Η Τυλληρία είναι μια παραθαλάσσια περιοχή στη Βορειοδυτική Κύπρο. Θα μπορούσε να είναι ένα υπέροχο τουριστικό θέρετρο καθώς συνδυάζει το βουνό με τη θάλασσα. Αντ’ αυτού έγινε θέατρο πολεμικών επιχειρήσεων το 1964 και δέκα χρόνια μετά πέρασε στον έλεγχο των Τουρκικών δυνάμεων που την κατέχουν μέχρι σήμερα.
Στις 8 Αυγούστου πέρασε σε πρώτο πλάνο στη Κυπριακή κρίση. Εκεί διασταυρώθηκαν Τουρκοκύπριοι κι Ελληνοκύπριοι. Ουσιαστικά παίχτηκε το πρώτο μέρος της ένοπλης διαμάχης των δύο κοινοτήτων κι εκεί έγινε η «πρόβα» για την Τουρκική εισβολή δέκα χρόνια μετά.
Τον Δεκέμβριο του 1963 ο Μακάριος, Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας προαναγγέλλει τα 13 σημεία που επιθυμεί να αλλάξουν στο Κυπριακό Σύνταγμα και έδιναν δυσανάλογα πλεονεκτήματα στους Τουρκοκύπριους σε σχέση με τους Ελληνοκύπριους. Οι Άγγλοι δείχνουν να συμφωνούν με το σχέδιο. Τελικά αποδείχτηκε ότι όλα ήταν μια μπλόφα που οδηγούσε πιο κοντά στη διχοτόμηση.
Τα 13 σημεία προέβλεπαν:
1 -Να καταργηθεί το δικαίωμα αρνησικυρίας του προέδρου και του αντιπροέδρου της Δημοκρατίας. Το δικαίωμα του βέτο απειλούσε με εμπλοκή την Κυπριακή Δημοκρατία σε κάθε βήμα.
2 -Ο αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας να αντικαθιστά τον πρόεδρο όταν απουσιάζει ή όταν δεν μπορεί να ασκήσει τα καθήκοντά του.
3 -Ο Ελληνας πρόεδρος της Βουλής και ο Τούρκος αντιπρόεδρος να εκλέγονται από όλα τα μέλη της Βουλής. Με βάση το Σύνταγμα ο πρόεδρος εκλεγόταν από τους Ελληνες βουλευτές και ο αντιπρόεδρος της Βουλής από τους Τούρκους βουλευτές.
4 -Ο αντιπρόεδρος της Βουλής να αντικαθιστά τον πρόεδρο της Βουλής όταν απουσιάζει ή όταν δεν μπορεί να ασκήσει τα καθήκοντά του.
5 -Να καταργηθεί η χωριστή πλειοψηφία που απαιτείται από το Σύνταγμα για την ψήφιση συγκεκριμένων νόμων (δηλαδή εκείνων που αφορούσαν θέματα φορολογίας, δήμων και εκλογών).
6 -Να εγκαθιδρυθούν ενιαίοι δήμοι για κάθε πόλη και όχι δύο χωριστοί δήμοι στις πέντε μεγαλύτερες πόλεις.
7 -Να ενοποιηθεί το σύστημα απονομής της δικαιοσύνης (αφού με βάση το Σύνταγμα οι Ελληνοκύπριοι δικάζονταν από Ελληνοκύπριους δικαστές και οι Τουρκοκύπριοι από Τουρκοκύπριους).
8 -Να καταργηθεί ο διαχωρισμός των δυνάμεων για την τήρηση του νόμου και της τάξης σε Αστυνομία και Χωροφυλακή.
9 -Να καθορίζεται διά νόμου ο αριθμός των Δυνάμεων Ασφαλείας, αφού μέχρι τότε η αύξηση ή η μείωσή τους εναπόκειτο σε απόφαση του προέδρου και του αντιπροέδρου.
10- Να τροποποιηθεί με βάση την αναλογία πληθυσμού η κατανομή των θέσεων στη Δημόσια Υπηρεσία, τις Δυνάμεις Ασφαλείας και την άμυνα. Το Σύνταγμα προνοούσε 30% των θέσεων στη Δημόσια Υπηρεσία και στα Σώματα Ασφαλείας και 40% των θέσεων στο Στρατό για τους Τουρκοκυπρίους, παρ’ όλο που δεν ξεπερνούσαν το 18% του πληθυσμού.
11 -Να μειωθούν από δέκα στα πέντε τα μέλη της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας για να είναι πιο ολιγομελές και ευέλικτο Σώμα.
12 -Να λαμβάνονται με απλή πλειοψηφία όλες οι αποφάσεις της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας.
13 -Να καταργηθούν οι κονοτικές συνελεύσεις, οι οποίες είχαν την αρμοδιότητα κυρίως για θρησκευτικά, εκπαιδευτικά, μορφωτικά και άλλα θέματα. Ο Μακάριος άφηνε ανοιχτό το ενδεχόμενο να παραμείνει η τουρκική κοινοτική συνέλευση, εάν το επιθυμούσε η τουρκοκυπριακή κοινότητα. Η εισήγησή του αφορούσε τις δυσλειτουργίες που δημιουργούνταν λόγω της διάσπασης των αρμοδιοτήτων μεταξύ κοινοτικών συνελεύσεων και κρατικών υπηρεσιών.
Οι Τουρκοκύπριοι αντιδρούν άμεσα. Αποσύρονται από όλο τον κρατικό μηχανισμό και κλείνονται σε θύλακες με δική τους διοίκηση. Οι θύλακες γρήγορα γίνονται μικρά κρατίδια μέσα στο ίδιο το κράτος. Τους φυλάσσουν ένοπλα τμήματα.
Τον Απρίλιο του 1964 ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Γεώργιος Παπανδρέου στέλνει μυστικά 5.000 Ελληνες στρατιώτες στο νησί, ενώ δημιουργείται η Εθνική Φρουρά με εθελοντική 6μηνη στράτευση των ελληνοκυπρίων. Η στράτευση γρήγορα γίνεται υποχρεωτική εξ αιτίας της απροθυμίας των προς στράτευση πολιτών. Αρχηγός της Εθνοφρουράς αναλαμβάνει ο αντιστράτηγος Γεώργιος Καραγιάννης.
Ο πρώην Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Ντιν Ατσεσον πηγαίνει στη Γενεύη (5 Ιουλίου) και προτείνει δύο σχέδια διχοτόμησης.
Το πρώτο προβλέπει εκχώρηση στους Τούρκους όλης της Χερσονήσου της Καρπασίας και τη δημιουργία τουρκικών καντονίων στην υπόλοιπη Κύπρο που θα ενωνόταν με την Ελλάδα
Το δεύτερο προβλέπει ενοικίαση της χερσονήσου της Καρπασίας στους Τούρκους για 50 χρόνια, ενώ μειώνει την έκταση του τουρκοκυπριακού τομέα.
Οι Τούρκοι απορρίπτουν το δεύτερο σχέδιο και δέχονται το πρώτο. Η Ελλάδα κάνει ακριβώς το αντίθετο. Απορρίπτει το πρώτο σχέδιο και συζητά το δεύτερο.
Ο Μακάριος δεν μετέχει στις συνομιλίες της Γενεύης. Μπρος στο κίνδυνο να αποφασίσουν άλλοι για την τύχη της χώρας του απορρίπτει και τα δύο σχέδια. Στις 27 του μήνα βρίσκεται στην Αθήνα για συνομιλίες με τη κυβέρνηση.
Στις 5 Αυγούστου ο Παπανδρέου καλεί στην Αθήνα τον στρατηγό Γρίβα. Σκοπεύει να τον χρησιμοποιήσει ως αντίβαρο στην άρνηση του Μακάριου. Την επομένη επιστρέφει στη Κύπρο κι αρχίζουν οι επιχειρήσεις εναντίον των Τουρκοκυπρίων που εφοδιάζονται πλέον από το λιμάνι της περιοχής.
Νωρίτερα:
- Στις 9 Ιουλίου οι Τούρκοι είχαν επεκτείνει τις θέσεις τους καταλαμβάνοντας το ύψωμα του Λωροβουνίου.
- -Στις 30 του μήνα φτάνουν στη περιοχή οι πρώτες δυνάμεις της Εθνοφρουράς. Πρόκειται για το 206 Τάγμα Πεζικού
- Ο 3ος Λόχος Καταδρομών κινείται κι αυτός προς την Τυλληρία (5 Αυγούστου)
- Με το πρώτο φως της ημέρας, στις 6 Αυγούστου οι Ελληνοκύπριοι γίνονται αντιληπτοί από τους Τουρκοκύπριους. Αρχίζουν οι συμπλοκές. Ανακαταλαμβάνεται το ύψωμα του Λωροβουνίου κι ο Γρίβας ετοιμάζεται να επιτεθεί στο χωριό Κόκκινα που είναι η καρδιά της Τουρκοκυπριακής διοίκησης. Εκεί βρίσκεται ο Ντεκτάς, ο ηγέτης των Τουρκοκυπρίων και οι επιτελείς του. Στην Αθήνα η κυβέρνηση αιφνιδιάζεται. Δεν γνωρίζει τίποτα για την κλιμάκωση της κρίσης
- Το πρωί της 8ης Αυγούστου τουρκικά αεροπλάνα αρχίζουν εκτεταμένους βομβαρδισμούς στη περιοχή της Πάφου. Την επόμενη μέρα κάνουν την εμφάνισή τους και τα πρώτα Τουρκικά πολεμικά πλοία.
- Ο Γεώργιος Παπανδρέου σε εμπιστευτικό μήνυμα προς τον Μακάριο με ημερομηνία 8 Αυγούστου τον κατηγορεί ότι «άλλα συμφωνήσαμε κι άλλα κάνεις». Στον πρεσβευτή της Κύπρου στην Αθήνα Νίκο Κρανιδιώτη δηλώνει: «Ηπατήθην».
- Ο Μακάριος όμως παίζει πλέον το δικό του παιχνίδι. Στρέφεται προς την ΕΣΣΔ και τον Νικίτα Χρουτσόφ ο οποίος αυθημερόν στέλνει τηλεγράφημα συμπαράστασης στο Κύπριο ηγέτη και αυστηρή προειδοποίηση στον Τούρκο πρόεδρο Ιονού να μην επιχειρήσει εισβολή στο νησί.
Οι Τουρκικοί βομβαρδισμοί όμως φέρνουν αποδιοργάνωση στις Ελληνοκυπριακές θέσεις. Οι στρατευμένοι άλλωστε είχαν εκπαιδευτεί πρόχειρα πριν λίγους μήνες και δεν ήταν έτοιμοι για τέτοιου είδους επιχειρήσεις χωρίς αεροπορική κάλυψη. Ο Γρίβας που παράκουσε τις εντολές της ελληνικής κυβέρνησης παραιτείται και κλείνεται στο σπίτι του. Ήταν άλλωστε αξιωματικός του ελληνικού κι όχι του Κυπριακού στρατού.
Ο Υπουργός Άμυνας της Ελλάδας Πέτρος Γαρουφαλιάς που ένα χρόνο μετά πρωταγωνίστησε στην Αποστασία αρνείται να δώσει εντολή στην ελληνική δύναμη να εμπλακεί στις επιχειρήσεις. Οι νεκροί από τους βομβαρδισμούς στο μεταξύ φτάνουν τους 53 άμαχοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία. Αλλοι 125 είναι οι τραυματίες.
Ο υπουργός Άμυνας της Κύπρου Πολύκαρπος Γιωρκάτζης στέλνει στον ομόλογο του στην Αθήνα τελεσίγραφο: «Εάν συνεχιστούν οι βομβαρδισμοί θα επιτεθούμε στα Τουρκοκυπριακά χωριά». Για την πρόθεση αυτή ενημερώνεται και ο Αμερικανός πρέσβης στη Λευκωσία Τέιλορ Μπέλσερ από τον μετέπειτα πρόεδρο της Κύπρου Τάσσο Παπαδόπουλο που τότε είναι υπουργός Εργασίας.
«Αν ο τουρκικός στόλος εισέλθει εντός των νέων ορίων των 12 μιλίων [των χωρικών υδάτων] θα το θεωρήσουμε ως έναρξη εισβολής. Υπολογίζουμε ότι αυτό θα μας δώσει 75 λεπτά για να καθαρίσουμε τους Τουρκοκυπρίους, ώστε να μπορέσουμε να αμυνθούμε, και έχουμε σχέδια και μέσα για να το πράξουμε» λέει ο Παπαδόπουλος στον Αμερικανό πρεσβευτή.
Ο Αρχηγός της Εθνικής Φρουράς Γιώργος Καραγιάννης παίρνει τη εντολή να επιλέξει δύο Τουρκοκυπριακά χωριά που θα αφανίσει με το τέλος του τελεσιγράφου (3.30 το απόγευμα). Κινητοποιούνται Αμερικανοί και Βρετανοί. Ο Μακάριος συμφωνεί να παραταθεί η προθεσμία μέχρι τις 7 το βράδυ. Οι Τούρκοι εκτιμούν ότι είναι μια ακόμα μπλόφα του Μακάριου.
Το βράδυ της 8ης Αυγούστου στα παράλια της Κύπρου γίνεται… συνωστισμός πολεμικών πλοίων. Πλέουν σε αυτά ένα αμερικανικό αεροπλανοφόρο του 6ο Στόλου με πλοία συνοδείας και τέσσερα τουρκικά πλοία που κινούνται προς το παραθαλάσσιο χωριό Κόκκινα. Η Αθήνα στέλνει πέντε αεροπλάνα «Χάρβατ» για την άμυνα του νησιού. Ο Γεωργάτζης ζητά από τον Γαρουφαλιά να χρησιμοποιηθούν τα αεροπλάνα για να βυθιστούν τα τουρκικά πλοία. Ο Γρίβας που έχει αναλάβει και πάλι καθήκοντα περιμένει τα ελληνικά αεροπλάνα για να βυθίσουν τα τουρκικά πλοία. Τα αεροπλάνα φθάνουν στις 11.30 το βράδυ, αλλά φεύγουν και πάλι για την Αθήνα με εντολή Γαρουφαλιά.
Ούτε όμως οι Τούρκοι αποκλιμακώνουν τη κρίση. Τα πλοία τους αποβιβάζουν 40 άνδρες στα Κόκκινα, παίρνουν τραυματίες αξιωματικούς του τουρκικού στρατού και επιστρέφουν στη βάση τους. Η εκεχειρία επιβάλλεται τελικά, αλλά οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί είναι έξαλλοι με την ελληνική κυβέρνηση που δεν μπόρεσε να ελέγξει τον Μακάριο και τον Γρίβα όπως είχε δεσμευτεί. Κι επιπλέον δυσανασχετούν για την εμπλοκή της Σοβιετικής Ένωσης στην υπόθεση μετά από πρόσκληση φυσικά του Μακάριου.
Η αντίστροφη μέτρηση για τα όσα ακολούθησαν δέκα χρόνια μετά έχει αρχίσει…
