Άκουσα προ ημερών τον Θεσσαλονικιό συνάδελφο Γιώργο Χριστοφορίδη να υποστηρίζει σε ραδιοφωνική συνέντευξη, με αφορμή την έκδοση του νέου βιβλίου του, ότι ο πατέρας του Βαγγέλης, επίσης δημοσιογράφος στο επάγγελμα, τον προέτρεπε στα πρώτα του βήματα να πηγαίνει και να γυρίζει από τη δουλειά στο σπίτι πάντοτε με το λεωφορείο.
Του ΜΑΝΩΛΗ ΚΟΤΤΑΚΗ
Γιατί στο λεωφορείο μπορεί να αφουγκράζεται κανείς έγκυρα την κοινωνία. Οταν τον άκουσα προβληματίστηκα, γιατί, στη δική μου αντίληψη των πραγμάτων, όλοι οι χώροι δημόσιων συναθροίσεων, όχι μόνο το λεωφορείο, είναι τόποι όπου μπορεί κανείς να αντιλαμβάνεται την περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα.
Να παρατηρεί τους ανθρώπους, να ακούει τις ατάκες τους, να βλέπει το ντύσιμό τους, τις αντιδράσεις τους, τις γκριμάτσες τους, τον θυμό τους, τη χαρά τους. Να «πιάνει» γενικώς το κλίμα. Δύο μέρες μετά, πηγαίνοντας για κοινωνική συνάντηση στο καφέ του Μουσείου Γουλανδρή, το οποίο βρίσκεται πολύ κοντά στις εγκαταστάσεις της εφημερίδας μας, με σταμάτησε ένας σοβαρός κύριος, φιλελεύθερος αστός του πολιτισμού, για να μου εκμυστηρευτεί κάτι: την αναίδεια με την οποία συμπεριφερόταν στους επιβάτες μια ομάδα νεαρών Ελλήνων εφήβων στη γραμμή των αστικών λεωφορείων με προορισμό τη Λούτσα. Απλωναν τα πόδια τους προκλητικά πάνω στα καθίσματα, φώναζαν δυνατά, άφησαν το κουτάκι αναψυκτικού στο πάτωμα με τρόπο ώστε να χυθεί το περιεχόμενό του.
Ο άνθρωπος ήταν αναστατωμένος και μου επεσήμανε ότι επιχείρησε μόνο να τους κάνει μια ελαφρά παρατήρηση. Γιατί από το ύφος τους καταλάβαινε πως, αν τους ζητούσε τον λόγο για το πώς διαχειρίζονται τη δημόσια περιουσία, θα είχε κακά ξεμπερδέματα. Μου εξομολογήθηκε ότι διηγήθηκε το περιστατικό στον οδηγό, ο οποίος δήλωσε ανήμπορος να κάνει κάτι. Του είπε μάλιστα ότι, αν τολμούσε να τους μιλήσει για να τους καταγγείλει στην Αστυνομία, θα του έστηναν καρτέρι στο επόμενο δρομολόγιο και θα του έσπαζαν τα τζάμια του παρμπρίζ. Εχει συμβεί σε συναδέλφους του. Γενικά οι οδηγοί των λεωφορείων αποφεύγουν να εμπλέκονται σε τέτοιες καταστάσεις, γιατί στο τέλος βρίσκονται κατηγορούμενοι. Ποιος ξεχνά τον δημόσιο διασυρμό οδηγού λεωφορείου, ο οποίος τόλμησε να κάνει παρατήρηση σε μια νεαρά η οποία μπήκε σχεδόν γυμνή σε αυτό, κατευθείαν από την παραλία, το περασμένο καλοκαίρι; Διαπομπεύτηκε από τα μέσα ενημέρωσης.
Ο συνομιλητής μου μού ζήτησε να κάνω κάτι για το θέμα αυτό. Να μιλήσω σε αρμοδίους. Αναλογίστηκα ότι αυτό που μου περιέγραφε είναι μάλλον πταίσμα μπροστά σε άλλα που συμβαίνουν καθημερινά με νεαρούς, και γρήγορα η επικαιρότητα με δικαίωσε με την υπόθεση του βιασμού στο Ιλιον. Δυστυχώς, πλέον κάνουμε το λάθος να θεωρούμε την αταξία και την ασχήμια που επικρατούν γύρω μας κανονικότητα. Και δεν μας εντυπωσιάζει, ενώ επιβάλλεται. Η συνέχεια μου επεφύλασσε μια πολύ ενδιαφέρουσα σύμπτωση και έκπληξη. Ο συνομιλητής μου στο καφέ του μουσείου, πολύ γνωστός πανεπιστημιακός με αναγνώριση στο εξωτερικό, άρχισε να μου διηγείται, χωρίς να γνωρίζει τι είχα πει με τον κύριο που είχα μόλις χαιρετήσει, την εμπειρία του από ένα πρόσφατο ταξίδι του στη Γαλλία.
Την εμπειρία του από τα λεωφορεία. Σε ένα από αυτά, μετά την επιβίβασή του, έκπληκτος, όπως και οι υπόλοιποι επιβάτες, παρατήρησε έναν μουσουλμάνο νεαρό να βάζει στη διαπασών, με τις γνωστές βοήθειες της τεχνολογίας στο κινητό του, την προσευχή του μουεζίνη από ένα τέμενος της Μέσης Ανατολής. Εγινε χαμός. Το μισό λεωφορείο άρχισε να του φωνάζει ότι η Γαλλία είναι κοσμικό κράτος και το άλλο μισό τον προέτρεπε, μετά το πέρας της προσευχής, να βάλει στη διαπασών αραβική μουσική.
Το περιστατικό, ύστερα από λίγο, έγινε αντικείμενο αρθρογραφίας στη γαλλική εφημερίδα «Φιγκαρό». Λίγες μέρες αργότερα, ο συνομιλητής μου επιβιβάστηκε μια βροχερή μέρα με τη σύζυγό του σε ένα ακόμη λεωφορείο αστικών συγκοινωνιών για να πάει στον προορισμό του, στο κέντρο της γαλλικής πρωτεύουσας. Αλλά το λεωφορείο, στα μισά του δρόμου, σε μια στάση άνοιξε ξαφνικά τις πόρτες του και ζήτησε από τους επιβάτες, χωρίς καμία αιτιολογία, να αποβιβαστούν. Ο άνθρωπος ζήτησε από περιέργεια από τον οδηγό να του πει τι ακριβώς συνέβη. Και εκείνος, ατάραχος, του απάντησε ότι είχε λήξει το ωράριό του, το γαλλικό Δημόσιο δεν του πληρώνει υπερωρίες και γι’ αυτό διέκοψε το δρομολόγιο.
Το απίθανο ήταν, όπως μου εξήγησε ο πανεπιστημιακός, ότι όλοι οι Γάλλοι επιβάτες, συνηθισμένοι πλέον σε αυτές τις καταστάσεις, δεν είχαν κουράγιο να ρωτήσουν τι συνέβη και να διαμαρτυρηθούν. Πειθάρχησαν σιωπηρώς. Σύμφωνα με τον συνομιλητή μου, αυτό που μπορεί κανείς να παρατηρήσει στην ατμόσφαιρα και στην Ελλάδα και τη Γαλλία, κυρίως στην πατρίδα μας, είναι το εξής:
Πρόκειται για κοινωνίες που δεν εξελίσσονται πλέον. Που έπιασαν ταβάνι. Και, όταν οι κοινωνίες δεν εξελίσσονται, σκληραίνουν και, στο τέλος, κομματιάζονται, σπάνε. Η Ελλάς, όπως μου εξήγησε, κάθε μέρα που περνά καταρρέει ως εθνική οντότητα. Μειώνεται ο γηγενής πληθυσμός, αυξάνονται οι μειονότητες, περιθωριοποιείται η θρησκεία, μόνο η γλώσσα απομένει να θυμίζει ότι είμαστε έθνος – όπως έχει καταντήσει και η γλώσσα. Τον προέτρεψα να γράψει ένα κείμενο γι’ αυτό και σύντομα θα έχουμε ολοκληρωμένη την άποψή του. Είναι ο καθηγητής Θεόδωρος Φορτσάκης.
Φεύγοντας από το Μουσείο Γουλανδρή παρατήρησα ότι η στάση του λεωφορείου που βρίσκεται μπροστά από αυτό ήταν άδεια. Χωρίς τον κόσμο που περιμένει συνήθως. Εψαξα να μάθω γιατί, και πληροφορήθηκα ότι εκείνη την ημέρα, μέχρι το απόγευμα στις πέντε, η πρωτεύουσα δεν θα είχε λεωφορεία γιατί… οι εργαζόμενοι έκαναν την ετήσια γενική συνέλευσή τους.
Τελικώς και ο Παύλος Νιρβάνας, ο οποίος κάθε μέρα έμπαινε στο τραμ για να κλέψει εικόνες και να γράψει το χρονογράφημά του στην «Εστία», αλλά και ο Βαγγέλης Χριστοφορίδης είχαν δίκιο. Στα λεωφορεία καταλαβαίνεις την ατμόσφαιρα. «Και» στα λεωφορεία, για την ακρίβεια. Τα δύσκολα είναι μπροστά. Η πλειονότητα της κοινωνίας μας κυριαρχείται από απληστία, κυνισμό, βουλιμία για εύκολο χρήμα και παντελή έλλειψη σεβασμού στους κανόνες, αλλά ταυτόχρονα η ισχυρή μειονότητα αυτής δεν αντέχει αυτή την κατάσταση. Κάποια στιγμή θα ξεσπάσει. Σωστά μου το είπε ο κύριος καθηγητής: Οι κοινωνίες που δεν εξελίσσονται σκληραίνουν και σπάνε. Υστερόγραφο: Ο δαίμων του τυπογραφείου μετέτρεψε χθες στο κείμενό μου ένα L σε R, με συνέπεια η λέξη «loyalty» (αφοσίωση) να μετατραπεί σε κάτι εντελώς άλλο, αταίριαστο με το νόημα του κειμένου. Ζητώ την κατανόησή σας. Ακόμη και στα τέλη της χρονιάς οι δαίμονες μας κυνηγούν.
