Το πρωί της 24ης Φεβρουαρίου 2022 οι Ουκρανοί σε πολλές πόλεις ξύπνησαν από τον ήχο απανωτών εκρήξεων. Τα ρωσικά στρατεύματα εισέβαλαν σε διάφορα μέτωπα στην ενδοχώρα αλλά και σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις κατά μήκος των συνόρων με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία. Επιβλήθηκε γενική επιστράτευση. Αυτό που η Μόσχα διέψευδε και η Ευρώπη αρνούνταν να πιστέψει ήταν γεγονός. Η Ρωσία είχε εισβάλει στην Ουκρανία.
Ενας πόλεμος στην αυλή της Ευρώπης που προκάλεσε σοκ και δέος και τον βρυχηθμό της ρωσικής αρκούδας που πάγωσε τη γηραιά ήπειρο, προκαλώντας μια πρωτοφανή ενεργειακή κρίση με συνέπειες σε οικονομίες, επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Σήμερα, έναν χρόνο μετά, με όλα τα μέτωπα ανοιχτά, χωρίς νικητή ή ηττημένο οι συγκρούσεις συνεχίζονται με νίκες των Ουκρανών στο πεδίο της μάχης, αλλά χωρίς ακόμα ορατό νικητή του πολέμου.
Η καταστροφή των υποδομών στην Ουκρανία έχει κάνει τον βίο αβίωτο στους κατοίκους πολλών περιοχών της χώρας, ενώ ο πόλεμος στην Ουκρανία προκάλεσε τη μεγαλύτερη προσφυγική κρίση στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σύμφωνα με την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, περισσότερο από 8.000.000 Ουκρανοί έχουν αναζητήσει καταφύγιο στην Ευρώπη μέχρι τις αρχές Φεβρουαρίου 2023, ενώ πάνω από 1.500.000 Ουκρανοί πρόσφυγες βρήκαν καταφύγιο στην Πολωνία. Πάνω από 8.000 άμαχοι έχουν σκοτωθεί.
Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια ενεργειακή κρίση που ήρθε για να μείνει και στις ΗΠΑ ακούγονται φωνές και στους Δημοκρατικούς ότι αυτός ο πόλεμος στοιχίζει ακριβά και πρέπει να τελειώσει. Η Δύση προσπαθεί με νέα πακέτα κυρώσεων να συνετίσει τη Μόσχα, κάτι που βέβαια δεν είναι εφικτό ούτε με τις κυρώσεις ούτε και με τις απειλές για διώξεις ρωσικών εγκλημάτων πολέμου.
Την προηγούμενη εβδομάδα η επίσκεψη Μπάιντεν στο Κίεβο, υψηλού συμβολισμού και μήνυμα προς τη Μόσχα, ήταν μια σημαντική κίνηση υποστήριξης, που όμως παραμένει άγνωστο αν θα έχει αντανάκλαση στο πεδίο της μάχης, όπως ζητά και επιδιώκει ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Ο Αμερικανός πρόεδρος υποσχέθηκε νέο πακέτο κυρώσεων κατά της Ρωσίας και επιπλέον στρατιωτική στήριξη ύψους 500.000.000 δολαρίων. «Οταν ο Πούτιν εξαπέλυσε την εισβολή του πριν από σχεδόν έναν χρόνο, πίστευε ότι η Ουκρανία ήταν αδύναμη και η Δύση διχασμένη. Πίστευε ότι θα μπορούσε να μας ξεπεράσει. Αλλά έκανε μεγάλο λάθος» είπε ο Μπάιντεν.
Η απάντηση ήρθε την επόμενη μέρα από τον ίδιο τον Βλαντιμίρ Πούτιν μέσω του καθυστερημένου κατά δύο μήνες διαγγέλματος προς το ρωσικό έθνος. Ο Ρώσος πρόεδρος δεν είχε σημαντικές νίκες να ανακοινώσει στα πεδία των μαχών της Ουκρανίας, όμως υπενθύμισε στη Δύση ότι ένας πυρηνικός όλεθρος είναι πάντα στο τραπέζι. Και το έκανε χωρίς περιστροφές, δηλώνοντας ότι η Ρωσία θα αναστείλει τη συμμετοχή της στη συνθήκη για τα στρατηγικά επιθετικά όπλα, τη New Start με τις ΗΠΑ, καταφέρνοντας ένα πλήγμα στην τελευταία συμφωνία που περιορίζει τα πυρηνικά οπλοστάσια των δύο υπερδυνάμεων.
O Mπάιντεν έκανε λόγο για ένα σοβαρό λάθος της ρωσικής πλευράς και επανέλαβε στις συνομιλίες που είχε με τους ηγέτες των εννέα του Βουκουρεστίου και τον γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ ότι οι ΗΠΑ θα υπερασπιστούν και την τελευταία σπιθαμή της συμμαχίας.
Την ίδια ώρα, ο κορυφαίος διπλωμάτης της Κίνας Γουάνγκ Γι μετέβαινε στη Μόσχα για να διαβεβαιώσει τον Πούτιν ότι το Πεκίνο θα διαδραματίσει εποικοδομητικό ρόλο στην επίτευξη πολιτικής διευθέτησης της κρίσης στην Ουκρανία. Ο Γουάνγκ ανέφερε πως «η κινεζική πλευρά, όπως και στο παρελθόν, θα εμμείνει σταθερά σε μια αντικειμενική και αμερόληπτη θέση και θα διαδραματίσει εποικοδομητικό ρόλο στην πολιτική διευθέτηση της κρίσης».
https://twitter.com/AZgeopolitics/status/1628362581055361031
Η ομιλία του Γουάνγκ στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου την περασμένη εβδομάδα, στην οποία επέκρινε έντονα τις ΗΠΑ, έγινε σε μια αίθουσα γεμάτη από τους πιο πιστούς συμμάχους της Αμερικής. Το αληθινό μήνυμα του Πεκίνου μπορεί να είναι ο ρόλος της Νοτιοανατολικής Ασίας, της Αφρικής και της Νότιας Αμερικής – του λεγόμενου Παγκόσμιου Νότου, εκεί όπου η Κίνα επιδιώκει έναν ηγετικό ρόλο.
Οι κυρώσεις της Δύσης στη Μόσχα που «πλήγωσαν» περισσότερο τη γηραιά ήπειρο
Στην αρχή του πολέμου οι πανικόβλητοι Ευρωπαίοι προσπάθησαν να διαφυλάξουν τα συμφέροντά τους για να συρθούν τελικά πίσω από τις εξελίξεις που υπαγόρευαν κυρίως οι ΗΠΑ. Οι αρχικές προβλέψεις για την αποτελεσματικότητα των κυρώσεων κατά της Ρωσίας αποδείχθηκαν λανθασμένες. Οι κυρώσεις «πλήγωσαν» περισσότερο την Ευρώπη παρά τη ρωσική οικονομία και το καθεστώς του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Η Δύση είχε μια υπερβολική αυτοπεποίθηση που έφτανε στα όρια της ύβρεως σχετικά με την ταχύτητα με την οποία οι κυρώσεις που συμφωνήθηκαν με πρωτοφανή συντονισμό από το G7 θα μπορούσαν να βλάψουν τη Ρωσία. Ενώ υπήρξε ύφεση έως 4,5% το 2022 της ρωσικής οικονομίας (σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα), οι φετινές επιπτώσεις θα είναι σημαντικά μικρότερες.
Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το ρωσικό ΑΕΠ είναι πιθανό να αναπτυχθεί κατά 0,3%. «Ενας τεράστιος αριθμός επιχειρήσεων έφυγαν, οι εισαγωγές κατέρρευσαν, αλλά το ΑΕΠ δεν βρίσκεται στο -15%, όπως ορισμένοι ήλπιζαν στις αρχές» αναγνωρίζει η Μαρία Δεμερτζή, αναλύτρια στο think tank Bruegel. Αλλωστε, τα κέρδη από τις ρωσικές εξαγωγές ουδέποτε κατακρημνίστηκαν.
Το αντίθετο, μάλιστα. Ο περιορισμός των ροών προς την Ε.Ε. είχε ως αποτέλεσμα την εκτόξευση των τιμών και επομένως τα έσοδα της Μόσχας παρέμειναν υψηλά. «Η Ευρώπη δεν σταμάτησε να αγοράζει ρωσική ενέργεια. Γιατί εκπλησσόμαστε που δεν κατέρρευσε η οικονομία της. Ηταν επιλογή της Ε.Ε., η οποία συνεπαγόταν την επιβίωση της ρωσικής οικονομίας» επιμένει η κυρία Δεμερτζή, μιλώντας στο Politico.
One year on. Ten numbers to describe where we are now. https://t.co/UiplCbPALZ
— Maria Demertzis (@mariademertzis) February 24, 2023
Από την άλλη πλευρά, ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι ο πραγματικός πόνος για τη Ρωσία θα έρθει σταδιακά. Χωρίς ανταλλακτικά και τεχνολογία από τη Δύση, η Μόσχα κινδυνεύει να περιέλθει σε μια κατάσταση, όπως το Ιράν. Τώρα η Ευρώπη προσπαθεί με τον δέκατο γύρο κυρώσεων να πιέσει τη Μόσχα, με αμφίβολα αποτελέσματα. Ο 10ος γύρος κυρώσεων της Ε.Ε. κατά της Ρωσίας πρέπει να επικεντρωθεί στην πυρηνική βιομηχανία, δήλωσε την Τετάρτη στο Politico η αναπληρώτρια πρωθυπουργός της Ουκρανίας Γιούλια Σβιριντένκο. Ολοι γνωρίζουν πλέον ότι οι κυρώσεις δεν ωφελούν και αν τελικά λυγίσει η Ρωσία από το κόστος του πολέμου, αυτό θα γίνει έπειτα από καιρό.
Το τέλος του επίσημου ελέγχου των εξοπλισμών
H αποχώρηση της Ρωσίας από τη New Start σηματοδοτεί ότι η εποχή του επίσημου ελέγχου των εξοπλισμών φτάνει στο τέλος της. Στην ομιλία του ο Πούτιν ξεκαθάρισε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα έχουν τη δυνατότητα να επιθεωρούν ρωσικές πυρηνικές εγκαταστάσεις -βασικό σημείο της συμφωνίας- και γενικότερα ακούστηκε ως ένας ηγέτης που έβαλε ταφόπλακα στον έλεγχο των εξοπλισμών, σε μια περίοδο κλιμακούμενης αντιπαράθεσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ.
"We are going to do as we please"
President Vladimir Putin says Russia will suspend its observation of the New START nuclear weapons treaty https://t.co/LREB74NPgi pic.twitter.com/fV1NTDRCLi
— Bloomberg (@business) February 21, 2023
Αν αυτή η κατάσταση διατηρηθεί, όποιος και αν κάθεται στο Οβάλ Γραφείο, όταν η συνθήκη λήξει σε περίπου 1.000 ημέρες, μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπος με μια νέα πραγματικότητα που θα μοιάζει, εκ πρώτης όψεως, με εκείνη πριν από μισό αιώνα, όταν ο ανταγωνισμός των εξοπλισμών βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη και τα κράτη μπορούσαν να διαθέτουν όσα πυρηνικά όπλα ήθελαν, σχολίαζαν οι «New York Times». Η πενταετής παράταση της New Start, στην οποία συμφώνησαν Μπάιντεν και Πούτιν, τον πρώτο μήνα της προεδρίας Μπάιντεν, είναι η μόνη που έχει υπόσταση.
Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να τεθούν οι βάσεις για μια εντελώς νέα συνθήκη. Και ενώ Αμερικανοί αξιωματούχοι επιμένουν ότι θέλουν να διαπραγματευτούν νέα συμφωνία, φαντάζει όλο και πιο δύσκολο. Ομως, η Ρωσία έχει ήδη αναστείλει τις αμοιβαίες επιθεωρήσεις των χώρων πυρηνικών όπλων και τη συμμετοχή της σε διμερή συμβουλευτική επιτροπή.
Ο Τζον Εράθ, ανώτερος διευθυντής πολιτικής του κέντρου για τον έλεγχο των όπλων και τη μη διάδοση, δήλωσε στην «Washington Post» ότι η κίνηση αυτή είναι εντελώς συμβολική. Πιστεύει ότι ο Πούτιν έκανε την ανακοίνωση για να πιέσει τον Μπάιντεν να προσεγγίσει τη Ρωσία για τον τερματισμό του πολέμου, «ώστε η Ρωσία να υπαγορεύσει τους όρους υπό τους οποίους θα συμβεί αυτό». Ο Αντρέι Μπακλίτσιεφ, ανώτερος ερευνητής στο πρόγραμμα για τα όπλα μαζικής καταστροφής στο Ινστιτούτο Ερευνας για τον Αφοπλισμό του ΟΗΕ, δήλωσε στον «Guardian» ότι η αναστολή της συνθήκης δεν ισοδυναμεί με απόσυρση, αλλά στην πραγματικότητα αυτό θα μπορούσε να συμβεί σύντομα, ενώ πλέον είναι πιο δύσκολο για τις ΗΠΑ να επαληθεύσουν τη συμμόρφωση ή μη της Ρωσίας.
Ολα τα σενάρια είναι ανοιχτά
Η ειρήνη δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα. Η Ευρώπη φαίνεται ότι αναπόφευκτα θα εμπλακεί σε μια κούρσα εξοπλισμών και η οικονομία της θα αποσυνδεθεί περαιτέρω από τον γείτονά της, κάτι που θα μπορούσε να συνεχιστεί ακόμα κα αν ο Ρώσος πρόεδρος πέσει. Ωστόσο, το κόστος των επιπλέον αμυντικών δαπανών, των χαμένων επιχειρήσεων και της ανοικοδόμησης της Ουκρανίας είναι πολύ καλύτερο από μια ρωσική νίκη, αναφέρει στην ανάλυσή του ο Ούγκο Ντίξον του Reuters.
Το πιθανότερο από τα υπάρχοντα σενάρια είναι ότι ούτε η Ρωσία ούτε η Ουκρανία επικρατούν στο πεδίο της μάχης και δεν θα υπάρξει επίσημη ειρηνευτική συμφωνία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σε τελική ανάλυση αυτό θα συνεπαγόταν είτε την παράδοση εδάφους της Ουκρανίας, την οποία δεν μπορεί η ίδια να αποδεχθεί, είτε η Ρωσία να παραχωρήσει όλα τα εδάφη που έχει καταλάβει, συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας, κάτι που ο Πούτιν δεν θα κάνει.
Αυτό σημαίνει ότι οι δύο πλευρές είτε θα συνεχίσουν να μάχονται είτε θα υπάρξει μια «παγωμένη» σύγκρουση, όπως αυτή μεταξύ της Βόρειας και της Νότιας Κορέας. Οποιοδήποτε από αυτά τα αποτελέσματα δεν θα μεταφραστεί μόνο σε υψηλό κόστος για την Ουκρανία, αλλά και για την υπόλοιπη Ευρώπη.
Το άλλο μεγάλο ερώτημα, τέλος, είναι τι θα συμβεί εάν ο Πούτιν πεθάνει ή τεθεί εκτός παιδιάς. Τέσσερα είναι τα επικρατέστερα σενάρια:
- Η Ρωσία κάνει μια δημοκρατική μετάβαση, όπως ακριβώς η Δυτική Γερμανία μετά τον πόλεμο.
- Αποκόπτεται από τον υπόλοιπο κόσμο, όπως η Βόρεια Κορέα.
- Οργανώνεται, ώστε να ανακατακτήσει εδάφη, όταν είναι ισχυρότερη.
- Διαλύεται.
Αν στα παραπάνω προστεθούν τα πρώτα σημάδια ανταγωνισμού στην πρώτη γραμμή της ρωσικής εξουσίας, ίσως σε βάθος χρόνου και να επιβεβαιωθεί ότι τα κάστρα πέφτουν από μέσα. Ο λόγος για τον Γεβγκένι Πριγκόζιν, τον ιδρυτή της σκληρής μισθοφορικής ομάδας Wagner, που φέρει το προσωνύμιο «ο σεφ του Κρεμλίνου», λόγω και της αυξανόμενης δύναμής του στον στενό κύκλο του Πούτιν.
The founder of PMC "Wagner" Yevgeny Prigozhin published a congratulatory video message from the suburbs of Bakhmut. pic.twitter.com/T09zcrBuBH
— Avia.Pro – 🛡️Foreign Affairs – 📡Geopolitics (@avia_pro) February 23, 2023
Το γεγονός ότι ο Πριγκόζιν στο μέτωπο του πολέμου, με τη χρήση κρατουμένων ή χωρίς αυτούς, φέρει αποτελέσματα τον έχει καταστήσει σε μια σημαντική μερίδα Ρώσων τον «νέο λαϊκό ήρωα».
