Η Αθήνα σήμερα (18/9) γιορτάζει. Τέτοια μέρα το 1834 με απόφαση της Αντιβασιλείας έγινε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Κι από τότε άρχισαν τα βάσανά της. Η επιλογή της έγινε για συναισθηματικούς λόγους, αλλά ταυτόχρονα ξεκίνησε μάχη συμφερόντων για την οικοδόμησή της.
Στην περίπτωση της νέας πρωτεύουσας δεν μιλάμε για ανοικοδόμηση, αλλά για σκέτη οικοδόμηση, αφού είχαν απομείνει 7.000 κάτοικοι και κάποια χαμόσπιτα, τα περισσότερα από τα οποία έβλεπαν τον ουρανό. Κυριολεκτικά. Δεν είχαν σκεπή!
Μπορεί να μην υπήρχε Κώστας Μπακογιάννης, τότε, για να σχεδιάζει μεγάλους περιπάτους, αλλά οι… μπίζνες ήταν ακόμα μεγαλύτερες.
Οι Τούρκοι έφευγαν και πουλούσαν τα κτήματά τους σε πλούσιους Ευρωπαίους ή ομογενείς που έρχονταν από τις παραδουνάβιες περιοχές, τη Ρωσία, αλλά και άλλες. Οι περισσότεροι αγόραζαν εκτάσεις περιμένοντας να κερδίσουν χρήματα από τα κτίρια που θα έχτιζαν για τις ανάγκες της νέας πρωτεύουσας.
Δύο αρχιτέκτονες, ο Σταμάτης Κλεάνθης και ο Εδουάρδος Σούμπερτ είχαν εκπονήσει ένα μεγαλόπνοο σχέδιο οικοδόμησης της νέας πρωτεύουσας. Είχαν προβλέψει ακόμα και την επέκταση της πόλης προς βορρά. Άντετοι δρόμοι, πολλά πάρκα, μεγαλόπρεπα κτίρια και κυρίως χώρος για ανασκαφές γύρω από την Ακρόπολη, αλλά και τη Θησείο, τον Κεραμικό.
Οι ιδιοκτήτες γης, παλιοί και νέοι ξεσηκώθηκαν. Είχαν αγοράσει κτήματα για να κερδίσουν χρήματα, όχι για να τους τα πάρει το κράτος για ανασκαφές. Καλό το αρχαίο κλέος, αλλά καλύτερος ο κερδώος Ερμής!
Ο πατέρας του Όθωνα έστειλε τον δικό του άνθρωπο, τον αρχιτέκτονα Λέο φον Κλέντσε. Το γεγονός ότι ήταν απλά αρχιτέκτονας κι όχι πολεοδόμος ελάχιστη σημασία είχε. Η δουλειά έπρεπε να γίνει. Και καλύτερα ένας δικός μας άνθρωπος που ξέρει λίγα, παρά ένας ξένος που ξέρει πολλά και θα κάνει του κεφαλιού του!
Ο Κλέντσε έκανε από την αρχή γνωστές τις προθέσεις του. Το μικρό και φτωχό κράτος χρειαζόταν μια μικρή γραφική πολιτεία με περιορισμένα όρια ανάπτυξης. Όνειρό του ήταν ένα μικρό χωριό, χτισμένο πάνω στους λόγους των Νυμφών και του Φιλοπάππου, με καμπυλόγραμμα στενά δρομάκια και κτίρια ταπεινά.
Κι επειδή τα συμφέροντα, όπως αποδείχτηκε, ήταν μεγάλα ακόμα και αυτό το σχέδιο δεν τηρήθηκε. Οι δρόμοι έγιναν ακόμα μικρότεροι, οι πλατείες λιγότερες και πάει λέγοντας.
Ουσιαστικά ακυρώθηκαν όλα τα όνειρα των Κλεάνθη και Σούμπερτ για ανασκαφές γύρω από την Ακρόπολη, την Πλάκα, την οδό Αθηνάς, το Μοναστηράκι. Όλα αυτά που όριζε ως αρχαιολογικό χώρο για ανασκαφές με έξοδα του κράτους. Η πόλη θα χτιζόταν στα ερείπια της παλιάς χωρίς να βλέπει το μέλλον και τις πιθανότητες ανάπτυξής της. Και το κυριώτερο. Στα θεμέλια της θα έθαβε ότι μπορούσε να έρθει στο φως από το παρελθόν.
Άλλωστε υπήρχαν κι αυτοί που έλεγαν ότι η νέα πρωτεύουσα θα είναι προσωρινή. Ο Κωλέττης για παράδειγμα, όταν γινόταν η συζήτηση για ποια πόλη θα διαδεχτεί το Ναύπλιο ως πρωτεύυσα διατύπωσε την άποψη ότι «πρωτεύουσα είναι η Κωνσταντινούπολη. Μέχρι να την απελευθερώσουμε μπορούμε να έχουμε προσωρινές πρωτεύουσες, την Κόρινθο, τη Αθήνα, τη Λάρισα…».
Ακόμα και οι λίγες απαλλοτριώσεις που έπρεπε να γίνουν προκάλεσαν στεθαναρές αντιδράσεις. Ακόμα και στους διοικούντες (βλέπε Αντιβασιλεία) φάνηκε παράδοξο να γκρεμίζεται ένα σπίτι και να στέκεται όρθιο το απέναντι!
Ποιοί όμως αγόραζαν; Αξιωματούχοι της αντιβασιλείας, διπλωμάτες, όλοι όσοι μπορούσαν να έχουν, αρχικά, εσωτερική πληροφόρηση και στη συνέχεια πρόσβαση στο να μην πειραχτούν οι εκτάσεις τους.
Η Αθήνα με το… καλημέρα ως πρωτεύουσα έχανε την ευκαιρία να γίνει μια ωραία πόλη χτισμένη από την αρχή.
Ο Πειραιάς ήταν πιο τυχερός, τουλάχιστον στην πρώτη αυτή φάση. Δεν υπήρχε τίποτα. Ούτε λιμάνι, ούτε σπίτια. Μια κάμαρα που ήταν το τελωνείο και το παρέδωσε ο τελευταίος Τούρκος τελώνης στον Έλληνα συνάδελφό του. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν αποβιβάστηκε ο Όθωνας και η ακολουθία του στο «λιμάνι» τον Οκτώβριο του 1834 τα πλοία δεν μπορούσαν να προσεγγίσουν. Επιβιβάστκαν σε βάρκες που κι αυτές αδυνατούσαν να δέσουν στην ακτή. Ανέλαβαν Μαλτέζοι αχθοφόροι να τους κουβαλάνε στους ώμους για να πατήσουν την ακτή και να μη βραχούν τα πόδια τους!
Που βρίσκεται η τύχη; Η πόλη κτίστηκε από την αρχή, έγιναν μεγαλύτεροι δρόμοι με καλύτερη ρυμοτομία. Στη συνέχεια, όταν άρχισε το ενδιαφέρον να γίνεται έντονο φρόντισαν να προσαρμόσουν και αυτόν στα «θέλω» των ιδιοκτητών.
