Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Συνήθως κάνουμε λόγο για τα βιβλία στην σύγχρονη εποχή και μόνον σε επιστημονικές μελέτες γίνονται αναφορές περί των βιβλίων στους αρχαίους ελληνικούς χρόνους. Ευκαιρίας δοθείσης, λόγω του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Βιβλίου, ανασύρουμε ορισμένα στοιχεία για την περίοδο αυτή, δηλαδή την αρχαιότητα, όταν το βιβλίο διαδιδόταν είτε προφορικά είτε μέσω αντιγράφων.
Για τον προφορικό λόγο, ο αείμνηστος Σωκράτης Κουγέας, παραδίδει ως πιο χαρακτηριστική περίπτωση αυτήν του ιστορικού Ηρόδοτου. Διαβάζοντας σε μια γιορτή των Ολυμπίων αποσπάσματα από το δικό του ιστορικό έργο, είδε μεταξύ των ακροατών ένα παιδάκι. Είχε συγκινηθεί απ’ όσα άκουγε ώστε άρχισε να κλαίει. Προέβλεψε λοιπόν πως αυτό το παιδί θα γινόταν μεγάλη φυσιογνωμία της ελληνικής διανόησης.
Αυτό το παιδάκι δεν ήταν άλλος από τον Θουκυδίδη! Εξάλλου, μέσω αντιγράφων διαδόθηκαν ο Δημοσθένης, ο Θουκυδίδης και άλλοι συγγραφείς της αρχαιότητας. Αλλά το βιβλίο, στον 5ο προ Χριστού αιώνα έκανε την εμφάνισή του στην Ελλάδα σε βιβλιοπωλεία που λειτουργούσαν ή σε βιβλιοκαπηλεία!
Στην απολογία του ο Σωκράτης ισχυρίστηκε ότι τα βιβλία του Αναξαγόρα ήταν εκτεθειμένα στα βιβλιοπωλεία, όπου συναθροίζονταν οι λόγιοι. Σε ένα απ’ αυτά τα βιβλιοπωλεία ο εκ Κιτίου έμπορος Ζήνων βρήκε τα απομνημονεύματα του Ξενοφώντος. Το διάβασμά τους του έκανε τόση εντύπωση, ώστε εγκατέλειψε το εμπόριο και εξελίχθηκε σε αρχηγό φιλοσοφικής σχολής.
Το ότι υπήρχε το βιβλίο στην αρχαιότητα αποδεικνύεται και από τον Αριστοφάνη ο οποίος στους περίφημους «Βατράχους» του αναφέρει ότι ο Διόνυσος ταξιδεύοντας πήρε και ένα βιβλίο του Θουκυδίδη. Στην αρχαιότητα ωστόσο υπήρχαν μικρές βιβλιοθήκες, ενώ αργότερα αναφέρονται οι μεγάλες, όπως της Αλεξανδρείας με 500.000 τόμους που κάηκε το 47 προ Χριστού από τον Καίσαρα.
Η εικόνα της βιβλιοθήκης αυτής και τα συγκεντρωμένα βιβλία αποτέλεσαν τα πρώτα θεμέλια της εκδοτικής επιστήμης που εξελίχθηκε αργότερα. Επίσης αξιόλογη ήταν η βιβλιοθήκη της Περγάμου με 200.000 τόμους.
Οι Ρωμαίοι εισάγοντας στη χώρα τους τον ελληνικό πολιτισμό, κόμισαν ως λάφυρα βιβλία, ενώ μικρότερες βιβλιοθήκες καταγράφονται στους Δελφούς, τη Σμύρνη, την Αλικαρνασσό και την Κωνσταντινούπολη.
Ωστόσο παραλλήλως με τις δημόσιες υπήρχαν και ιδιωτικές βιβλιοθήκες.
Στην Ελλάδα της παλαιότερης εποχής σημειώνονταν κι οι σνομπ βιβλιόφιλοι και βιβλιοφάγοι, τους οποίους μαστιγώνοντας ο Λουκιανός αποκαλούσε «απαίδευτους και πολλά βιβλία ωνουμένους»!
Ο Αττικός και οι δούλοι που έγραφαν επί ώρες
Η λειτουργία των βιβλιοθηκών και η κίνηση του βιβλίου είναι φανερό ότι είχε δημιουργήσει την ανάγκη μεθόδου για τη διατήρηση του πολλαπλασιασμού και καλύτερης εμφάνισής τους. Ο Αττικός ήταν εκείνος που κλήθηκε από τη Ρώμη για να επιβλέψει την καλύτερη αντιγραφή των βιβλίων που υπήρχαν.
Έτσι, τα αποκαλούμενα αττικά απόγραφα ήταν «οι πατέρες των καλύτερων χειρογράφων». Δούλοι λόγιοι στη Ρώμη έγραφαν καθ’ υπαγόρευση. Υπολογίζεται μάλιστα ότι εκατό δούλοι τέλειωναν ένα βιβλίο όπως τα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντος, γράφοντας επί δεκαεπτά ώρες την ημέρα!
Κάποτε ο Κικέρων καυχήθηκε ότι χάρη στον αριθμό των δούλων αντιγραφέων, όλη η Ρώμη έμαθε για την κατηγορία εναντίον του Καταλίνα. Με το σύστημα των αντιγράφων λοιπόν, στα οποία βεβαίως παρεισέφρεαν και σφάλματα που προέρχονταν από ακουστική απάτη, πολλαπλασιαζόταν το βιβλίο στην αρχαιότητα και στην εποχή της Ρωμαϊκής κυριαρχίας.
Από τότε υπήρχαν και οι εκδότες, οι οποίοι πρόσεχαν την εξωτερική τους εμφάνιση και φρόντιζαν να μην γίνονται σφάλματα κατά την αντιγραφή τους. Όσο για τους συγγραφείς το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν τα αντίγραφα που θα έστελναν ως δώρα στους φίλους και άλλους συγγραφείς. Εξάλλου, τότε τα βιβλία δεν ήταν ακριβά και η τιμή τους επηρεαζόταν από την καλλιτεχνική τους επιμέλειά τους.
Δείτε περισσότερα:
