Ήταν ο άνθρωπος που για χρόνια είχε την μεγαλύτερη δύναμη στην Ελλάδα χωρίς να έχει κάποιο θεσμικό αξίωμα. Ακόμα και στον στρατό υπήρχαν πολλοί ανώτεροί του σε βαθμό που τον… έτρεμαν και δήλωναν υποταγή. Ο Δημήτρης Ιωαννίδης ήταν ο «αόρατος δικτάτορας». Στήριξε τον Παπαδόπουλο, στη συνέχεια τον ανέτρεψε και προσπάθησε να ανατρέψει και τον Πρόεδρο της Κύπρου Μακάριο. Αυτή ήταν η αρχή του τέλους του. Καταδικάστηκε σε ισόβια, πέθανε τον Αύγουστο το 2010 από θερμοπληξία σε ηλικία 87 χρόνων. Στον Στρατό είχε φθάσει μέχρι τον βαθμό του Ταξίαρχου, αλλά καθαιρέθηκε στις 21 Ιουλίου 1976.
Αυτός ο άνθρωπος διάλεξε να μείνει… σκοτεινός μέχρι το θάνατό του. Ποτέ δεν μίλησε δημόσια και η μόνη συνέντευξη είναι αυτή που έδωσε στο γερμανικό περιοδικό «Σπίγκελ» τον Σεπτέμβριο του 1974, λίγες μέρες μετά την πρώτη απόφαση για το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου.
Η συνέντευξη έχει αξία αφού μίλησε όταν ακόμα το τραύμα… έκαιγε και δίνει τη δική του άποψη για τα γεγονότα. Τη συνέντευξη συμπληρώνουν δύο ακόμα ντοκουμέντα. Η αφήγηση του Φαίδωνα Γκιζίκη στον Γιάννη Μαρή για το πως ο «αόρατος δικτάτορας» αποφάσισε να αποσυρθεί και να μην αντιδράσει στη μεταβίβαση της εξουσίας στους πολιτκούς τον Ιούλιο του 1974 και την κατάθεση του αμερικανού πρεσβευτή Χένρι Τάσκα στο αμερικανικό Κογκρέσο.
Το πλήρες κείμενο μεταφρασμένο από τα γερμανικά:
–Στρατηγέ, η δίκη κατά των ηγετών του στρατιωτικού πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967 τελείωσε πριν από περίπου τρεις εβδομάδες. Τρεις από τους πραξικοπηματίες συντρόφους σας — Παπαδόπουλος, Παττακός, Μακαρέζος – καταδικάστηκαν σε θάνατο, ο ίδιος σε ισόβια κάθειρξη.Τι νομίζετε;
«Αυτή η δίκη ήταν δίκη πολιτικής σκοπιμότητας, ως ένα βαθμό μια πράξη εκδίκησης από τους πολιτικούς».
–Δεν ήταν οι πολιτικοί που έβαλαν τέλος στο καθεστώς σας, αυτό κατέρρευσε ως αποτέλεσμα του κυπριακού πραξικοπήματος και της κρίσης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Πώς πιστεύετε ότι προέκυψε αυτή η κρίση;
«Η κρίση έφτασε στο αποκορύφωμά της στις αρχές Ιουνίου 1974 όταν συναντήθηκαν οι πρωθυπουργοί Ελλάδας και Τουρκίας στο περιθώριο της διάσκεψης του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλες. Στη συνάντηση αυτή, η Τουρκία έδωσε τελεσίγραφο για την άμεση διευθέτηση των διαφορών, που υπάρχουν κατά τη γνώμη τους, στη Θράκη, το Αιγαίο και την Κύπρο. Σε αντίθετη περίπτωση, απείλησαν ότι θα επενέβαιναν μονομερώς. Παράλληλα, η Τουρκία ενίσχυσε τις δυνάμεις της στη Θράκη και συγκέντρωσε στρατεύματα στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από τα ελληνικά νησιά».
-Τι κάνατε για αυτό;
«Ενισχύσαμε τα στρατεύματά μας στη συνοριακή περιοχή του Έβρου και στα νησιά.Παράλληλα συνεχίστηκε η προμήθεια πολεμικού υλικού. Αρχικά, παραγγείλαμε νέα Φάντομ, A-7D μαχητικά-βομβαρδιστικά και μεταγωγικά C-130 από την Αμερική. Αγοράσαμε επίσης πυραυλικά σκάφη, αντιτορπιλικά, τανκς, ιχνηλατούμενα οχήματα, όπλα από Γαλλία, Δυτική Γερμανία, Ιταλία και Νορβηγία.Λόγω αυτών των αγορών, η Ελληνική Πολεμική Αεροπορία, για παράδειγμα, θα είναι μεταξύ των ισχυρότερων ενεργών αεροπορικών δυνάμεων στην Ευρώπη μέχρι το τέλος του 1975».
–Μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει πόλεμος με την Τουρκία, αλλά υπήρξε ελληνικό πραξικόπημα κατά του Προέδρου της Κύπρου Μακαρίου. Γιατί αναλάβατε το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου στις 15 Ιουλίου 1974;
«Για να αποτραπεί η διάλυση της Κυπριακής Εθνικής Φρουράς με εντολή του Μακαρίου, η οποία αποτέλεσε εξισορροπητικό παράγοντα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας».
–Με το πραξικόπημα σας εννοούσατε επίσης να πετύχετε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Ήρθατε εδώ και καιρό σε επαφή με υποστηρικτές της Ένωσης στο νησί για αυτόν τον σκοπό, για παράδειγμα με τον Πρόεδρο των οκτώ ημερών Σαμψών
«Δεν υπήρξαν καμία σχέση μεταξύ εμένα και των κυπριακών κύκλων που αντιτίθενται στις πολιτικές του Μακαρίου. Αλλά η δυσπιστία μεταξύ Αθήνας και Λευκωσίας υπήρχε εδώ και πολύ καιρό. Κατά τα λοιπά, όλα σχετικά με την Κυπριακή κρίση θα εξηγηθούν μόλις ξεκινήσει η διαδικασία για την κυπριακή δράση».
–Τι ρόλο έπαιξαν οι Αμερικανοί στην Κυπριακή κρίση;
«Μεταξύ Ιανουαρίου και Ιουλίου 1974 αντιμετωπίσαμε μεγάλη πίεση — κυρίως από τον τότε πρέσβη των ΗΠΑ στην Αθήνα, Χάνρι Τάσκα. Μας προέτρεψε να κάνουμε παραχωρήσεις στους Τούρκους, ιδιαίτερα στο ζήτημα του πετρελαίου του Αιγαίου. Μας απειλούσαν συνεχώς ότι σε περίπτωση σύγκρουσης με τους Τούρκους θα χάναμε τα νησιά του Αιγαίου. Αλλά δεν μπορώ να πω περισσότερα για αυτό αυτή τη στιγμή».
–Ο Πρόεδρος Φορντ σας κατηγόρησε για το πραξικόπημα στην Κύπρο και την τουρκική εισβολή. Είπε: «Η ελληνική κυβέρνηση της εποχής προσπάθησε να ανατρέψει και να δολοφονήσει τον Μακάριο. Αποτέλεσμα των Ελλήνων ήταν η επέμβαση των Τούρκων, οι οποίοι δυστυχώς έθεσαν την κατάσταση υπό έλεγχο».
-Σχετικά με το πρώτο σκέλος αυτής της δήλωσης, δηλαδή την ευθύνη για την Κύπρο, δηλώνω: Δεν αρνήθηκα ποτέ τη συμμετοχή μου σε αυτήν την ευθύνη. Ως προς το δεύτερο σκέλος, οι Αμερικανοί γνώριζαν καλά, ειδικά μετά τη διάσκεψη του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες το 1974, ότι οι Τούρκοι θα επενέβαιναν στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 1974. Ανεξάρτητα από αυτό, όμως, η δήλωση του Αμερικανού Προέδρου δείχνει τον βαθμό εξάρτησης της τότε κυβέρνησης από τους Αμερικανούς».
–Αλλά και εσείς έχετε κατηγορηθεί ότι έχετε διασυνδέσεις με τους Αμερικανούς, για παράδειγμα με τη CIA.
«Οι εμπνευστές αυτών των ιστοριών βρίσκονται σε εκείνους τους κύκλους που υποστηρίζουν τα αμερικανικά συμφέροντα και είναι και οι ίδιοι πολίτες των ΗΠΑ, αλλά και σε κάποιους γνωστούς πολιτικούς που έχουν συνωστιστεί στους προθάλαμους ξένων πρεσβειών εδώ και χρόνια».
–Δεν φέρετε μόνο την ευθύνη για την κυπριακή τραγωδία, αλλά και για το φιάσκο της επιστράτευσης. Τι νομίζετε;
«Αυτό είναι σκόπιμη κακία από αυτούς που θέλουν να υπονομεύσουν το Έθνος. Η επιστράτευση πέτυχε γρήγορα όλους τους στόχους, παρά το γεγονός ότι πολλοί Έλληνες βρίσκονταν σε διακοπές. Ήρθαν αυθόρμητα και γρήγορα. Οι μονάδες συγκεντρώθηκαν και τέθηκαν σε κίνηση εγκαίρως. Φυσικά υπήρξε κάποια αταξία γιατί ήρθαν περισσότεροι έφεδροι από το αναμενόμενο».
–Γιατί εσείς και οι σύντροφοί σας εγκαταλείψατε την εξουσία τόσο εύκολα μετά το κυπριακό φιάσκο; Πώς προέκυψε η αξιολύπητη μεταβίβαση εξουσίας στους πολιτικούς;
« Όταν βρισκόταν σε εξέλιξη η τουρκική εισβολή στην Κύπρο και η κρίση με την Τουρκία έφτασε στο αποκορύφωμά της, το κλίμα για πολιτική αλλαγή και σχηματισμό κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας είχε ήδη δημιουργηθεί. Αν και προσωπικά διαφώνησα με τον τρόπο που έγινε η αλλαγή, συμφώνησα με την πλειοψηφία των άλλων μελών».
–Δηλαδή οι δικτάτορες λέγεται ότι ήθελαν το τέλος της δικτατορίας; Δεν ζητήσατε εγγυήσεις για εσάς και τους συντρόφους σας;
«Βεβαίως. Τότε, τον Αύγουστο του 1974, δόθηκαν γενναιόδωρες διαβεβαιώσεις στον Πρόεδρο Στρατηγό Γκιζίκη, την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων και εμένα. Προσωπικά, παρουσία τρίτου προσώπου, έλαβα διαβεβαιώσεις από αρμόδιο υπουργό ότι εκτός από τρεις-τέσσερις μεταθέσεις δεν θα συμβεί τίποτα σε κανέναν αξιωματικό. Έπρεπε να περάσει καιρός μέχρι να μάθουν ο ελληνικός λαός και οι αξιωματικοί ότι αυτές οι διαβεβαιώσεις δεν ήταν παρά παραγράφοι του δόλιου σχεδίου της τότε κυβέρνησης. Σε κάθε περίπτωση υπάρχουν έγγραφα. Θα έρθουν στο φως μια μέρα. Η πικρία των αξιωματικών, όμως, γι’ αυτό. ότι μας έχουν προδώσει οι πολιτικοί είναι απολύτως δικαιολογημένη».
–Στρατηγέ, σίγουρα έχετε κάνει πολλά λάθη στη ζωή σας. Ποιο πιστεύεις ότι ήταν το μεγαλύτερο λάθος σου;
-Το μεγαλύτερο λάθος μου ήταν ότι ανέθεσα τη διοίκηση των Ενόπλων Δυνάμεων στους ανωτέρους μου και δεν μπόρεσα να παίξω τον ρόλο που έπρεπε να παίξω την κρίσιμη στιγμή μετά τις 20 Ιουλίου 1974».
Η άλλη πλευρά
Ο Φαίδων Γκιζίκης ήταν ο άνθρωπος που επίλεξε ο Ιωαννίδης να κάνει Πρόεδρο Δημοκρατίας μετά την ανατροπή του Παπαδόπουλου το Νοέμβριο του 1973. Ο ίδιος σε συνέντευξή του στον Γιάννη Μαρή το 1976 αποκαλύπτει πως ο «αόρατος δικτάτορας» δέχτηκε να μεταβιβαστεί η εξουσία από τους στρατιωτικούς στους πολιτικούς. Περιγράφει την σκηνή όταν ο ίδιος, ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων και οι αρχηγοί των τριών όλων, όλοι επιλογές του Ιωαννίδη, συμφωνούν στη μεταβίβαση της εξουσίας σε πολιτική κυβέρνηση. Καλούν τον Ιωαννίδη όχι για να τον ενημερώσουν, αλλά για να εξασφαλίσουν την συγκατάθεσή του. Λέει ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας:
«Του είπα τα σχετικά, Ο Ιωαννίδης στεναχωρήθηκε. Είπε: «Κύριε Πρόεδρε, δεν συμφωνώ, αλλά αφού νομίζετε ότι έτσι πρέπει να γίνει ας γίνει». Αγαπητέ Τάκη, του είπα, δεν θα ήθελα να προχωρήσω σε αυτή την ενέργεια, αν δεν μου δώσεις τον λόγο σου ότι δεν θα αντιδράσεις. Μου τον έδωσε. Ήμουν βέβαιος ότι ο Ιωαννίδης όταν δίνει τον λόγο του τον κρατά. Ο ίδιος είπε στον αντιστράτηγο Γαλατσάνο, αρχηγό του Στρατού: «Κύριε αρχηγέ ζητώ ολίγων ημερών άδεια». «Ευχαρίστως» απάντησε ο Γαλατσάνος. Και κατόπιν ο Ιωαννίδης έφυγε. Για μια στιγμή μπήκε σε μια τουαλέτα που υπάρχει εκεί. Φοβηθήκαμε ότι θα αυτοκτονήσει. Μας άφησε και τους πέντε και έφυγε…»
Ο Χένρι Τάσκα ο αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα την επίμαχη εποχή απάντησε στις κατηγορίες του «αόρατου δικτάτορα», όχι ευθέως, αλλά όσο πιο επίσημα γίνεται στην κατάθεσή του στο αμερικανό Κογκρέσο. Όταν ο πρόεδρος της επιτροπής του διάβασε το σχετικό απόσπασμα:
«Θα σας πω που το πάει. Τον Μάιο τον επέκρινα δημόσια στην Ουάσιγκτον. Έβγαλα εκεί ένα λόγο. Είπα ότι ήταν φρικαλέος άνθρωπος, τρομερός τύπος και πως προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση με το πραξικόπημα. Τώρα μου το επιστρέφει με τον τρόπο του. Αλλά χτυπάει επίσης τους Αμερικανούς γενικά, με τον τρόπο του, γιατί οι Αμερικανοί τον ενοχλούν. Πιστεύει ότι οι Αμερικανοί τον πρόδωσαν στην κρίση της Κύπρου. Εκείνη την εποχή ο ρόλος του συνίστατο στο ότι είχε μια κυβέρνηση που ήταν υπεύθυνη απέναντί του. Έκανε συχνά τις επαφές του με την Κυβέρνηση μέσω νεαρών αξιωματικών. Ο ίδιος δεν φαινόταν. Φυσικά είχε τις επαφές του με τους σημαίνοντες στρατηγούς. Αλλά καθώς φάνηκε αργότερα, πάνω στην κρίση, όταν ο κόμπος έφθασε στο χτένι, οι στρατηγοί αρνήθηκαν να τον υπακούσουν…»
Ο Αμερικανός πρέσβης παραδέχεται ότι δεν είχε επαφές ο ίδιος με τον Ιωαννίδη που έπαιρνε τις κρίσιμες αποφάσεις, αλλά το κλιμάκιο της CIA στην Αθήνα.
«Ο Σταθμάρχης της CIA είχε τους ανθρώπους του που γνώριζαν τον Ιωαννίδη. Μερικοί είχαν πολλά χρόνια στην Ελλάδα».
