Ίσως ήταν οι κρισιμότερες 13 ημέρες στη σύγχρονη ιστορία που έκριναν το μέλλον της ανθρωπότητας. Αυτό που ήταν βέβαιο, είναι πως όλος ο πλανήτης κρατούσε την ανάσα του και παρακολουθούσε όρθιος, συγκλονισμένος αλλά και τρομαγμένος, μια παρτίδα σκάκι ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ρωσία, μόνο που αυτή τη φορά παιζόταν με αληθινούς στρατιώτες και το χειρότερο; Με αληθινά νέα όπλα, πυρηνικά όπλα!
- Γράφει ο Τάκης Κάμπρας
Δεν πέρασε ούτε μια στιγμή που οι Αμερικανοί ξέχασαν την παταγώδη αποτυχία τους στην απόπειρα εισβολής στον Κόλπο των Χοίρων. Οι μυστικές υπηρεσίες και οι Στρατιωτικοί έφτιαχναν συνεχώς σχέδια εισβολής στην Κούβα («Operation Moongoose»), τα οποία όμως ήταν εν γνώσει της Μόσχας.
Και αυτό διότι το Πεντάγωνο διοργάνωνε συνεχώς αλλεπάλληλες στρατιωτικές ασκήσεις στην Καραϊβική με αντικείμενο ακριβώς την εισβολή σε νησιά. Μπορεί να πίστευαν οι Αμερικανοί ότι με τον τρόπο αυτό θα εκφόβιζαν αρκετά το κουβανικό καθεστώς και θα το υποχρέωναν σε υποχωρήσεις, αλλά προκάλεσαν το ακριβώς αντίθετο.
Ο Κάστρο προειδοποίησε: «Η σταθερή πεποίθησή μας ότι ο ιμπεριαλισμός των Γιάγκηδων κάποτε και με μια οποιαδήποτε πρόφαση θα έριχνε τις στρατιωτικές δυνάμεις του σε άμεση επίθεση κατά της Κούβας… μας οδήγησε στην απόφαση να υπογράψουμε την κουβανοσοβιετική συμφωνία για εγκατάσταση στο έδαφός μας πυρηνικών όπλων», δήλωσε, στην εισήγησή του στο 1ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Κούβας.
Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1962, επισκέφθηκε τη Μόσχα ο υπουργός Βιομηχανίας της Κούβας Τσε Γκεβάρα και το ανακοινωθέν που εκδόθηκε μετά το τέλος εξαήμερης επίσκεψης του, υπογράμμιζε, πέρα από την παροχή μεγάλης σοβιετικής οικονομικής και τεχνικής βοήθειας, τη συμφωνία Αβάνας-Μόσχας για την αποστολή στην Κούβα σοβιετικών όπλων και στρατιωτικών συμβούλων.
Οι ΗΠΑ απάντησαν ότι «το καθεστώς του Κάστρο θα εμποδιστεί με οποιαδήποτε μέσα κριθούν αναγκαία αν αναλάβει υπονομευτική δράση στο Δυτικό Ημισφαίριο».
Τρεις μέρες αργότερα, στις 7 Σεπτεμβρίου, ο πρόεδρος των Η.Π.Α. ζήτησε από το Κογκρέσο την εξουσιοδότηση να καλέσει υπό τα όπλα 150.000 εφέδρους. Στις 19 Σεπτεμβρίου μία απόφαση του Κογκρέσου, η οποία είχε συνταχθεί σε συνεργασία με τον Λευκό Οίκο και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, συμπεριέλαβε πλέον ρητά την απειλή «χρήσης των όπλων» εναντίον της Κούβας, επαναβεβαιώνοντας παράλληλα την απόφαση της Ουάσινγκτον να συνεχίσει να απεργάζεται την ανατροπή του Κάστρο.
Η Ε.Σ.Σ.Δ. στις 11 Σεπτεμβρίου προειδοποίησε μέσω του επίσημου ειδησεογραφικού της πρακτορείου: «Επίθεση εναντίον της Κούβας θα είναι η αρχή της εξαπόλυσης πολέμου. Τα πυρηνικά μας όπλα είναι τόσο ισχυρά και η Σοβιετική Ένωση έχει τόσο ισχυρούς πυραύλους να μεταφέρουν αυτές τις πυρηνικές κεφαλές, ώστε δεν υπάρχει ανάγκη να ψάξουμε για σημεία τοποθέτησής τους πέρα από τα σύνορα της Σοβιετικής Ένωσης.
Έχουμε πει και επαναλαμβάνουμε ότι, αν εξαπολυθεί πόλεμος, εάν ένας επιτιθέμενος πραγματοποιήσει επίθεση εναντίον κάποιου κράτους και αυτό το κράτος ζητήσει βοήθεια, η Σοβιετική Ένωση έχει τη δυνατότητα να παράσχει τη βοήθεια αυτή από το έδαφός της…».
Οι Σοβιετικοί είχαν εγκαταστήσει πυραύλους με πυρηνικές κεφαλές στην Κούβα**, ως απάντηση στην εγκατάσταση αμερικανικών πυρηνικών πυραύλων μέσου βεληνεκούς Juppiter PGM-19 στην Τουρκία (έξω από τη Σμύρνη) και την Ιταλία. Την ανάπτυξή τους είχε επιτρέψει ο Φιντέλ Κάστρο, φοβούμενος αμερικανική επέμβαση.
Η αποκάλυψη
Τρείς ημέρες αργότερα, στις 14 Οκτωβρίου 1962, ο Ρίτσαρντ Χέιζερ, πιλότος αμερικανικού κατασκοπευτικού αεροπλάνου U-2, πέταξε κυκλικά από το Τέξας ως το Ορλάντο της Φλόριντα περνώντας πάνω από την Κούβα. Επρόκειτο για μια ακόμα, βαρετή για τους πιλότους, συνηθισμένη πτήση ρουτίνας, που είχε σκοπό την αεροφωτογράφιση της Κούβας, καθώς υπήρχε η υποψία από αμερικανικής πλευράς για ενίσχυσή της με πυραυλικά συστήματα από τη Ρωσία.
Επιστρέφοντας ο Χέιζερ και παραδίδοντας το φιλμ στους ειδικούς, δεν πέρασε ούτε μια στιγμή από το μυαλό του ότι όσα είχαν αποτυπώσει οι κάμερες του αεροσκάφους του, θα έφερνε τον κόσμο στο χείλος ενός πυρηνικού ολέθρου, μία μόλις εβδομάδα αργότερα.
Η κρίση
Το πρωί της 15ης Οκτωβρίου του 1962, ο αμερικανός πρόεδρος Τζον Κένεντι πληροφορήθηκε από τις υπηρεσίες κατασκοπίας, ότι 42 σοβιετικοί βαλλιστικοί πύραυλοι με πυρηνικές κεφαλές, βρίσκονταν εγκατεστημένοι στην Κούβα και μπορούσαν μέσα σε λίγα λεπτά να πλήξουν οποιαδήποτε πόλη των ΗΠΑ..
Οι δεκατρείς μέρες που ακολούθησαν ήταν οι πιο επικίνδυνες που πέρασε η ανθρωπότητα.
Στις 22 Οκτωβρίου ο Κένεντι ανακοίνωσε ότι το αμερικανικό Ναυτικό θα επέβαλλε αποκλεισμό της Κούβας και θα προχωρούσε στην «κατάσχεση επιθετικών όπλων και συναφούς υλικού» που σοβιετικά σκάφη θα επιχειρούσαν ενδεχομένως να τα παραδώσουν στην Κούβα.
Με την εκφώνηση του προεδρικού διαγγέλματος, περίπου 25 φορτηγά πλοία χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας βρίσκονταν καθ’ οδόν προς την Κούβα και σε απόσταση ελάχιστων 24ώρων από τη ζώνη ναυτικού αποκλεισμού που επέβαλαν οι Η.Π.Α.
Η ανθρωπότητα παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα την πορεία προς τον όλεθρο: θα σταματούσαν τα σοβιετικά πλοία; Ή θα τα βύθιζαν οι Αμερικανοί αν συνέχιζαν την πορεία τους;
Τα σοβιετικά πλοία που κατευθύνονταν προς την Κούβα άλλαξαν πορεία και απομακρύνθηκαν από τη ζώνη του αποκλεισμού.
H ένταση κλιμακωνόταν διαρκώς και ο κίνδυνος του πυρηνικού ολέθρου πλησίαζε ολοένα…
Το βράδυ της Δευτέρας 22 Οκτωβρίου του 1962, ο κόσμος ολόκληρος παρακολούθησε με αγωνία το τηλεοπτικό διάγγελμα του προέδρου των Η.Π.Α. Τζον Κένεντι προς τον αμερικανικό λαό. Είχε ήδη γίνει πλέον γνωστή η ύπαρξη στην Κούβα σοβιετικών πυραύλων και οι πάντες ανέμεναν την αντίδραση της Ουάσινγκτον.
Τα όσα ανέφερε, μεταξύ πολλών άλλων, στο μακροσκελές διάγγελμά του ο Αμερικανός πρόεδρος ενίσχυσαν τους φόβους για το χειρότερο, την απειλή πυρηνικού πολέμου: «…Τώρα απαιτείται περαιτέρω δράση -και ήδη βρίσκεται καθ’ οδόν. Επιπλέον αυτές οι ενέργειες μπορεί να είναι μόνο η αρχή. Δεν θα διακινδυνεύσουμε πρόωρα και αχρείαστα το κόστος παγκοσμίου πυρηνικού πολέμου, στον οποίο ακόμη και οι καρποί της νίκης θα είναι στάχτες στο στόμα μας, αλλά ούτε πρόκειται να υποχωρήσουμε μπροστά σε αυτόν τον κίνδυνο οποτεδήποτε χρειαστεί να τον αντιμετωπίσουμε…
Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ακριβώς την τροπή που θα πάρουν οι εξελίξεις ή το κόστος ή τις απώλειες που θα επισύρουν. Πολλοί μήνες θυσιών και αυτοπειθαρχίας βρίσκονται μπροστά μας… Το κόστος της ελευθερίας είναι πάντοτε υψηλό, αλλά πάντοτε οι Αμερικανοί το πλήρωσαν. Ένας είναι ο δρόμος που δεν θα διαλέξουμε ποτέ, αυτός της παράδοσης ή της υποταγής…».
Ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Νικίτα Χρουστσόφ αναφέρθηκε σε παραβίαση του διεθνούς δικαίου ανταποδίδοντας και τις προειδοποιήσεις-απειλές, ζητώντας από την αμερικανική ηγεσία να αποχωρήσει, προτείνοντας αμοιβαία υποχώρηση, της ΕΣΣΔ από την Κούβα και των ΗΠΑ από Ευρώπη και Ασία.
Στις 23 Οκτωβρίου συνήλθε στη Μόσχα το υπουργικό συμβούλιο και ο υπουργός Άμυνας στρατάρχης Μαλινόφσκι ανακάλεσε όλες τις άδειες των στρατιωτικών της Ε.Σ.Σ.Δ., ενώ ο στρατάρχης Γκρέτσκο, διοικητής του Συμφώνου της Βαρσοβίας, διαβουλευόταν με τους συμμάχους της Σοβιετικής Ένωσης για την αύξηση της στρατιωτικής ετοιμότητας των ενόπλων δυνάμεων του Συμφώνου αυτού.
Η Ουάσινγκτον ανακοίνωσε την ανάκληση των αδειών των ανδρών της Στρατηγικής Αεροπορικής Διοίκησης, δηλαδή του στρατιωτικού δυναμικού που ήταν κατ’ εξοχήν επιφορτισμένο με την αποστολή διεξαγωγής ολοκληρωτικού πυρηνικού πολέμου.
Στη Μόσχα ο Ερυθρός Αστέρας, η εφημερίδα του σοβιετικού στρατού, δημοσίευσε ομιλία του στρατάρχη Μαλινόφσκι, στην οποία αναφέρθηκε ότι οι σοβιετικές ένοπλες δυνάμεις βρίσκονται στο «ύψιστο σημείο ετοιμότητας» και ότι «με το πρώτο σημάδι, ολόκληρη η ισχύς των ενόπλων μας δυνάμεων πρέπει να τεθεί σε δράση εναντίον του εχθρού -εναντίον των στρατιωτικών, στρατηγικών, οικονομικών και πολιτικών του κέντρων…».
Παρέμβαση ΟΗΕ
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Σίθου υ Θαντ, παρεμβαίνει προσωπικά: στέλνει μηνύματα στον Τζον Κένεντι και στο Νικίτα Χρουστόφ και συναντά τους εκπροσώπους των δύο μερών.
Και οι δύο του απάντησαν την ίδια μέρα. Από την απάντηση του Χρουστσόφ φάνηκε ότι ο Σοβιετικός ηγέτης άρχισε να υποχωρεί, καθώς πληροφόρησε τον Ου Θαντ για την «καθαρά προσωρινή κίνησή του», όπως τη χαρακτήρισε, να διατάξει τα σοβιετικά πλοία να παραμείνουν εκτός της ζώνης ναυτικού αποκλεισμού.
O Τζον Κένεντι γνωστοποίησε στον Ου Θαντ ότι θα έκανε ό,τι είναι δυνατόν για να αποτραπεί σύγκρουση με σοβιετικά πλοία εφόσον αυτά παραμείνουν εκτός της ζώνης αποκλεισμού. Παράλληλα ο Χρουστσόφ έστειλε μυστική επιστολή στον Αμερικανό πρόεδρο με την οποία πρότεινε την απομάκρυνση των σοβιετικών πυραύλων από την Κούβα, με αντάλλαγμα τη μόνιμη δέσμευση των Η.Π.Α. ότι δεν θα εισβάλουν στο νησί.
Ο Φιντέλ Κάστρο
Στο μεταξύ ο Φιντέλ Κάστρο, ο οποίος είχε τεθεί στο περιθώριο αυτής της διαπραγμάτευσης Μόσχας-Ουάσινγκτον, παρέμεινε ανυποχώρητος και αποφασισμένος να μην υποκύψει, ακόμη κι αν η Κούβα γινόταν ολοκαύτωμα. Σε επιστολή του της ίδιας μέρας, 26 Οκτωβρίου, προς τον Χρουστσόφ πρότεινε τη χρήση πυρηνικών όπλων εναντίον των Η.Π.Α., αν αυτές εισβάλουν στην Κούβα. «Θα πρόκειται για πράξη της πλέον νόμιμης άμυνας, όσο σκληρή και τρομερή είναι η λύση», ανέφερε χαρακτηριστικά στην επιστολή του ο Κουβανός ηγέτης.
Η χειρότερη μέρα της κρίσης
Το Σάββατο 27 Οκτωβρίου ήταν η χειρότερη μέρα της κρίσης και επιφύλαξε πολύ δυσάρεστες εκπλήξεις για τον Χρουστσόφ, ο οποίος, συνεχίζοντας τη διαλλακτική στάση του και αναζητώντας τρόπους υποχώρησης, έστειλε νέα επιστολή προς τον Τζον Κένεντι που γνωστοποιήθηκε αμέσως δημόσια αυτή τη φορά και μεταξύ άλλων ανέφερε και το συμβιβασμό που πρότεινε για τη λύση του προβλήματος:
«Κάνω αυτή την πρόταση: Εμείς συμφωνούμε να απομακρύνουμε από την Κούβα εκείνα τα (στρατιωτικά) μέσα τα οποία εσείς θεωρείτε επιθετικά… Οι Η.Π.Α. θα απομακρύνουν τα ίδια μέσα από την Τουρκία… Η Ε.Σ.Σ.Δ. θα κάνει δήλωση στο Συμβούλιο Ασφαλείας με την οποία θα δίνει επίσημη υπόσχεση να σεβαστεί το απαραβίαστο των συνόρων και της κυριαρχίας της Τουρκίας… Η κυβέρνηση των Η.Π.Α. θα κάνει παρόμοια δήλωση στο Συμβούλιο Ασφαλείας σχετικά με την Κούβα.
Θα δηλώσει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, ορμώμενες από το απαραβίαστο των συνόρων και της κυριαρχίας της Κούβας, αναλαμβάνουν την υποχρέωση να μην αναμιγνύονται στις εσωτερικές της υποθέσεις ούτε να εισβάλουν στην Κούβα ή να παράσχουν το έδαφός τους ως ορμητήριο για τέτοια εισβολή και ότι επίσης θα περιορίσουν εκείνους που μπορεί να σκέπτονται να πραγματοποιήσουν επίθεση εναντίον της Κούβας τόσο από το έδαφος των Η.Π.Α. όσο και από το έδαφος άλλων γειτονικών προς την Κούβα κρατών…».
Στις 27 Οκτωβρίου, ένα αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος U2 καταρρίφθηκε στον εναέριο χώρο της Κούβας, ενώ ένα άλλο αναχαιτίστηκε πάνω από τη Ρωσία.
Την ίδια ώρα όμως που ο Χρουστσόφ έστειλε αυτή τη συμβιβαστική επιστολή, στην Κούβα καταρρίφθηκε κατασκοπευτικό αμερικανικό αεροπλάνο U-2, το οποίο υπερίπτατο των πυραυλικών βάσεων, έχοντας παραβιάσει τον κουβανικό εθνικό εναέριο χώρο.
Συνέβη όμως και κάτι πολύ πιο επικίνδυνο ακόμη. Σχεδόν ταυτόχρονα (παρόλο που λόγω της τεράστιας διαφοράς ώρας, στη Σοβιετική Ένωση ήταν ήδη 28 Οκτωβρίου), άλλο αμερικανικό κατασκοπευτικό U-2 έκανε την, υπό συνθήκες διεθνούς κρίσης, πολιτικά εγκληματική κίνηση να εισβάλει στον εναέριο χώρο της Ε.Σ.Σ.Δ. και μάλιστα όχι οπουδήποτε αλλά στη χερσόνησο Τσουκότκα – άκρως απαγορευμένης πρόσβασης περιοχή της σοβιετικής Άπω Ανατολής, όπου βρίσκονταν εγκατεστημένοι στρατηγικοί διηπειρωτικοί πυρηνικοί πύραυλοι της Ε.Σ.Σ.Δ. που στόχευαν απευθείας τις Η.Π.Α.
Σοβιετικά Μιγκ απογειώθηκαν αμέσως για να το καταρρίψουν. Αμερικανικά F-105, που είχαν μάλιστα πυραύλους με πυρηνική γόμωση, παρενέβησαν για να το προστατεύσουν και κυριολεκτικά ως εκ θαύματος το επεισόδιο δεν εκλήφθηκε από τους Σοβιετικούς ως τελική αναγνωριστική πτήση πριν από την έναρξη αμερικανικής πυρηνικής επίθεσης κατά της Ε.Σ.Σ.Δ. με τις μοιραίες συνέπειες που θα είχε κάτι τέτοιο.
Αργότερα αποκαλύφθηκε πως το σοβιετικό υποβρύχιο Β-59 το οποίο βρισκόταν στα ανοικτά της Κούβας, ήρθε πολύ κοντά στην εκτόξευση τορπίλης με πυρηνική κεφαλή προς τον αμερικανικό στόλο που επόπτευε την περιοχή, ωστόσο αποφεύχθηκε την τελευταία στιγμή λόγω της διαφωνίας του Βασίλι Αρχίποφ, ενός από τους τρεις αξιωματικούς οι οποίοι έπρεπε να συμφωνήσουν ομοφώνως για την εκτόξευση.
Απαντώντας ο Τζον Κένεντι στην πρώτη, μυστική επιστολή του Σοβιετικού ηγέτη, (στην οποία δεν είχε θέσει ακόμη το θέμα της Τουρκίας*) διαφάνηκε η αμερικανική πρόταση συμβιβασμού:
«Εσείς θα συμφωνήσετε να απομακρύνετε αυτά τα οπλικά συστήματα από την Κούβα κάτω από κατάλληλο έλεγχο και επίβλεψη του Ο.Η.Ε. και θα αναλάβετε την υποχρέωση, με κατάλληλες εγγυήσεις, να σταματήσετε την περαιτέρω εισαγωγή τέτοιων οπλικών συστημάτων στην Κούβα. Εμείς, από την πλευρά μας, θα συμφωνήσουμε, με την επίτευξη των κατάλληλων διευθετήσεων μέσω του Ο.Η.Ε. για την εκπλήρωση και τη συνέχιση της τήρησης αυτών των υποχρεώσεων
α) να άρουμε αμέσως τα μέτρα αποκλεισμού που βρίσκονται τώρα σε ισχύ, και
β) να παράσχουμε διαβεβαιώσεις εναντίον εισβολής στην Κούβα.
Έχω την πεποίθηση ότι και άλλα κράτη του Δυτικού Ημισφαιρίου θα είναι έτοιμα να πράξουν αναλόγως. Εάν δώσετε στον αντιπρόσωπό σας παρόμοιες οδηγίες, δεν υπάρχει λόγος γιατί δεν θα μπορούσαμε να ολοκληρώσουμε αυτές τις διευθετήσεις και να τις ανακοινώσουμε στον κόσμο σε μία-δύο μέρες…».
Την επομένη, 28 Οκτωβρίου, με μία μακροσκελέστατη επιστολή προς τον Αμερικανό πρόεδρο Τζον Κένεντι, η οποία μάλιστα μεταδόθηκε και από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Μόσχας, ο Σοβιετικός ηγέτης Νικίτα Χρουστσόφ αποδέχθηκε την πρόταση της Ουάσινγκτον να αποσύρει τους πυραύλους έναντι της διαβεβαίωσης ότι οι Η.Π.Α. δεν θα εισβάλουν στην Κούβα.
Την ίδια ημέρα, ο ΓΓ ΟΗΕ ανακοίνωσε ότι η εγκατάσταση των πυραύλων στην Κούβα θα σταματούσε, ενώ ήδη εγκατεστημένοι πύραυλοι θα επέστρεφαν στη Σοβιετική Ένωση. Σε αντάλλαγμα, ο Κένεντι δεσμεύτηκε πως οι Η.Π.Α. δεν θα εισέβαλαν στην Κούβα, ενώ παράλληλα, αποδέχθηκε μυστικά την απομάκρυνση των αμερικανικών πυραύλων που βρίσκονταν σε τουρκικό (και Ιταλικό) έδαφος.
Η λεγόμενη ως «πυραυλική κρίσης της Κούβας» έλαβε τέλος. Όχι βέβαια πως σταμάτησε ο ψυχρός πόλεμος, αλλά θα μπορούσε να θεωρηθεί η απαρχή τη διαβουλεύσεων. Σημασία έχει για την ιστορία, πως η κρίση απεφεύχθη και ο πλανήτης απέφυγε τον πυρηνικό όλεθρο.
* Οι Αμερικανοί είχαν να αντιμετωπίσουν και ένα άλλο πρόβλημα. Πώς θα έπειθαν την Τουρκία να αποδεχθεί την απομάκρυνση των Jupiter από το έδαφός της. Βέβαια η τουρκική κυβέρνηση, δεν γνώριζε για τη μυστική συμφωνία του Κένεντι με τον Χρουστσόφ. Μετά από συνεχείς συσκέψεις, βρήκαν τη «λύση» μέσω ΝΑΤΟ.
Δηλαδή, εισηγήθηκαν να αντικατασταθούν οι Jupiter, οι οποίοι ήταν παλαιάς τεχνολογίας με το σύστημα UGM-27 Polaris, όπου οι πύραυλοι εκτοξεύοντο από υποβρύχια. Αυτό σήμαινε ότι δεν θα χρειάζοντο πλέον χερσαίες βάσεις στην Τουρκία για τους πυρηνικούς πυραύλους.
Έτσι, ΗΠΑ και Τουρκία συμφώνησαν, στις 17 Φεβρουαρίου 1963, να γίνει η αντικατάσταση και στις 25 Απριλίου, ο Αμερικανός υπουργός άμυνας, Ρόμπερτ Μακναμάρα, ενημέρωσε τον Κένεντι ότι η αποστολή εξετελέσθη! Πέρασε βέβαια καιρός μέχρι να αποκαλυφθεί ότι οι Αμερικανοί εξαπάτησαν τους Τούρκους. Στην Ιταλία δεν υπήρχε πρόβλημα καθώς οι πύραυλοι ήταν εγκατεστημένοι σε ΝΑΤΟική βάση. Ο Κένεντι πανηγύρισε. Οι Αμερικανοί το ίδιο θεωρώντας ότι ο Χρουστσόφ έκανε πίσω. Πολύ αργότερα αποκαλύφθηκε ότι οι ΗΠΑ απέσυραν και εκείνες τους βαλλιστικούς πυραύλους τους…!
** Το ρωσικό υπουργείο Άμυνας αποχαρακτήρισε διαβαθμισμένα έγγραφα, που αναφέρονταν στις απώλειες που είχε η Σοβιετική Ένωση στην Κούβα κατά την διάρκεια της κρίσης των πυραύλων με τις Ηνωμένες Πολιτείες το 1962, που είχε φέρει την ανθρωπότητα στα πρόθυρα της πυρηνικής καταστροφής.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση του υπουργείου Αμύνης συνολικά στο διάστημα από 1ης Αυγούστου 1962 έως τις 16 Αυγούστου του 1964 στην Κούβα σκοτώθηκαν 64 σοβιετικοί πολίτες κατά την διάρκεια της επιχείρησης μεταφοράς βαλλιστικών πυραύλων και εν συνεχεία πυρηνικών κεφαλών, στο πλαίσιο της μυστικής επιχείρησης με την κωδική ονομασία «Αναντίρ».
Οι 1001 σοβιετικοί στρατιωτικοί που συμμετείχαν στην επιχείρηση «Αναντίρ» είχαν παρασημοφορηθεί σύμφωνα με το ρωσική υπουργείο Αμύνης με διάφορα μετάλλια «για την άψογη εκτέλεση της ειδικής αποστολής την οποία τους είχε αναθέσει η κυβέρνηση».
