Η νοσταλγία είναι όπλο τεράστιας ισχύος στα χέρια επιδέξιων χειριστών και διαθέτει αποτελεσματικότητα την οποία αγνοούν όσοι καταπίνουν αμάσητα τα δηλητηριώδη υποπροϊόντα της νεωτερικότητας
- Από τον Παναγιώτη Λιάκο
Ο νικητής είναι μια ταινία από τη Νότια Κορέα. Τι στο καλό ήταν όλο αυτό; Εχουμε αρκετά προβλήματα με τη Νότια Κορέα, με το εμπόριο. Και έπειτα από όλα αυτά, τους δίνουν το βραβείο για την καλύτερη ταινία της χρονιάς; […] Μπορούμε να επαναφέρουμε το “Οσα φέρνει ο άνεμος”, παρακαλώ;» Ντόναλντ Τραμπ, πρόεδρος των ΗΠΑ, σχολιάζοντας τα βραβεία Οσκαρ σε ομιλία του στο Κολοράντο, 21 Φεβρουαρίου 2020.
Διαβάζοντας τον σχολιασμό του προέδρου των ΗΠΑ για την ταινία, μπορεί κάποιος να θεωρήσει ότι αποτελεί ένα «τυπικό» της λατρείας του κ. Τραμπ στην υπεραπλούστευση, σε σοβινιστικού τύπου αφορισμούς και στην έκφραση νοσταλγικής διάθεσης για ένα παρελθόν που εκείνος έχει εξιδανικεύσει ή γνωρίζει ότι έχουν εξιδανικεύσει οι ψηφοφόροι του κι αυτός προσπαθεί να τους «καλοπιάσει».
Κι όμως, ο Τραμπ πέτυχε τον στόχο του – είτε πρόκειται για σκόπιμη, διατυπωμένη με αψύ τρόπο επίθεση στην απομάκρυνση της βιομηχανίας του θεάματος από τα εθνικά πρότυπα και στερεότυπα είτε ακατέργαστη έκφραση ειλικρινούς άποψης.
Η επίκληση του «Οσα φέρνει ο άνεμος» δεν μπορεί παρά να θυμίσει νεότητα, να παραπέμψει στις πρώτες αναμνήσεις όσων είναι ήδη ηλικιωμένοι, αλλά και σ’ ένα άφθαστο, μεγαλειώδες συλλογικό παρελθόν, όπου στη μεγάλη οθόνη βάδιζαν ηθοποιοί που χαρακτηρίστηκαν από τους συγχρόνους τους «ιερά τέρατα» της 7ης τέχνης. Η ταινία και η εποχή της λατρεύονται κυρίως από τους Αμερικανούς που δεν την έχουν ζήσει.
Η νοσταλγία στο εξιδανικευμένο και θετικά παγιωμένο (στη συνείδηση της πλειονότητας) συλλογικό παρελθόν δεν είναι ένα τέχνασμα των ανήμπορων, εκείνων που βρίσκονται σε δεινή θέση και μετρούν τον χρόνο παραμονής στην εξουσία αντίστροφα, παρακολουθώντας την κλεψύδρα να αδειάζει. Η νοσταλγία είναι όπλο τεράστιας ισχύος στα χέρια επιδέξιων χειριστών και διαθέτει αποτελεσματικότητα την οποία αγνοούν όσοι καταπίνουν αμάσητα τα δηλητηριώδη υποπροϊόντα της νεωτερικότητας.
Ο δεύτερος θεμέλιος λίθος της δυτικής γραπτής κληρονομιάς, η «Οδύσσεια», μιλά για τον νόστο, τον πόθο της επιστροφής, ως νόημα ζωής, κίνητρο αγώνα απόλυτο κι ανίκητο. Η ισχύς αυτού του ψυχικού ηδέος άλγους, που είναι ο νόστος, αρκεί για να οδηγήσει τον φορέα της σε νικηφόρες αναμετρήσεις σε μάχες τις οποίες δεν είχε διανοηθεί ότι μπορεί να δώσει.
Διαβάζουμε στην απόδοση της «Οδύσσειας» από τον Ιάκωβο Πολυλά (στ. 1-6, 16-18): «Τον άνδρα, μούσα, λέγε μου, πολύτροπον, που εις μέρη πολλά επλανήθη, αφού έρριξε την ιερήν Τρωάδα· και ανθρώπων είδε αυτός πολλών τες χώρες και την γνώμην έμαθε, και στα πέλαγα πολλά ‘παθε ζητώντας με τους συντρόφους άβλαπτος να φθάσει στην πατρίδα, αλλ’ όμως δεν κατόρθωσε να σώσει τους συντρόφους· […] αλλά στον κύκλο των καιρών ο χρόνος όταν ήλθε, που στην Ιθάκη του οι θεοί να γύρει είχαν ορίσει, και τότε ακόμη εστέναζε μακράν των ποθητών του». Στεναγμός για την απόσταση από τους ποθητούς… Η ιστορία του είδους μας σε λίγες λέξεις.
Ο Οδυσσέας στο απρόσμενα μεγάλο και κινδυνώδες ταξίδι του βρήκε νέα λιμάνια για να «δέσει» και πρόσωπα για να σχετιστεί. Ωστόσο, εντός του κατάκαιγε η φλόγα της επιστροφής, ο γλυκός πόνος της ανάγκης του ατόμου να ενταχθεί ξανά στο οικείο πλαίσιο, στην έδρα και πηγή απ’ όπου ανάβλυσε η ίδια του η ύπαρξη.
Κι ο έρωτας, η κινητήρια δύναμη του σύμπαντος κόσμου, βιώνεται από τα «θύματά» του σαν μια ανάμνηση Παραδείσου. Είναι η κατάληψη κάθε διαθέσιμου πόρου των συνειδήσεών μας από την εκπλήρωση του νόστου. Οι ερωτευμένοι, με την αστραπιαία οικειότητα που αναπτύσσουν με το ταίρι τους, αισθάνονται πως γύρισαν πίσω σε μια παραδείσια κατάσταση πλήρους ευδαιμονίας.
Επιστροφή είναι ταυτότητα. Πάντα γυρίζουμε πίσω όπου ανήκουμε. Αυτός είναι και ο προορισμός μας, άλλωστε – από όποια σκοπιά κι αν εξεταστεί το θέμα. Το σώμα μας θα επιστρέψει στη γη απ’ όπου ήλθε και η ψυχή μας στον Κύριο. Κι οι μηδενιστές θα μπορούν να είναι ήσυχοι αφού -κατ’ εκείνους- θα γυρίσουν πίσω στο μηδέν απ’ όπου… ξεφύτρωσαν.
Η αποκοπή από το είναι μας είναι αδύνατη και ο σύνδεσμος με την ταυτότητά μας, μακροπρόθεσμα, ακατάλυτος. Όσο ταχύτερα το κατανοεί κάποιος, σε τόσες λιγότερες περιττές περιπέτειες θα μπει.
Ο Τραμπ είχε δίκιο και σε πρακτικό επίπεδο. Τα Όσκαρ 2020, όπου πρώτευσε νοτιοκορεάτικη ταινία, είχαν τη χαμηλότερη θέαση στην ιστορία τους. Οι αστέρες και οι μεγαλοπαράγοντες του Χόλιγουντ γυρίζουν την πλάτη στην ιστορία και την ταυτότητά τους, και τη χειρονομία αυτήν την επιστρέφει ο αμερικανικός λαός με αδιαφορία.
