Το πείραμα με τους πέντε πιθήκους, τη σκάλα και την μπανάνα αντικατοπτρίζει τη δύναμη που μας οδηγεί να εκτελούμε πράξεις και εντολές που, ενώ αντικρούουν με τη λογική μας, εξαιτίας του φόβου της κοινωνικής απομόνωσης ακολουθούμε τη νόρμα που, αν και παράλογη, μας κάνει να αισθανόμαστε σιγουριά και αποδοχή.
- της Αλεξάνδρας Γεωργοπούλου*
Ενώ ο νικητής, που παίρνει την μπανάνα από την κορυφή της σκάλας απολαμβάνει το γεύμα του, οι υπόλοιποι καταβρέχονται με παγωμένο νερό και οπισθοχωρούν στάζοντας σε μια γωνιά του κλουβιού. Το ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται τις επόμενες μέρες με την ίδια πάντα εξέλιξη και η επανάληψη του πειράματος δείχνει ότι οι καταβρεγμένοι πίθηκοι αντιπαθούν και ξυλοκοπούν τον πίθηκο που παίρνει το «τρόπαιο» και τον εμποδίζουν για να γλιτώσουν το παγωμένο νερό, ώστε στο τέλος κανείς δεν ακουμπάει την «ιερή μπανάνα», ακόμα κι όταν στην παρέα αντικατασταθεί ένας πίθηκος με άλλον καινούργιο, γιατί ξυλοφορτώνεται από τους άλλους Ο κάθε νεοφερμένος πίθηκος εμπεδώνει πλέον ότι η αντίδραση είναι το ξύλο, ακόμα και αν δεν γνωρίζει γιατί δεν πρέπει να ακουμπήσει τη μπανάνα.
Τι συμβαίνει λοιπόν; Ακόμα και όταν αγνοούμε τι συμβαίνει, ακόμα και όταν δεν ξέρουμε το λόγο, είμαστε πεπεισμένοι ότι κάτι τέτοιο είναι απαγορευμένο το οποίο καταγράφεται στη συλλογική μας μνήμη. Και το αξιοπερίεργο είναι πως το κάνουμε επειδή έτσι πρέπει! Μήπως υπάρχουν ομοιότητες και αναλογίες με την κοινωνία των ανθρώπων και ταύτιση με ανθρώπινες συμπεριφορές;
Ο νεοφερμένος πίθηκος, αλλά και κάθε πίθηκος, εξαιτίας του οποίου «πιστεύουν» οι άλλοι πως υποφέρουν, αν και δεν ξέρουν το λόγο, δέχεται επίθεση καθώς οι υπόλοιποι συσπειρώνονται και γίνονται υπερασπιστές ενός κανόνα επειδή απλώς έτσι βρήκαν τα πράγματα, επειδή τούς το είπαν, επειδή τους το επέβαλαν, χωρίς να λαμβάνει χώρα η κριτική σκέψη, αλλά λειτουργούν ως μέλη μιας ομάδας κανονισμών και διαδικασιών κοινωνικής νόρμας που καθορίζει τα προσδοκώμενα πρότυπα συμπεριφοράς. Οι «τιμωροί» πίθηκοι, αν και ανίδεοι, τιμωρούν υπό το φόβο του κοινωνικού αποκλεισμού αυτόν που εφαρμόζει το χρυσό κανόνα της αμφισβήτησης.
Ο φόβος της απόρριψης, η δύναμη της μάζας και η σιγουριά και η ασφάλεια της κοινωνικής αποδοχής χωρίς κριτική εθιμικών συμπεριφορών και θεσμών αντιστρατευομένων ελευθεριών, εξηγείται από το ένστικτο της επιβίωσης και στέλνει στο περιθώριο τον αντιφρονούντα, τον σκεπτόμενον κριτικώς και γονίμως, τον εξετάζοντα τη νόρμα υπό μια «διαλεκτική» οπτική.
Η δύναμη της μάζας είναι τόσο μεγάλη που αντέχει και το συλλογικό κακό, όπως χαρακτηριστικά είχε πει και Θουκυδίδης..Η μάζα των καταβρεγμένων πιθήκων εναντιώνεται σε αυτόν που τολμά το διαφορετικό και κινείται αντιθέτως στη ροή του πλήθους που γίνεται ο «κατάπτυστος» επαναστάτης, ο αντιδραστικός ανεμβολίαστος, που φοβάται τις τυχόν παρενέργειες, που παίρνει το ρίσκο της νόσησης και δεν ακολουθεί την πορεία των ίσως πλειόνων και ξυλοκοπείται από αυτούς, γιατί μάλλον δεν θέλει να τους ακολουθήσει τυφλά και υποτακτικά, γιατί δεν θέλει να κάνει αυτό που τού υποδεικνύουν οι υπόλοιποι, που ίσως έπεσαν σε δύσκολο μονοπάτι και αξιώνουν και τους άλλους να τους ακολουθήσουν.
Η μάζα γίνεται το φερέφωνο μιας πολιτικής γραμμής και απειλητικής τακτικής, που εκβιαστικά προσπαθεί να επιβάλει και φωνασκεί, ξεχνώντας πως όποιος φωνάζει δεν έχει πάντα δίκιο, αλλά αντιθέτως προσπαθεί να επιβληθεί συχνά διά της βίας και του δικαίου της πυγμής, αγνοώντας πως οι απειλές και οι εκφοβισμοί οδηγούν σε προσωρινή συναίνεση χωρίς μακροπρόθεσμη προοπτική και μη λαμβάνοντας υπόψη πως είναι αποτυχία να επιβάλεις την άποψή σου με απειλές, με μαστίγιο και σβάστικα.
Επιτυχία είναι η πειθώ με επιχειρήματα με δημόσιο διάλογο και διαβούλευση χωρίς βραχυπρόθεσμες λύσεις του «διαίρει και βασίλευε» και της επίδειξης πιστοποιητικών «υγειονομικών φρονημάτων» ομοίως με τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων που απαιτούσαν «να διάγωμεν ησύχως και να επιδεικνύωμεν νομιμόφρονα διαγωγήν ακολουθώντας κοινωνικάς αρχάς απολύτως αφοσιωμένοι εις τα τα εθνικά ιδεώδη».
Μην επαναλαμβάνουμε την ιστορία με παλινωδίες και εθνικές καταστροφές και μην
κατατάσσουμε τους πολίτες σε ακάθαρτους-ανεμβολίαστους, σε καθαρούς- νοσήσαντες και σε καθαγιασμένους – εμβολιασμένους. Ο κάθε νεοφερμένος εμβολιασμένος που εντάσσεται στο status quo υπό το φόβο της μόλυνσης ή της κοινωνικής και κρατικής απόρριψης, μπορεί και να μην είναι πεπεισμένος για την ορθολογικότητα του μέτρου, αλλά συναινεί. Αυτό, όμως, δεν δίνει το δικαίωμα απαγόρευσης της διαφωνίας. Οι ψεκασμένοι ή ίσως και ψιλιασμένοι δε σημαίνει αυτονόητα πως είναι και αρνητές. Έχει σκεφτεί κανείς πως ίσως φοβούνται την αναπατελεσματικότητα του εμβολίου ή τις παρενέργειες αυτού; Μήπως η αντιεμβολιαστική πολιτική υπονομεύεται από τις ίδιες τις επιστημονικές μελέτες που δεν συγκλίνουν, αλλά αποκλίνουν και παρεκκλίνουν από την κοινή γραμμή;
Οι εμβολιασμένοι σαφώς, προφανώς και απολύτως σεβαστό είτε πήραν το ρίσκο είτε από το φόβο για τη ζωή τους είτε από εμπιστοσύνη στις επιστημονικές μεθόδους και πρωτόκολλα αποφάσισαν και το έπραξαν. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να ακολουθήσουν μιμητικά και πιθηκιστικά και οι υπόλοιποι. Δεν είμαστε κοινωνία πιθήκων με «εμφυτεύσιμες» συμπεριφορές.
Ή μήπως κάνω λάθος και είχε δίκιο ο Δαρβίνος;
*Εκπαιδευτικός- πτυχιούχος κλασικής φιλολογίας και Νομικής
