Σάρα Σκινάζι, Σάρα Ζαρντινίδη, Ρόζα Εσκενάζι και στο τέλος Ροζαλία Εσκενάζι. Αυτά είναι τα ονόματα που χρησιμοποίησε η πρώτη ρεμπέτισσα στη ζωή της που άγγιξε σε διάρκεια τον αιώνα. Κι αν λατρεύτηκε το μόνο σίγουρο για τη ζωή της είναι η ημερομηνία του θανάτου της: 2 Δεκεμβρίου 1980. Όλα τα άλλα μοιάζουν με γρίφο που τόσο αγαπούσε.
Γρίφος νο 1:ΗΛΙΚΙΑ. Κανείς δεν ξέρει το πότε γεννήθηκε. Γνωστό είναι το που (Κωνσταντινούπολη). Η οικογένειά της ήταν εβραϊκή (Σεφαραδίτικη- ισπανοεβραίοι). Ο πατέρας της Αβραάμ ήταν παλιατζής. Αργότερα πήγε στη Θεσσαλονίκη που ήταν ακόμα οθωμανική. Λογικά γεννήθηκε στη δεκαετία του 1890, αλλά η ίδια υποστήριζε ότι γεννήθηκε ακόμα και το 1920!
Γρίφος νο 2: ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΑ. Το 1913 κλέφτηκε με τον κατά πολύ μεγαλύτερό της Γιάννη (Γιάγκο) Ζαρντινίδη, γόνο πλούσιας οικογένειας από την Καππαδοκία. Δεν είναι γνωστό εάν παντρεύτηκαν αφού η Ρόζα διατήρησε το οικογενειακό της θρήσκευμα. Απέκτησαν ένα γιο τον Παράσχο. Ο άντρας της πέθανε από καταχρήσεις τέσσερα χρόνια αργότερα, ο γιος πήγε σε ορφανοτροφείο κι ανέλαβε να τον μεγαλώσει η οικογένεια του πατέρα του. Ως αξιωματικός της Αεροπορίας επανασυνδέθηκαν το 1935. Λέγεται ότι το 1930 απέκτησε και μια κόρη που κι αυτή κατέληξε σε ορφανοτροφείο. Έκανε στις ΗΠΑ κι ένα «λευκό» γάμο για να μπορέσει να πάρει άδεια παραμονής για να τραγουδά σε ελληνικά κέντρα.
Γρίφος νο 3: ΚΑΤΟΧΗ. Αν και Εβραία δεν κυνηγήθηκε από τους Γερμανούς. Το οφείλει σε μια πλαστή ταυτότητα που είχε προμηθευτεί και το βασικότερο στο δεσμό της με Γερμανό αξιωματικό. Ακόμα κι όταν συνελήφθη κατάφερε να αποφυλακιστεί και να μείνει κρυμμένη μέχρι την Απελευθέρωση. Δεν συνεργάστηκε με τους κατακτητές. Το αντίθετο βοήθησε πολλούς πατριώτες να γλιτώσουν τη σύλληψη.
Η Ρόζα Εσκενάζι πρέπει να κατέχει το ρεκόρ εμφανίσεων στο εξωτερικό. Έκανε περισσότερες από 500 περιοδείες εκτός Ελλάδας! Τραγούδησε παντού. Στην Τουρκία, στην Αίγυπτο, στις ΗΠΑ, στην Αλβανία, στη Γιουγκοσλαβία. Το ρεπερτόριό της απέραντο όπως και οι δυνατότητες της φωνής της. Μπορούσε να ερμηνεύσει με άνεση στα τούρκικα, αλλά και στα ελληνικά, ακόμα και στα εβραϊκά. Ειδικά στις ΗΠΑ δεν υπήρχε βαλκανική παροικία που δεν έτρεξε να τη θαυμάσει.
Δείτε την στην πρώτη της τηλεοπτική εμφάνιση το 1976 στην εκπομπή του Γιώργου Παπαστεφάνου «Μουσική Βραδιά» του 1976, όπου μιλά και για τις εμφανίσεις της στο εξωτερικό.
Έχει ένα ακόμα ρεκόρ. Μπήκε στα κατάστιχα της λογοκρισίας σε δύο χώρες. Στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Το 1934 ο Κεμάλ απαγόρευσε τα τραγούδια της επειδή ήταν ελληνικά. Το 1936 ο Μεταξάς απαγόρευσε τα ρεμπέτικα γενικώς. Μάλιστα για πρώτη φορά στη παγκόσμια λογοκρισία δεν ελέγχονταν μόνο οι στίχοι, αλλά και η μουσική. Για την κυκλοφορία ενός δίσκου οι δημιουργοί υπέβαλαν και το πεντάγραμμο. Εάν υπήρχε οτιδήποτε που θύμιζε ρεμπέτικο έπαιρνε απαγορευτικό!
Η αρχή έγινε με το τραγούδι «πρέζα» που γράφτηκε το 1935
Το απίστευτο στην περίπτωση αυτή είναι ότι ο στιχουργός Αιμίλιος Σαββίδης, θεατρικός συγγραφέας, χρονογράφος και πολλά άλλα ήταν αυτός που εισηγήθηκε την επιβολή λογοκρισίας στη μουσική στον Μεταξά κι αποτέλεσε μαζί με τον συγγραφές Χρήστο Ζαλοκώστα και τον Ιωάννη Ψαρούδα (πατέρα της Άννας Ψαρούδα – Μπενάκη) την πρώτη επιτροπή λογικρισίας!
Ένα άλλο τραγούδι, η Βαρβάρα έπεσε κι αυτό θύμα της λογοκρισίας για τους στίχους τους. Το τραγούδησε σε δεύτερη εκτέλεση (η πρώτη από τον Στελλάκη Περπινιάδη)
Κι επειδή η ηχογράφηση έχει ταλαιπωρηθεί από τον χρόνο διαβάστε τους στίχους.
Η Βαρβάρα κάθε βράδυ στη Γλυφάδα ξενυχτάει
και ψαρεύει τα λαβράκια, κεφαλόπουλα, μαυράκια
Το καλάμι της στο χέρι, κι όλη νύχτα στο καρτέρι
περιμένει να τσιμπήσει το καλάμι να κουνήσει
Ένας κέφαλος βαρβάτος, όμορφος και κοτσονάτος
της Βαρβάρας το τσιμπάει, το καλάμι της κουνάει
Μα η Βαρβάρα δεν τα χάνει τον αγκίστρωσε τον πιάνει
τον κρατά στα δυο της χέρια και λιγώνεται στα γέλια
Κοίταξε μωρή Βαρβάρα, μη σου μείνει η λαχτάρα
τέτοιος κέφαλος με νύχι, δύσκολα να σου πετύχει
Βρε Βαρβάρα μη γλιστρήσει και στη θάλασσα βουτήξει
βάστα τον απ’ το κεφάλι μη σου φύγει πίσω πάλι
Στο καλάθι της τον βάζει κι από την χαρά φωνάζει
έχω τέχνη έχω χάρη ν’ αγκιστρώνω κάθε ψάρι
Για ένα κέφαλο θρεμμένο όλη νύχτα περιμένω
που θα `ρθεί να μου τσιμπήσει το καλάμι να κουνήσει
Το τραγούδι ήταν χιουμοριστικό, κυκλοφόρησε στις αρχές του 1936, πριν τη δικτατορία, αλλά ο Μεταξάς θεώρησε ότι αφορούσε μια από τις δύο κόρες του που είχε έντονη ερωτική ζωή και το απαγόρευσε πριν γίνει δικτάτορας, όταν ήταν ακόμη πρωθυπουργός με την ανοχή των ισχυρών κομμάτων της εποχής!
Ένα χρόνο πριν το θάνατο της εξαφανίζεται για κάποιες μέρες. Υποφέρει από Αλτσχάιμερ. Αργότερα επιστρέφει σπίτι της και τη συναντά ο Τάσος Κοντογιαννίδης που δημοσιεύει συνέντευξη στην εφημερίδα «Ακρόπολις»
Το 1949 η Ρόζα γνωρίζει στην Πάτρα τον χωροφύλακα Χρήστο Φιλιππακόπουλο. Ερωτεύονται, αλλά δεν παντρεύονται. Παντρεύτηκε αργότερα ο Φιλιππακόπουλος, αλλά πάντα ήταν το στήριγμά της. Τον βοηθά να αγοράσει φορτηγά αυτοκίνητα, παραιτείται από την υπηρεσία του γίνεται επιχειρηματίας. Όταν το 1980 η Ρόζα πεθαίνει την θάβει στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Σοφικό Κορινθίας. Όπως υποστήριξε λίγα χρόνια νωρίτερα είχε ασπαστεί τον Χριστιανισμό και ήταν Ορθόδοξη. Σταυρό πάντως στον τάφο της δεν έβαλε. Αυτό έγινε χρόνια αργότερα με ευθύνη του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου.
Το 1976 κάνει την τελευταία της εμφάνιση στην Αθήνα κι από εκεί έχει διασωθεί ένα μοναδικό οπτικό ντοκουμέντο που δείχνει το μπρίο της και τη διαύγεια πνεύματος που είχε και δυστυχώς έχασε αργότερα χτυπημένη από το Αλτσχάιμερ.
