Στην αρχαία Ελλάδα, η γέννηση ενός θηλυκού μέλους θεωρείτο ανώφελο επιπρόσθετο έξοδο για την οικογένεια, εφόσον μάλιστα σε ένα κατεξοχήν πατριαρχικό σύστημα κληρονομίας δεν είχε τη δυνατότητα να διατηρήσει το οικογενειακό όνομα και συνεπώς τα οικογενειακά περιουσιακά στοιχεία.
Η γυναίκα κατά την κλασική αρχαιότητα θεωρείτο βιολογικά και ψυχολογικά πλάσμα που δεν είχε την ικανότητα να ελέγξει τον εαυτό της και να αντισταθεί σε εξωτερικά ερεθίσματα, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται και τα συναισθήματα. Όμως, την πληρέστερη συζήτηση για τη γυναικεία φύση την παρουσίασε ο Αριστοτέλης, ο οποίος πίστευε ότι στη γυναικεία ψυχή είναι «παρούσα η λειτουργία της σκέψης αλλά αδρανής»…
Η επανάσταση του Πηλίου το 1878, ήταν μια ακόμη απόπειρα των αλύτρωτων Ελλήνων, να απελευθερωθούν από τον Τουρκικό ζυγό. Αυτή η εξέγερση, που τελικά απέτυχε, γέννησε μια ηρωίδα, για την οποία αργότερα χρειάστηκε η επέμβαση της Βουλής, όταν έμεινε παράλυτη και απροστάτευτη. Πρόκειται για την ηρωίδα Μαργαρίτα Μπασδέκη. Μιας εικοσάχρονης άσημης χωριατοπούλας, που σήκωσε το ανάστημά της και με τις παροτρύνσεις της κερδήθηκε μια μάχη στην Μακρυνίτσα.
Η επανάσταση εκείνη είχε άδοξο τέλος και η ηρωίδα ξεχάσθηκε. Συνέχισε την φτωχική ζωή της στη Μακρυνίτσα δουλεύοντας σαν υφάντρα. Δεν παντρεύτηκε ποτέ. Το 1905 όμως προσβλήθηκε από γενική παράλυση και από τότε την συντηρούσαν οι συγχωριανοί της. Η περίπτωσή της έφτασε στη Βουλή το 1911, όταν οι βουλευτές Λάρισας Ιωάννης Χρυσοβελόνης και Μιλτιάδης Μπουφίδης, κατέθεσαν σχετική αναφορά για το δράμα της εγκαταλελειμμένης ηρωίδας. Η αναφορά συζητήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 1911 και επειδή η νομοθεσία δεν επέτρεπε χορήγηση προσωπικής σύνταξης, προτάθηκε να της χορηγείται μηνιαίο βοήθημα 30 δραχμών της εποχής εκείνης. (Η «Ακρόπολις» στο κύριο άρθρο της στις 23 Νοεμβρίου 1911 έγραφε: «Μαργαρίτα Μπασδέκη. Τι ήταν αυτή; Απλούστατα μια Μπουμπουλίνα της ξηράς. Και μόλις σήμερα 55 ετών. Οι πολεμικοί της άθλοι ευρίσκονται εις την επανάστασιν της Μακρυνίτσας του 1878, ενώ το 1911 ευρίσκει την θαυμαστήν ηρωίδα παντέρημην, παράλυτον, στερουμένην μιας γουλιάς νερού».) Η Μαργαρίτα Μπασδέκη, πέθανε λησμονημένη το 1928 σε ηλικία 70 ετών.
«…Τρέξατε, τρέξατε, απόψε στο θέατρο το ρόλο της γυναίκας θα παίξει αληθινή γυναίκα…»
Αθήνα του 1840. Περαστικοί
σταυροκοπιούνται στο άκουσμα της… «άκρως σοκαριστικής» είδησης από το στόμα του ντελάλη,ενώ οι…«καθώς πρέπει» κυρίες και δεσποινίδες κλείνουν τα αυτιά τους για να μην ακούσουν. Η πρώτη Ελληνίδα επαγγελματίας ηθοποιός εργαζόταν ως κορδελιάστρα πριν βγει στο θέατρο και ακούει στο όνομα Αικατερίνη Παναγιώτου. Η Φιλοδραματική Εταιρεία ζητούσε «κοράσια κόσμια και ευειδή» για τις ανάγκες της παράστασης της πεντάπρακτης τραγωδίας «Αριστόδημος» του Ιταλού δραματουργού Μόντι και πείθει την πρώην κορδελιάστρα να βγεί στη θεατρική σκηνή το Νοέμβριο του 1840. Την ίδια εποχή, περίπου, η Ιταλίδα ηθοποιός του μελοδράματος, Ρίτα Μπάσο, ξεσήκωνε το ανδρικό κοινό της Αθήνας. Ήταν πρώτη γυναίκα που αντίκριζαν οι Αθηναίοι και άφηναν περιουσίες στα πόδια της …
Ο θεατρικός συγγραφέας και ιστορικός του θεάτρου Νίκος Λάσκαρης αναφέρει ότι «…προς μεγάλην έκπληξιν των Αθηναίων, οίτινες μόλις έμαθαν ότι θα εμφανισθεί γυνή ηθοποιός, κατέκλυσαν το θέατρον, το οποίο παρ ολίγον να καταρρεύσσει εκ της συρροής».
Η Παναγιώτου εργάστηκε μόνο τέσσερα χρόνια ως ηθοποιός και στη συνέχεια αποχώρησε απογοητευμένη.
5 Φεβρουαρίου 1930: Οι Ελληνίδες αποκτούν δικαίωμα ψήφου
Το Προεδρικό Διάταγμα με το οποίο οι Ελληνίδες αποκτούν δικαίωμα ψήφου στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές εκδόθηκε αυτή τη μέρα. Χρειάστηκαν όμως δεκαετίες δυναμικών αγώνων για να μπορέσουν οι Ελληνίδες να αποκτήσουν δικαίωμα ψήφου.
Για να φθάσουμε, στους ιστορικούς σταθμούς στην κοινοβουλευτική μας ιστορία, πολλές σημαντικές Ελληνίδες προερχόμενες από όλους τους πολιτικούς χώρους, τις κοινωνικές τάξεις και τα μορφωτικά επίπεδα αγωνίσθηκαν σκληρά για την γυναικεία ψήφο. Είναι χαρακτηριστικό ότι πρώτες αντιδράσεις σημειώθηκαν κιόλας στα τέλη του 19ου αιώνα, λίγα χρόνια δηλαδή μετά το 1864, χρονιά κατά την οποία θεσμοθετήθηκε στο Σύνταγμα του 1864 η καθολική ψήφος.
Αλλά καθολική τότε ήταν και παρέμεινε αυτονοήτως η ψήφος των ανδρών μόνο, γιατί ψήφος στις γυναίκες ήταν αδιανόητη. Χρειάσθηκε να περάσουν σχεδόν εκατό χρόνια για να αποκτήσει η ψήφος των γυναικών την συνταγματική της κατοχύρωση στο Σύνταγμα του 1975. Επί ένα και πλέον, λοιπόν, αιώνα εν μέσω πολέμων, εθνικών ταπεινώσεων, πολιτικών συγκρούσεων, δικτατοριών και πολλών άλλων περιπετειών μαχητικές γυναίκες αγωνίσθηκαν συλλογικά και μεμονωμένα με όλους τους τρόπους για την αποκατάσταση της πραγματικής καθολικότητας της ψήφου και εν συνεχεία για την αξιοποίησή της, εισερχόμενες οι ίδιες ή ενισχύοντας την είσοδο γυναικών στην ενεργό πολιτική.
Πρωτεργάτης στον αγώνα για τη συμμετοχή των γυναικών στα πολιτικά πράγματα της χώρας στάθηκε το φεμινιστικό κίνημα. Η Καλλιρρόη Παρρέν, εκδότρια του περιοδικού «Εφημερίς των Κυριών», ήταν η πιο σημαντική φωνή έκφρασης αυτών των διεκδικήσεων. Η ισότητα των δυο φύλων και η απαίτηση για τη χορήγηση πολιτικών δικαιωμάτων στις γυναίκες, οδήγησε στη σύσταση πολλών γυναικείων οργανώσεων, με αποτέλεσμα κατόπιν πιέσεων τους να φτάσουμε στο προεδρικό διάταγμα της 5ης Φεβρουαρίου του 1930 που αναγνώριζε το δικαίωμα του εκλέγειν για τις Ελληνίδες, αλλά μόνο για τις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές και μόνο για τις εγγράμματες άνω των 30 ετών.
Για πρώτη φορά ψήφισαν στις δημοτικές εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου 1934. Εκλογικό δικαίωμα δεν δόθηκε σε όλες, αλλά μόνο σε όσες είχαν κλείσει τα 30 χρόνια και διέθεταν τουλάχιστον απολυτήριο Δημοτικού.
Στους εκλογικούς καταλόγους της Αθήνας γράφτηκαν μόλις 2.655 γυναίκες, από τις οποίες ψήφισαν τελικά μόνο 439. Χαρακτηριστική για το κλίμα της εποχής ήταν η άρνηση της ηθοποιού Μαρίκας Κοτοπούλη να ψηφίσει, λέγοντας μάλιστα πως ψήφο θέλουν μόνο όσες είναι άσχημες και όσες αποφεύγουν να κάνουν παιδιά.
Τελικά, πέρασε σχεδόν ένας αιώνας μέχρις ότου καταφέρουν οι Ελληνίδες να φτάσουν στην κάλπη, έχοντας κατακτήσει πλήρως το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Σε βουλευτικές εκλογές, οι Ελληνίδες ψήφισαν για πρώτη φορά στις 19 Φεβρουαρίου του 1956. Ήταν η απαρχή της εφαρμογής στην πράξη της καθολικής ψηφοφορίας, που είχε κατοχυρωθεί ήδη στο Σύνταγμα του 1864, με την αναγνώριση της ιδιότητας του πολίτη στις γυναίκες.
Η πλήρης κατοχύρωση των πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών ψηφίστηκε στις 28 Μαΐου του 1952, χωρίς όμως τελικά να συμμετάσχουν στις εκλογές του Νοεμβρίου, γιατί δεν είχαν ενημερωθεί οι εκλογικοί κατάλογοι. Το 1953, σε επαναληπτική εκλογή στη Θεσσαλονίκη, εξελέγη η πρώτη γυναίκα βουλευτής. Ήταν η Ελένη Σκούρα με τον «Ελληνικό Συναγερμό του Αλέξανδρου Παπάγου, που μαζί με τη Βιργινία Ζάννα του Κόμματος των Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου, υπήρξαν οι δυο πρώτες γυναίκες υποψήφιες για το βουλευτικό αξίωμα.
Την μετάβαση ωστόσο στο επίπεδο των σύγχρονων δημοκρατιών σε συνταγματικό επίπεδο, σηματοδότησε η καθιέρωση της αρχής της ισότητας των δύο φύλων στο Σύνταγμα του 1975. Έτσι, κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης μέχρι τις μέρες μας δεκάδες ήσαν οι γυναίκες οι οποίες χρημάτισαν βουλευτές αλλά και υπουργοί. Γυναίκα Πρωθυπουργός δεν έχει εκλεγεί. Όμως το 2004, η Άννα Ψαρούδα – Μπενάκη, ήταν η πρώτη γυναίκα που εξελέγη στο αξίωμα της Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων.
Οι Ελληνίδες άσκησαν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι σε όλη την επικράτεια για πρώτη φορά στις εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου του 1956.Τότε ετέθη σε ισχύ πανελλαδικά ο νόμος που προέβλεπε την υποχρεωτική εγγραφή των Ελληνίδων άνω των είκοσι ετών στους εκλογικούς καταλόγους και την παροχή σε αυτές του δικαιώματος ψήφου στις βουλευτικές εκλογές με τους ίδιους όρους όπως και για τους άνδρες. Στις εκλογές του 1956, κατά τις οποίες όπως είπαμε συμμετείχαν για πρώτη φορά όλες οι Ελληνίδες, οι γυναίκες υποψήφιες ήσαν συνολικά δεκαέξι. Από αυτές κατόρθωσαν να εκλεγούν δύο μόνο στην Αθήνα: η Λίνα Τσαλδάρη, που εξελέγη πρώτη στο ψηφοδέλτιο της ΕΡΕ και έγινε αμέσως μετά και η πρώτη Ελληνίδα Υπουργός, Υπυργός Κοινωνικής Πρόνοιας, και η Βάσω Θανασέκου της Δημοκρατικής Ένωσης. Την ίδια χρονιά εκλέχθηκε και η πρώτη γυναίκα Δήμαρχος, η Μαρία Δεσύλλα, στην Κέρκυρα.
Στις 9 Ιουλίου 1929 η Βουλή των Ελλήνων συζητούσε, για μία ακόμη φορά, το ζήτημα της παροχής ψήφου στις γυναίκες. Οι γυναικείες οργανώσεις είχαν ξεσηκωθεί, με συγκεντρώσεις, πύρινους λόγους και ψηφίσματα. Αυτό εξάλλου συνέβαινε από το 1919, όταν είχε πρωτοεμφανιστεί οργανωμένα το αίτημα.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, από δεκαετίας είχε ταχθεί αναφανδόν υπέρ της γυναικείας ψήφου αλλά μόνον στις δημοτικές εκλογές. Στην αντιπολίτευση ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου υπερθεμάτιζε επισημαίνοντας ότι από το 1925 είχε εκδοθεί νόμος που προέβλεπε να ψηφίζουν οι γυναίκες στις δημοτικές εκλογές αλλά με περιορισμό ηλικίας και εφόσον γνώριζαν ανάγνωση και γραφή.
Μία από τις αλήθειες, και ένας από τους πραγματικούς λόγους που δεν εγκρινόταν η παροχή ψήφου στις γυναίκες ακούσθηκε ως δικαιολογία στη συνεδρίαση της Βουλής από τον βουλευτή Ιωαννίνων Παναγιώτη Φλώρο. Δεν μας φτάνουν, είπε, οι πλούσιοι απόγονοι που μεταφυτεύονται στις εκλογικές περιφέρειες και εκλέγονται βουλευτές με τα χρήματά τους, αλλά μας έρχεται και άλλη πληγή, τα νιάτα και η ομορφιά της γυναίκας! «Να μη ανοιχθούν οι πόρτες της Βουλής και εις τας γυναίκας, ιδίως να αποκλεισθούν οι όμορφες και οι κάτω των 30 ετών», κατέληξε ο βουλευτής Φλώρος, φέρνοντας σε δύσκολη θέση τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Πάντως, με επιμονή του τελευταίου εκδόθηκε τον Φεβρουάριο 1930 το Διάταγμα «Περί παροχής εις τας γυναίκας δικαιώματος ψήφου κατά τας δημοτικάς και κοινοτικάς εκλογάς», με το οποίο προβλεπόταν να ψηφίζουν όσες είχαν συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας τους και γνώριζαν ανάγνωση και γραφή. Για τις όμορφες δεν έγινε καμία πρόβλεψη, ενώ η πρώτη εφαρμογή του νόμου (1934) υπήρξε απογοητευτική ως προς τον αριθμό προσέλευσης. Χρειάστηκαν δε είκοσι ολόκληρα χρόνια, για να αρχίσει το 1951 η πραγματική συμμετοχή των γυναικών στις εκλογές.
«Οι γυναίκες δεν πρέπει να ψηφίζουν λόγω περιόδου»
Το άρθρο που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Νέα Ημέρα» στις 20 Μαρτίου του 1928:
«Ωρισμένα τινα Ελληνικά θήλεα ζητούν να δοθή ψήφος εις τας γυναίκας. Σχετικώς με το ίδιον τούτο θέμα διαπρεπέστατος επιστήμων είχεν άλλοτε αναπτύξη από του βήματος της Βουλής το επιστημονικώς πασίγνωστον, άλλως τε, γεγονός, ότι παν θήλυ διατελεί εις ανισόρροπον και έξαλλον πνευματικήν κατάστασιν ωρισμένας ημέρας εκάστου μηνός. Επειδή, εν τούτοις, αι ημέραι αύται δεν συμπίπτουν ως προς όλα τα θήλεα, είναι αδύνατον να ευρεθή ημέρα πνευματικής ισορροπίας και ψυχικής γαλήνης όλων των θήλεων, ώστε την ευτυχή εκείνην ημέραν να ορίζονται αι εκάστοτε εκλογαί. Η γυναικεία, συνεπώς ψήφος είναι πράγμα επικίνδυνον, άρα αποκρουστέον, εφ’ όσον ουδεμία δύναται να υπάρξη εγγύησις ότι ο γυναικείος πληθυσμός, προσερχόμενος εις τας κάλπας, θα είναι τω συνόλω του εις πνευματικήν και ψυχικήν ομαλότητα. Επαναλαμβάνομεν ότι χρησιμοποιούμεν επιχειρήματα αυστηρώς επιστημονικά αναπτυχθέντα άλλοτε εις την Βουλήν. Και ναι μεν θα ηδύνατο να προβληθή ως αντεπιχείρημα η επί κεφαλής του παρ’ ημίν γυναικείου κινήματος παρουσία ενός κάποιου ιατρού με μακρυά μαλλιά και με μακρυά γένεια, μορφής, εν γένει λίαν γλυκαναλάτου, αλλ’ ιατρ’ος δεν σημαίνει πάντοτε και επιστήμων. Εις αυτά δε τα ζητήματα γνώμην επιτρέπεται να έχουν μόνον οι επιστήμονες, εν εκ των γνωρισμάτων των οποίων είνε ότι δεν έχουν καιρόν δια χάσιμον εις γυναικεία συνέδρια» .
Είναι προφανές ότι η γυναίκα στις σύγχρονες δημοκρατίες, μέσα από τους αγώνες και τις διεκδικήσεις των αιώνων που πέρασαν, κατέκτησε τη θέση που της αξίζει στην οικογένεια και την κοινωνία.
