Δεν υπάρχει μόνο ο «Αττίλας 1» και «Αττίλας 2» του 1974 στην Κυπριακή ιστορία. Υπάρχει κι ο «Αττίλας 0», η «πρόβα» των Τούρκων δέκα χρόνια πριν την εισβολή τους, το 1964.
Ήταν ξημερώματα της 8ης Αυγούστου όταν η τουρκική αεροπορία βομβάρδισε ελληνικές θέσεις στην περιοχή της Πάφου. Δύο μέρες νωρίτερα είχε ξεκινήσει στρατιωτική επιχείρηση της Εθνοφρουράς για την εκκαθάριση των θέσεων των τουρκοκυπρίων που επεξέτειναν διαρκώς τους θύλακές τους. Η καρδιά της τουρκοκυπριακής αντίστασης ήταν το παραθαλάσσιο χωριό Κόκκινα (Ερνέκιοϊ στα τουρκικά) που αποτελούσε το λιμάνι από το οποίο η Τουρκία τροφοδοτούσε με όπλα τους τουρκοκύπριους. Εκεί βρισκόταν ουσιαστικά η διοίκησή τους με επικεφαλής τον Ραούλφ Ντεκτάς.
Οι Ελληνικές δυνάμεις ήταν θέμα χρόνου να ολοκληρώσουν την εκκαθάριση όταν εμφανίστηκε η τουρκική αεροπορία και άρχισε τους βομβαρδισμούς.
Στην Αθήνα η κυβέρνηση Παπανδρέου αιφνιδιάζεται. Είχε υποσχεθεί ηρεμία στο νησί καθώς βρισκόταν σε διάλογο με τους Αμερικανικούς για τον «σχέδιο Άτσενσον.
Όμως και στην Κύπρο έχουν προκύψει διαφωνίες για τον τρόπο που οργανώθηκε η όλη επιχείρηση. Υπάρχουν αντιθέσεις των (πολλών) που είχαν λόγο, δηλαδή τον στρατηγό Γρίβα που χάρασσε τη δική του γραμμή, τον αρχηγό της Εθνοφρουράς Γιώργο Καραγιάννη και τον υπουργό Άμυνας της Κύπρου Πολύκαρπο Γιωρκάτζη.
Τα αεροπλάνα που βομβαρδίζουν και σκοτώνουν Ελλαδίτες και Κύπριους τα έχει παραχωρήσει στην Τουρκία το ΝΑΤΟ για την άμυνα της χώρας και όχι για επιθετικές ενέργειες.
Ο Μακάριος ζητά τη βοήθεια της ΕΣΣΔ βαθαίνοντας ακόμη περισσότερο το χάσμα με τους Αμερικάνους.
Ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης στέλνει στον ομόλογο του στην Αθήνα Πέτρο Γαρουφαλιά τελεσίγραφο: «Εάν συνεχιστούν οι βομβαρδισμοί θα επιτεθούμε στα Τουρκοκυπριακά χωριά». Για την πρόθεση αυτή ενημερώνεται και ο Αμερικανός πρέσβης στη Λευκωσία Τέιλορ Μπέλσερ από τον μετέπειτα πρόεδρο της Κύπρου Τάσσο Παπαδόπουλο που τότε είναι υπουργός Εργασίας.
«Αν ο τουρκικός στόλος εισέλθει εντός των νέων ορίων των 12 μιλίων [των χωρικών υδάτων] θα το θεωρήσουμε ως έναρξη εισβολής. Υπολογίζουμε ότι αυτό θα μας δώσει 75 λεπτά για να καθαρίσουμε τους Τουρκοκυπρίους, ώστε να μπορέσουμε να αμυνθούμε, και έχουμε σχέδια και μέσα για να το πράξουμε» λέει ο Παπαδόπουλος στον Αμερικανό πρεσβευτή.
Ο Αρχηγός της Εθνικής Φρουράς Γιώργος Καραγιάννης παίρνει τη εντολή να επιλέξει δύο Τουρκοκυπριακά χωριά που θα αφανίσει με το τέλος του τελεσιγράφου (3.30 το απόγευμα). Κινητοποιούνται Αμερικανοί και Βρετανοί. Ο Μακάριος συμφωνεί να παραταθεί η προθεσμία μέχρι τις 7 το βράδυ. Οι Τούρκοι εκτιμούν ότι είναι μια ακόμα μπλόφα του Μακάριου.
Το βράδυ της 8ης Αυγούστου στα παράλια της Κύπρου γίνεται… συνωστισμός πολεμικών πλοίων. Πλέουν σε αυτά ένα αμερικανικό αεροπλανοφόρο του 6ου Στόλου με πλοία συνοδείας και τέσσερα τουρκικά πλοία που κινούνται προς το παραθαλάσσιο χωριό Κόκκινα. Η Αθήνα στέλνει πέντε αεροπλάνα «Χάρβατ» για την άμυνα του νησιού. Ο Γεωργάτζης ζητά από τον Γαρουφαλιά να χρησιμοποιηθούν τα αεροπλάνα για να βυθιστούν τα τουρκικά πλοία. Ο Γρίβας που έχει αναλάβει και πάλι καθήκοντα περιμένει κι αυτός τα ελληνικά αεροπλάνα για να βυθίσουν τα τουρκικά πλοία. Τα αεροπλάνα φθάνουν στις 11.30 το βράδυ, κάνουν μια πτήση πάνω από τη Λευκωσία αναπτερώνουν το ηθικό των κατοίκων, αλλά φεύγουν και πάλι για την Αθήνα με εντολή Γαρουφαλιά.
Ούτε όμως οι Τούρκοι κλιμακώνουν τη κρίση. Τα πλοία τους αποβιβάζουν 40 άνδρες και παίρνουν τραυματίες αξιωματικούς του τουρκικού στρατού και επιστρέφουν στη βάση τους. Η εκεχειρία επιβάλλεται τελικά, αλλά οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί είναι έξαλλοι με την ελληνική κυβέρνηση που δεν μπόρεσε να ελέγξει τον Μακάριο και τον Γρίβα όπως είχε δεσμευτεί. Κι επιπλέον δυσανασχετούν για την εμπλοκή της Σοβιετικής Ένωσης στην υπόθεση μετά από πρόσκληση φυσικά του Μακάριου.
Από τους βομβαρδισμούς σκοτώθηκαν 55 Έλληνες (Κύπριοι και Ελλαδίτες), μεταξύ των οποίων 28 πολίτες, ενώ τραυματίστηκαν 125 (69 στρατιώτες και 56 πολίτες).
Πολίτες: Σπύρος Δημοσθένους 45 ετών, Κώστας Αγαπίου 28, Σάββας Νεοφύτου 23, Μιχαήλ Λαμπής 85 από τον Κ.Πύργο, Άντης Φιλήτας 28 από τη Μόρφου, Μαρτού Σοφοκλή 45 και Κώστας Χαραλάμπους 8 από τα Πηγαίνια, Παύλος Μιχαηλάς 28 από την Αραδίππου, Γεώργιος Χαρ. Νεάρχου 20, Ευριπίδης Χαραλάμπους 18, από την Έμπα. Ανδρέας Δ. Χαραλαμπίδης 20 από την Άρμου, Ανδρέας Χρυσοστόμου 30 από το Κτήμα, Ανδρέας Μιχαήλ 23, Τηλέμαχος Χριστοδούλου 18 Ανδρέας Λόρδος, Γιαννάκης Ανδρέου, Στέφανος Σάββα 20 από το Πολέμι. Φρίξος Ανδρέου 22 από το Ψάθι, Δημήτριος Μαυρογένης 52, γιατρός, Πανίκος Παστίδης 30, Κωστάκης Πενταλιώτης 30, Χριστόδουλος Θ. Αργυρού 26, Ανδρέας Χρυσοστόμου 30 από το Κτήμα. Ανδρέας Χαρ. Ορφανίδης από τον Πωμό. Γιαννάκης Προδρόμου 20 από τη Γεροσκήπου. Γεώργιος Χριστοδούλου από το Βαρώσι.
Εθνοφρουροί: Ξενοφώντος Γεώργιος από τη Νήσου. Χαραλάμπους Παναγιώτης από το Έξω Μετόχι. Μιχαήλ Γρηγόρης από τη Μόρφου. Ζαβού Αναστάσιος από το Λευκόνοικο. Μιχαηλίδης Σάββας από τον Άγιο Παύλο. Απληκιώτης Γεώργιος από το Καϊμακλί. Νικολάου Γρηγόρης από την Ψημολόφου. Κοντού Παντελής από την Αραδίππου. Βραχίμης Μιχαήλ από την Ξυλοφάγου. Θεοφάνους Νικόλαος από την Ξυλοφάγου. Χριστοδούλου Σταυράκης από τη Νήσου. Γεωργίου Γεώργιος από την Ασγάτα. Πτωχόπουλος Χριστάκης από τη Λάρνακα. Παπάς Νικόλαος –υπολοχαγός. Δημητρίου Πολύκαρπος- λοχίας. Χριστοδούλου Γεώργιος, δεκανέας, από το Στρόβολο. Ζαφειρίου Παναγιώτης- σημαιοφόρος. Προκοπίου Σπύρος- υποκ. Α. Τσίμπρης Νικόλαος-υποκ Α. Ρήγας Νικόλαος, ναύτης. Μαράτος Παναγιώτης, ναύτης. Γεωργίου Λάζαρος, λοχίας, από την Αλαμινό. Στρουθίδης Ανδρέας, δεκανέας, από τη Λάρνακα. Θεορή Ανδρέας από την Άρμου. Ρούσος Ευάγγελος από τον Πωμό.
Τα πλοία – φάντασμα Φαέθων και Αρίων κι οι νεκροί που καταχωρήθηκαν ως αγνοούμενοι
Στα παράλια της Βόρειας Κύπρου περιπολούσαν δύο πλοία του Ελληνικού πολεμικού ναυτικού, τα Φαέθων και Αρίων. Στα χαρτιά επρόκειτο για «πλοία φάντασμα», είχαν κυπριακή σημαία, αλλά όχι χαρτιά, το πλήρωμά τους ήταν Έλληνες.
Όταν ο «Φαέθων» δέχτηκε επίθεση διαπιστώθηκε ότι μόνο ένα από τα πέντε πολυβόλα λειτουργούσε. Τα άλλα τέσσερα είχαν λάθος πυρομαχικά. Παρόλα αυτά κατάφεραν να καταρρίψουν ένα τουρκικό F-100 και να προξενήσουν βλάβες σε ένα ακόμα που σύμφωνα με τις εκτιμήσεις επέστρεψε στην Τουρκία. Κανένα από τα 23 μέλη του πληρώματος δεν δέχτηκε να εγκαταλείψει το πλοίο ενώ ο ίδιος ο Μητσάκος τραυματίστηκε στο χέρι.
Οι νεκροί ήταν οι Παναγιώτης Χρυσούλλης 26 ετών από την Αθήνα (σημαιοφόρος), Σπυρίδων Αγάθος 29 ετών από τη Γαρούνα της Κέρκυρας (υποκελευστής), Νικόλαος Πανάγος 28 ετών από την Πραγματευτή της Αρκαδίας (υποκελευστής), Παναγιώτης Θεοδωράτος 21 ετών από το Μονοπώλαχο της Κεφαλλονιάς (ναύτης), Νικόλαος Νιάφας 22 ετών από τη Λαμία (ναύτης), Νικόλαος Καπαδούκας 22 ετών από τη Γλώσσα Σκοπέλου (ναύτης) και ο Κύπριος εθελοντής ‘Αντης Φιλήτας 22 ετών από τη Μόρφου.
Η ιστορία όμως δεν τελειώνει εδώ. Ο Μητσάκος επιστρέφοντας στην Ελλάδα διατάχθηκε να μην αποκαλύψει πουθενά το τι έγινε στην Κύπρο. Νοσηλεύτηκε κρυφά σε νοσοκομείο και από γάγγραινα έχασε το ένα του χέρι. Ούτε στο ναυτικό μπόρεσε να επιστρέψει γιατί θα προκαλούσε απορίες ο ακρωτηριασμός του.
Οι νεκροί κηρύχτηκαν αγνοούμενοι από το Πολεμικό Ναυτικό. Έπρεπε να φτάσουμε στα 2016 για να αποκαλυφθεί η θυσία τους με απόφαση του τότε υπουργού Άμυνας Πάνου Καμμένου.
*Η κεντρική φωτογραφία έχει τη δική της ιστορία. Εικονίζει Κύπριους που πανηγυρίζουν το τέλος μιας μάχης στον Άγιο Ιλαρίωνα το 1964 και την τουρκική σημαία ως λάφυρο. Τουλάχιστον δύο φορές Τούρκοι αξιωματούχοι θεώρησαν ότι οι χαρούμενοι νεαροί είναι συμπατριώτες τους! Την πρώτη φορά ο υπεύθυνος των τουρκικών λαχείων την χρησιμοποίησε ως επετειακή της εισβολής του 1974 και παραιτήθηκε. Η δεύτερη το 2023 όταν ο αντιπρόεδρος Τζεβντέτ Γιλμάζ την χρησιμοποίησε για τον ίδιο λόγο. Αυτός απλά την απέσυρε από τους λογαριασμούς του στα ΜΚΔ.
