Tο 2013, κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μίνωας του φίλου Γιάννη Κωνστανταρόπουλου η εξαιρετική έκδοση του «Economist» «Ο κόσμος το 2050, μεγάλες αλλαγές, μεγάλες προκλήσεις», σε επιμέλεια των αρχισυντακτών του έγκριτου περιοδικού Ντάνιελ Φράνκλιν και Τζον Αντριους.
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Στην κατάσταση χρεοκοπίας που βρισκόταν τότε η Ελλάς δεν είχε βεβαίως μυαλό να σκεφτεί τις προκλήσεις του μέλλοντος, πόσο μάλλον διάθεση για να συζητήσει θεματικές όπως «νιώστε τη ζέστη», «το μέλλον των πολέμων, οι αδύνατοι έσονται ισχυροί», «η ασθμαίνουσα πορεία της ελευθερίας», «οι πολιτιστικές επαναστάσεις», «η πορεία των εθνών». «ο κόσμος των γυναικών», «η εποχή των αναδυόμενων αγορών», «η απόσταση πέθανε, ζήτω η τοποθεσία» κ.λπ.
Ωστόσο, θεωρούσα από τότε μείζονα προτεραιότητα για τις κυβερνήσεις την απόπειρα ενόρασης του μέλλοντος. Τη διαρκή εγρήγορση. Την ακατάπαυστη σκέψη. Σπορ στο οποίο διακρίνονται διαχρονικώς οι Βρετανοί αν κρίνω, όχι μόνο από το περιεχόμενο της έκδοσης, αλλά και από όσα γράφει στην αυτοβιογραφία του ο πρώην πρωθυπουργός τους Τόνι Μπλερ, ο οποίος είχε συστήσει μια ομάδα μέλλοντος για να ιχνηλατεί εγκαίρως τις προκλήσεις και να θέτει σε λειτουργία νωρίς τους συναγερμούς. Ακόμη και αν αποτύχει κάποιος στις προβλέψεις του, σίγουρα θα τα καταφέρει καλύτερα από κάποιον που δεν ασχολείται για να σχεδιάσει το μέλλον.
Τούτων δοθέντων, έχει ιδιαιτέρα αξία η συγκυρία κατά την οποία βλέπει το φως της δημοσιότητος το πόρισμα της ομάδος Μαξίμου Foresight (θα μπορούσε να επιλεγεί και κάτι ελληνικό) για τις δέκα μεγαλύτερες προκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει ο Ελληνισμός το 2040. Η ομάδα συνεδρίασε εν είδει brainstorming στην οικία του γενικού γραμματέα της κυβέρνησης Γρηγόρη Δημητριάδη, ο οποίος συνέλαβε την ιδέα της συγκρότησής της -για πολλά επικρίνεται, δικαίως, ο ανιψιός του κυρίου Μητσοτάκη, αλλά εδώ αξίζει μια καλή κουβέντα-, ενώ τον συντονισμό ανέλαβε ο γενικός γραμματέας επικοινωνίας Γιάννης Μαστρογεωργίου μαζί με καθηγητές.
Τις προηγούμενες ημέρες αναδείχθηκε από τον τύπο το εύρημα της ομάδος για τη ραγδαία συρρίκνωση του ελληνικού πληθυσμού το 2040 -τέταρτοι σε ποσοστό μειώσεως παγκοσμίως-, την ερημοποίηση και βεβαίως την κλιματική αλλαγή. Σήμερα θα αναδείξουμε από αυτήν εδώ τη θέση το έβδομο συμπέρασμα της ομάδος, το οποίο επικεντρώνεται στις ραγδαίες γεωπολιτικές μεταβολές και στη μεταβολή των ισορροπιών του νέου κόσμου. Θα το πράξουμε για να το συνδέσουμε με την τρέχουσα ειδησεογραφία και τη διαφαινόμενη υποχώρηση της Αμερικής στα θέματα των ρωσικών αγωγών, στο μέτωπο του Αφγανιστάν και στη μείωση της επιρροής που ασκεί στη Γερμανία όσον αφορά τις σχέσεις της με την Κίνα και την Τουρκία. Θα το πράξουμε, επίσης, για να δούμε πόσο εναρμονίζεται η ελληνική εξωτερική πολιτική με αυτόν τον νέο δύσκολο κόσμο που προκύπτει καθημερινώς. Η έβδομη διαπίστωση της ομάδος Δημητριάδη – Μαστρογεωργίου και Τσέκερη (στέλεχος του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, νυν αντιπρόεδρος της Επιτροπής Βιοηθικής) έχει ως εξής: «Μετατόπιση της επιρροής προς την Ανατολή και τον Νότο. Η μετατόπιση της παγκόσμιας οικονομικής βαρύτητας από τις καθιερωμένες προηγμένες οικονομίες της Βόρειας Αμερικής και της δυτικής Ευρώπης προς τις αναδυόμενες οικονομίες στην Ανατολή και στον Νότο θα συνεχιστεί. Τα κλασικά γεωστρατηγικά μοντέλα ξεπερνιούνται, αυξάνονται οι περιφερειακές δυνάμεις, δομούνται νέες συμμαχίες και ανοίγονται νέες οικονομικές και εμπορικές δυνατότητες και συνεργασίες».
Την ημέρα που η επιτροπή διαπίστωνε ότι «ξεπερνιούνται τα κλασικά γεωστρατηγικά μοντέλα» η επικαιρότητα ενίσχυε την άποψή της με τα εξής δύο γεγονότα. Οι ΗΠΑ οπισθοχωρούσαν στο θέμα της κατασκευής του γερμανορωσικού αγωγού NordStrean ΙΙ και, μάλιστα, αμέσως μετά τη συνάντηση Μπάιντεν – Μέρκελ στην Ουάσινγκτον. Ο Ερντογάν έθετε δημοσίως από τα Κατεχόμενα τρεις όρους στις ΗΠΑ για να αναλάβει το πόδι του στον έλεγχο του Αφγανιστάν (με πρώτο και καλύτερο όρο τη διπλωματική στήριξή τους σε άλλα θέματα της περιοχής), ενώ ταυτοχρόνως ανακοίνωνε την αγορά και δεύτερης συστοιχίας S-400 από τους Ρώσους.
Συνέβη και κάτι ακόμη: Η κυβέρνηση Μητσοτάκη άφηνε να διαρρεύσει την πρόθεσή της να μεταβιβάσει το εναπομείναν 16% του OΛΠ στην κινεζική Cosco. Πρώτη πράξη χειραφέτησης της τρέχουσας ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, αλλά όχι αρκετή βεβαίως. Για να έχουμε πλήρη την εικόνα για τη σταδιακή υποχώρηση της Αμερικής στον νέο κόσμο, αντιγράφω από σχετικά τηλεγραφήματα: Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Γερμανία αναμένεται να ανακοινώσουν συμφωνία σχετικά με το πρότζεκτ του ρωσικού αγωγού NordStream ΙΙ τις επόμενες ημέρες, όπως ανέφερε το Reuters επικαλούμενο πηγές εξοικειωμένες με το ζήτημα. Οι δύο πλευρές φέρεται ότι βρίσκονται κοντά σε μια συμφωνία που θα αποτρέψει την επανάληψη των αμερικανικών κυρώσεων κατά της NordStream ΙΙ AG, της μητρικής εταιρίας του αγωγού και του διευθύνοντος συμβούλου Ματίας Βάρνινγκ, όπως αναφέρει το πρακτορείο. Οι λεπτομέρειες δεν είναι άμεσα διαθέσιμες, αλλά οι πηγές ανέφεραν ότι η συμφωνία θα περιλαμβάνει δεσμεύσεις και από τις δύο πλευρές, με σκοπό την εξασφάλιση αυξημένων επενδύσεων στον ενεργειακό τομέα της Ουκρανίας για την αντιστάθμιση τυχόν αρνητικών επιπτώσεων από τον νέο αγωγό, ο οποίος θα φέρει φυσικό αέριο από την Αρκτική στη Γερμανία, κάτω από τη Βαλτική Θάλασσα.
Κατά την πρόσφατη συνάντηση της καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάϊντεν στην Ουάσινγκτον, ο τελευταίος δήλωσε ότι επαναδιατύπωσε τις ανησυχίες του αναφορικά με τον αγωγό, που θα μεταφέρει ποσότητες από ρωσικά κοιτάσματα στη γερμανική και ευρωπαϊκή αγορά και ο οποίος, όπως φοβάται ο Λευκός Οίκος, θα αυξήσει την ευρωπαϊκή εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο. Από την πλευρά της η Μέρκελ τόνισε στους δημοσιογράφους στην κοινή συνέντευξη Τύπου ότι η Γερμανία, η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης, έχει διαφορετικές απόψεις από τις ΗΠΑ αναφορικά με τον αγωγό.
Ωστόσο, σημείωσε ότι το Βερολίνο θεωρεί την Ουκρανία ως μία χώρα διαμετακόμισης, αφήνοντας να εννοηθεί πως ο αγωγός φυσικού αερίου θα πρέπει να συνεχίσει να διέρχεται από την Ουκρανία, ακόμη και αν η κατασκευή του NordStream ΙΙ ολοκληρωθεί.
Ο Ερντογάν από την πλευρά του, βλέποντας το στρατηγικό κενό από την απόσυρση-υποχώρηση της Αμερικής είπε: «Εδώ και 20 χρόνια η Τουρκία λειτουργεί το αεροδρόμιο της Καμπούλ και βλέπει θετικά το να συνεχίσει να το κάνει», αλλά έθεσε 3 προϋποθέσεις στις ΗΠΑ. Πρώτον, η Αμερική θα είναι στο πλευρό τους διπλωματικά, δεύτερον, θα τους παρέχουν εφόδια και στρατιωτικό υλικό και τρίτον, θα τους στηρίξουν όταν θα υπάρξουν διοικητικά προβλήματα. «Εάν επιτευχθούν αυτά, σκεφτόμαστε να αναλάβουμε τη λειτουργία του αεροδρομίου της Καμπούλ».
Η διαπίστωση της ομάδος Δημητριάδη – Μαστρογεωργίου δεν αφορά το 2040 όπως βλέπουμε, αλλά το τώρα, το σήμερα. Και η ελληνική εξωτερική πολιτική καλείται να απαντήσει σε δύο μείζονα ερωτήματα:
1. Πώς τοποθετείται στο μέλλον η Ελλάς απέναντι σε αυτές τις συγκλονιστικές γεωπολιτικές μεταβολές; Μπορεί ένα πολιτικό προσωπικό που αισθάνεται οικειότητα με τις ΗΠΑ, λόγω σπουδών στα καλύτερα αμερικανικά πανεπιστήμια και λόγω της συμπάθειάς του προς τη λονδρέζικη κουλτούρα, να κάνει τις αναγκαίες τολμηρές υπερβάσεις στον επερχόμενο κινεζικό αιώνα;
2. Αντίστοιχης δυσκολίας θέμα μέλλοντος είναι και το εξής: Δεδομένου ότι ο κινεζικός καπιταλισμός είναι σκληρότερος από τον αμερικανικό και το πολίτευμα αυταρχικό -καμία σχέση με τις δημοκρατικές ελευθερίες των ΗΠΑ έστω συρρικνούμενες-, το ελληνικό πολιτικό σύστημα οφείλει να προετοιμαστεί για την επικράτηση και την αντιμετώπισή του. Αλλά και για την επένδυση σε συμμαχίες με αντίπαλα ανατολικά δέη του Πεκίνου. Αν η στήλη μπορεί να κάνει μια πρόταση στο Μαξίμου και στο υπουργείο Εξωτερικών για το επόμενο brainstorming, αυτή ας είναι η εξής: Ο έγκαιρος στοχασμός για το τι σημαίνει για την Ελλάδα η υποχώρηση της δημοκρατικής Αμερικής και η ανάδυση-καλπασμός της αυταρχικής Κίνας. Σε συνδυασμό, βεβαίως, με το πόσο επηρεάζει τη συμπεριφορά της Τουρκίας απέναντί μας αυτή η μεταβολή.
