και οι χειρότεροι εχθροί του. Ο Φράνκο όμως δεν ήταν τόσο …αχάριστος και γι’ αυτό τον πρώτο καιρό του πόλεμου παραχωρούσε στη Γερμανία βάσεις υποβρυχίων, επισκευές σε θωρηκτά ακόμα και αεροπορικές βάσεις. )
****(Πολλές ομάδες με πιο γνωστή της «Μαύρης χειρός» όπου εκτελούσαν εκπροσώπους των αστικών τάξεων και κατάφερε η πολιτοφυλακή να την διαλύσει πριν προλάβει τη σφαγή ολόκληρης της ανώτερης τάξης που είχαν σαν στόχο)
*****(C.N.T. : Εθνική Συνομοσπονδία Εργασίας (Αναρχική Συνδικαλιστική Συνεργατική) και η F.A.I. : Αναρχική Ιβηρική Ομοσπονδία (Αναρχική Μυστική Οργάνωση)
