Οι περισσότεροι Έλληνες, αλλά και πάρα πολλοί ξένοι έχουν βρεθεί τουλάχιστον μία φορά στον ιερό βράχο της Ακρόπολης. Οι περισσότεροι όμως απ’ όσους πήγαν εκεί δεν ήξεραν το παραμικρό για τα μυστικά που κρύβονταν κάτω από τα πόδια τους.
Η Ακρόπολη δεν είναι μόνο ένα από τα πιο γνωστά αρχαιολογικά μνημεία του κόσμου που στολίζεται από μερικά από τα ομορφότερα κτίσματα της ελληνικής αρχαιότητας, αλλά είναι παράλληλα και ένας τόπος που κρύβει πολλά και σημαντικά μυστικά…
- Γράφει ο Τάκης Κάμπρας
Σύμφωνα με τα όσα γνωρίζουμε ως σήμερα, δεν είναι γνωστό το πότε η Ακρόπολη κατοικήθηκε για πρώτη φορά. Οι απόψεις σχετικά με τους πρώτους οικισμούς στην Ακρόπολη ποικίλουν σε ένα φάσμα που αρχίζει από την 3η και τελειώνει στην 6η χιλιετία προ Χριστού. Οι αρχαιολόγοι παραδέχονται ότι στην Ακρόπολη υπάρχουν πολλά οικοδομικά επίπεδα, κάποια από τα οποία παραμένουν άγνωστα ακόμα και σήμερα. Αυτό συμβαίνει επειδή, κάθε φορά που κτιζόταν η Ακρόπολη, τα νέα οικοδομήματα χτίζονταν πάνω στα προηγούμενα. Και δεν θα ήταν επιτρεπτό για κανέναν λόγο, για να βρούμε τι κρύβεται στις αρχαιότερες στρώσεις, να δημιουργήσουμε οποιοδήποτε πρόβλημα στις νεότερες.
Η Ακρόπολη λοιπόν έχει πολλά μυστικά ακόμα που περιμένουν να ανακαλυφθούν…
Μέσα στον Παρθενώνα, στην κάθε αναλογία του, θα συναντήσουμε κάτι το εξαιρετικό: Την ακολουθία Φιμπονάτσι (Fibonacci). Δηλαδή την ακολουθία στην οποία ο κάθε αριθμός είναι ίσος με το άθροισμα των δύο προηγούμενων: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, κ.λ.π. (κάθε αριθμός είναι ίσος με το άθροισμα των δύο προηγούμενων).
Επιπλέον, ο λόγος δύο διαδοχικών αριθμών της ακολουθίας τείνει προς την αποκαλούμενη Χρυσή Τομή, ή Χρυσή αναλογία, ή Αριθμό Φ. Αλλά επίσης, μέσα στον Παρθενώνα, υπάρχει βέβαια και ο αριθμός π = 3,1416, ο οποίος εκφράζεται και αυτός με τη σχέση 2Φ2/10 = 0,5236 μέτρα. Οι έξι πήχεις μας δίνουν π = 3,1416, Κι αν υποθέσουμε ότι όλα αυτά ήταν γνωστά, τι θα λέγατε εάν πούμε ότι μέσα στο τέλειο αυτό οικοδόμημα θα συναντήσουμε και το Νεπέριο αριθμό e = 2,72, που είναι περίπου ίσος με Φ2 = 2,61802; Αυτοί οι τρεις αριθμοί, εμπεριέχονται υπάρχουν σε όλη τη Δημιουργία, και τίποτα δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς αυτά. Το αίνιγμα ωστόσο είναι μεγάλο: Γνώριζαν οι δημιουργοί του ναού αυτούς τους αριθμούς και τις μεταξύ τους σχέσεις, και πώς κατάφεραν να τους συμπεριλάβουν με τόση λεπτομέρεια και ακρίβεια σε ένα κτίριο;
Ο Παρθενώνας δεν έχει παράθυρα και αποτελεί αίνιγμα μεταξύ των αρχαιολόγων το πώς φωτιζόταν το εσωτερικό του σηκού. Υποστηρίζεται η άποψη ότι το φως έμπαινε από τη διάπλατα ανοιγμένη μεγάλη πόρτα, αν και αυτό είναι μάλλον αμφίβολο, διότι όταν ήταν κλειστή, ο νεωκόρος και οι λοιποί υπάλληλοι δεν θα μπορούσαν να κινηθούν μέσα σε αυτόν.
Η άποψη ότι χρησιμοποιούσαν πυρσούς δεν φαίνεται να ευσταθεί, καθώς δεν έχουν βρεθεί ανάλογα σημάδια αιθάλης. Γενικά επικρατεί η άποψη ότι στη στέγη υπήρχε κάποιο άνοιγμα, το οποίο ονομαζόταν «οπαίον», από όπου και εισερχόταν άπλετο φως. Αν δεν καταστρεφόταν η οροφή από το βλήμα του Μοροζίνι το 1669, όλα αυτά τα ερωτηματικά θα είχαν απαντηθεί.
Στην νότια πλευρά της Ακρόπολης μάλιστα έχουν βρεθεί μεγάλα κομμάτια πέτρας. Αυτό γέννησε την υποψία ότι έχουν αφαιρεθεί με κάποιον τρόπο από το εσωτερικό του βράχου. Ως εκ τούτου θα ήταν πολύ πιθανό κάτω από την Ακρόπολη να υπάρχουν υπόγειοι θάλαμοι και στοές. Ορισμένοι αρχαιολόγοι εκτιμούν πως μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι κάτω από την Ακρόπολη υπάρχουν υπόγειες δίοδοι οι οποίες καταλήγουν σε πολλά σημεία της Αττικής. Αν και η πρόσβαση σήμερα σε τέτοιες στοές είναι πολύ δύσκολη, σε άλλες εποχές κάτι τέτοιο δεν ίσχυε και έτσι βασιζόμαστε σε διάφορες μαρτυρίες οι οποίες μιλούν για ένα εκτεταμένο δίκτυο στοών στην Αττική με κέντρο την Ακρόπολη.
Μία αρχαία αναφορά που αποκαλύπτει όχι απλά ότι υπήρχαν στοές κάτω από την Ακρόπολη, αλλά και πως – τότε τουλάχιστον – υπήρχε υπόγεια επικοινωνία ακόμα και με κάποιο παραθαλάσσιο μέρος, είναι αυτή του Παυσανία του περιηγητή που έζησε τον 2ο μετά Χριστόν αιώνα. Έγραψε λοιπόν ο Παυσανίας: «ἔστι δὲ καὶ οἴκημα Ἐρέχθειον καλούμενον• πρὸ δὲ τῆς ἐσόδου Διός ἐστι βωμὸς Ὑπάτου, ἔνθα ἔμψυχον θύουσιν οὐδέν, πέμματα δὲ θέντες οὐδὲν ἔτι οἴνῳ χρήσασθαι νομίζουσιν. ἐσελθοῦσι δέ εἰσι βωμοί, Ποσειδῶνος, ἐφ᾽ οὗ καὶ Ἐρεχθεῖ θύουσιν ἔκ του μαντεύματος, καὶ ἥρωος Βούτου, τρίτος δὲ Ἡφαίστου• γραφαὶ δὲ ἐπὶ τῶν τοίχων τοῦ γένους εἰσὶ τοῦ Βαυταδῶν καὶ —διπλοῦν γάρ ἐστι τὸ οἴκημα—[καὶ] ὕδωρ ἐστὶν ἔνδον θαλάσσιον ἐν φρέατι. τοῦτο μὲν θαῦμα οὐ μέγα• καὶ γὰρ ὅσοι μεσόγαιαν οἰκοῦσιν, ἄλλοις τε ἔστι καὶ Καρσὶν Ἀφροδισιεῦσιν• ἀλλὰ τόδε <τὸ> φρέαρ ἐς συγγραφὴν παρέχεται κυμάτων ἦχον ἐπὶ νότῳ πνεύσαντι. καὶ τριαίνης ἐστὶν ἐν τῇ πέτρᾳ σχῆμα• ταῦτα δὲ λέγεται Ποσειδῶνι μαρτύρια ἐς τὴν ἀμφισβήτησιν τῆς χώρας φανῆναι.» (Ελλάδος περιήγησις, Αττικά, 26).
Σύμφωνα με τον Παυσανία λοιπόν, στο Ερεχθείο υπάρχει ένα «φρέαρ» που έχει σχήμα τρίαινας, μέσα από το οποίο, κάθε φορά που έπνεε νότιος άνεμος, ακούγονταν ήχοι κυμάτων. Το χάσμα αυτό όντως υπάρχει στο Ερεχθείο και, κατά τους αρχαίους χρόνους είχε λατρευτική σημασία καθώς οι αρχαίοι απέδιδαν την δημιουργία του στον Ποσειδώνα, τον θεό της θάλασσας. Ο ήχος των κυμάτων που ακουγόταν μέσα από αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να συνεπάγεται πως υπήρχε – αν δεν υπάρχει ακόμα – υπόγεια επικοινωνία της Ακρόπολης με την θάλασσα.
Μια άλλη σημαντική πηγή που αποκαλύπτει ότι υπάρχουν διάφορες υπόγειες σήραγγες κάτω από την Αττική είναι και το γεγονός ότι η Ιστορία παραδέχεται ότι οι στοές αυτές χρησιμοποιήθηκαν από τους Έλληνες κατά τον καιρό της επανάστασης του 1821. Και μετά όμως την απελευθέρωση της Ελλάδος, τα σπήλαια δεν ξεχάστηκαν, αλλά έγιναν λημέρια ληστών, όπως του περιβόητου λήσταρχου Νταβέλη, ο οποίος με ορμητήριο το σπήλαιο της Πεντέλης που πήρε το όνομά του, μέσα από τις υπόγειες στοές, μπορούσε να εμφανίζεται σχεδόν σε όποιο σημείο της Αττικής ήθελε και μετά να εξαφανίζεται πάλι μέσα από τα σπήλαια αυτά.
Εκτός όμως από τα ιστορικά στοιχεία για την ύπαρξη στοών κάτω από την Ακρόπολη και κάτω από την Αττική γενικότερα, αξίζει να αναφέρουμε πως είναι γεωλογικά αποδεδειγμένο πως κάτω από την Ακρόπολη υπάρχει νερό. Το νερό αυτό αποδεδειγμένα δεν είναι στάσιμο αλλά κινείται• έρχεται από κάπου και καταλήγει κάπου αλλού. Το νερό όμως δεν θα μπορούσε να κινηθεί με την μορφή υπόγειων ποταμών, σε περίπτωση που η γη ήταν απολύτως συμπαγής. Αυτό λοιπόν ενισχύει ακόμα περισσότερο την άποψη ότι κάτω από την Αττική υπάρχουν στοές, σήραγγες και σπήλαια.
Σημαντικές μαρτυρίες για την ύπαρξη διάφορων υπογείων στοών κάτω από την Αττική, είναι και αυτές των εργατών που εργάστηκαν για την κατασκευή του μετρό στην Αθήνα. Λέγεται ότι, κατά την διάρκεια των εργασιών, οι εργάτες εντόπισαν πληθώρα υπογείων σηράγγων, άλλες από τις οποίες ήταν υπόγειοι χείμαρροι και άλλες από τις οποίες είχαν αρχαιολογικό ενδιαφέρον, καθώς μέσα τους βρέθηκαν αρκετά αρχαιολογικά ευρήματα. Εικάζεται δε πως αν κάποιος που δεν ξέρει τις υπόγειες στοές της Αττικής καταφέρει και διεισδύσει σε αυτές, κινδυνεύει προχωρώντας να βρεθεί να περπατάει στις ράγες του μετρό! Δεν αποκλείεται λοιπόν η πρόσβαση σε ορισμένες από τις στοές αυτές να είναι δυνατή και από κάποια σημεία του υπόγειου σιδηροδρομικού δικτύου του μετρό Αθηνών. Όπως και να ‘χει όμως, κανείς, μέχρι στιγμής, δεν έχει διαψεύσει τα όσα λέγεται πως βρέθηκαν κάτω από την επιφάνεια της γης, τον καιρό των εργασιών για την διάνοιξη των σηράγγων του μετρό. Αν υπάρχει όμως ένα τέτοιο υπόγειο δίκτυο στοών κάτω από την Αθήνα και αν οι αρχαίοι ήξεραν για την ύπαρξή του, γεννιέται η απορία ως τι τα χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι. Το γεγονός ότι κοντά σε κάθε μεγάλη έξοδο του υπογείου δικτύου στοών βρίσκεται και κάποιο μεγάλο αρχαίο ελληνικό ιερό, ενώ σε μικρότερες εισόδους υπάρχουν κι εκεί αρχαίοι βωμοί, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι στοές χρησιμοποιούνταν από τους ιερείς των μεγάλων ιερατείων της αρχαιότητας, όπως για παράδειγμα το ιερατείο της Αθηνάς στην Ακρόπολη και το ιερατείο της Δήμητρας στην Ελευσίνα.
Αν κάποιος σταθεί στους πρόποδες της Ακρόπολης, επί της οδού Επιμενίδου και στρέψει προς τα πάνω το βλέμμα του, θα δει να διαγράφεται στο βράχο ένα… πρόσωπο! Από μια ορισμένη οπτική γωνία, παρουσιάζεται ένα ανδρικό κεφάλι, στο οποίο ξεχωρίζουν τα υπερόφρυα τόξα, τα μάτια, η μύτη και το στόμα. Το πρόσωπο μοιάζει σαν να κοιμάται (εντελώς τυχαία (;) η οδός θυμίζει τον Επιμενίδειο ύπνο) και φαίνεται ευδιάκριτα στο φόντο του ουρανού. Παιγνίδι της φύσης, ή σκαλισμένο επίτηδες στο βράχο; Πάντως στην αρχαία ελληνική γραμματεία δεν υπάρχουν καν ενδείξεις για κάτι παρόμοιο που να σκαλίστηκε από ανθρώπινο χέρι σ’ αυτό το σημείο του ιερού βράχου. Ούτε ο Παυσανίας κάνει κάποια αναφορά…
Στην ίδια πλευρά υπάρχουν κι άλλες δώδεκα φιγούρες, οι οποίες δεν είναι τόσο εμφανείς, ωστόσο όμως με προσεκτική παρατήρηση θα «αναδυθούν» από τον βράχο…
Η ζωφόρος αφηγείται μια πολύ πιο τραγική ιστορία – τη θυσία της κόρης του Ερεχθέα, προτείνει η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Τζόαν Κόνελυ. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή:
Στην αρχαία Αίγυπτο, όταν οι Φαραώ πέθαιναν ξεκινούσαν το ταξίδι τους στον άλλο κόσμο μέσα σε μια χρυσή σαρκοφάγο. Οι κοινοί θνητοί, πάλι, μουμιοποιούνταν με φθηνότερα υλικά, όπως για παράδειγμα ανακυκλωμένο πάπυρο, στον οποίο προηγουμένως μπορεί να υπήρχαν διάφορα γραπτά, συμπεριλαμβανομένων μεταφρασμένων κειμένων από τα ελληνικά. Στις αρχές του 20ου αιώνα, ένας Έλληνας μελετητής, εξετάζοντας κομμάτια από πάπυρο σε μια από αυτές τις μούμιες, έκανε μια εκπληκτική ανακάλυψη: 250 σειρές από ένα χαμένο έργο του Ευριπίδη, τον «Ερεχθέα». «Τελικά οι μούμιες καταλήγουν να είναι η καλύτερη πηγή χαμένων Ελληνικών κειμένων», λέει η Κόνελυ, η οποία σημειώνει ότι η ανακάλυψη της σαρκοφάγου που περιείχε το έργο είχε γίνει το 1901, αλλά η τεχνολογία για να αφαιρεθεί ο πάπυρος, χωρίς να καταστραφεί η μούμια, δεν υπήρχε μέχρι το 1960. Το έργο αφηγείται την ιστορία του Ερεχθέα, μυθικού βασιλιά της Αθήνας, ο οποίος «όταν έγινε η πρώτη εισβολή και πολιορκία της πόλης από τους βάρβαρους Θράκες, ζήτησε καθοδήγηση από το μαντείο των Δελφών και πήρε την απάντηση ότι έπρεπε να θυσιάσει τη μικρότερη κόρη του» προκειμένου να κερδίσει τη μάχη. Η Κόνελυ έμαθε για πρώτη φορά για το έργο αυτό, το οποίο ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να διαβαστεί γιατί ήταν σε αποσπασματικά ελληνικά και «οι λωρίδες από πάπυρο ήταν κομμένες σε σχήμα φτερών γερακιού», στη δεκαετία του 1990. Από τότε και με την πάροδο του χρόνου, είχε μια αποκάλυψη.
«Συνειδητοποίησα ότι ο Ευριπίδης μιλούσε γι’ αυτό που βλέπουμε στο μέσον της ζωφόρου του Παρθενώνα», λέει η Κόνελυ. «Απεικονίζει μια οικογένεια –τη μητέρα, τον πατέρα και τις τρεις κόρες τους– η οποία ετοιμάζεται να θυσιάσει την μικρότερη κόρη. Απεικονίζει τη θυσία μιας παρθένας».
Να σημειωθεί, τέλος, ότι από το σύνολο της ζωφόρου σήμερα σώζονται 50 μέτρα, τα οποία εκτίθενται στο Μουσείο της Ακρόπολης, 80 μέτρα βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο (Ελγίνεια Μάρμαρα), ένας λίθος στο Μουσείο του Λούβρου και κάποια θραύσματα είναι διασκορπισμένα σε μουσεία στο Παλέρμο, στο Βατικανό, στη Χαϊδελβέργη, στη Βιέννη και στο Μόναχο.
