Ο πιο μεγάλος τίτλος της Ένωσης δεν είναι καταχωρημένος στα βιβλία της στατιστικής, αλλά στα βιβλία της Ιστορίας. Πρόκειται για το «ταξίδι της ειρήνης», την αποστολή στο εμπόλεμο Βελιγράδι το 1999. Είναι ένας τίτλος που θα τη συνοδεύει για πάντα.
Είχαμε την τύχη να ακολουθήσουμε αυτό το ταξίδι ως απεσταλμένος του MEGA, που κάλυπτε αυτό το ιδιόμορφο ματς. Νίκη ήταν ο προορισμός κι όχι το αποτέλεσμα. Αντίπαλος δεν ήταν η Παρτιζάν, αλλά ο πόλεμος.
Ήταν η εποχή που το Βελιγράδι και οι μεγάλες πόλεις της Γιουγκοσλαβίας βομβαρδίζονταν από τα αεροπλάνα του ΝΑΤΟ. Ήταν η εποχή που μάθαμε τα «στελθ» και τις «έξυπνες βόμβες». Όλα αυτά τα «γκάτζετ» του πολέμου δοκιμάζονταν απέναντι σε αθώους πολίτες που δεν ένιωθαν ασφαλείς ούτε μέσα στα σπίτια τους. Ιδίως μέσα σε αυτά.
Ο εμπνευστής της ενέργειας που γνώρισε παγκόσμια προβολή ήταν ο Δημήτρης Μελισσανίδης που σε χρόνο μηδέν τα κανόνισε όλα. Στις 2 Απριλίου επισκέφθηκε την τότε γιουγκοσλαβική πρεσβεία, τη σημερινή σερβική, στις 6 Απριλίου ένα ετερόκλητο πλήθος βρισκόταν στο αεροδρόμιο.
Ήταν εκεί η ποδοσφαιρική ομάδα της ΑΕΚ, αλλά και ο τερματοφύλακας του Απόλλωνα Νίκος Κουρκούνας, που ήθελε να συμμετάσχει στον αγώνα, φίλοι της ΑΕΚ, αλλά και άνθρωποι της τέχνης και της πολιτικής. Ανάμεσά τους ο εμβληματικός Μανώλης Γλέζος. Ο άνθρωπος που είχε κατεβάσει τη σβάστικα από την Ακρόπολη, μαζί με τον Λάκη Σάντα, σηματοδοτώντας την πρώτη πράξη αντίστασης στην κατεχόμενη από τους ναζί Ευρώπη, είχε το ίδιο νεανικό σφρίγος με τότε, την ίδια αγωνιστικότητα:
«Είναι τρέλα αυτό που κάνουμε, δεν νομίζετε… Δεν ξέρουμε πού πάμε, τι θα αντιμετωπίσουμε…» του είπα καθώς περιμέναμε στη σειρά να μπούμε στην αίθουσα αναχωρήσεων.
Κι αυτός με τη σοφία των χρόνων του και την πείρα των πολέμων, των φυλακών, της εξορίας, απάντησε;
«Τρέλα είναι ο ίδιος ο πόλεμος. Σκέψου τους ανθρώπους που βρίσκονται στο Βελιγράδι. Είναι σαν κι εμάς, με τα δικά μας μικροπροβλήματα και σκοτούρες. Σκέψου τι τους ξημέρωσε. Εμείς πάμε εκεί για να τους δείξουμε ότι δεν είναι μόνοι. Ότι τους σκεφτόμαστε και μπορούμε να τους συμπαρασταθούμε. Ξεβολευόμαστε. Είναι το ελάχιστο που μπορούμε να τους προσφέρουμε, Μαζί με την ανθρωπιστική βοήθεια. Ποιος το περίμενε στην Ευρώπη, στο τέλος του αιώνα, να χρειάζονται κάποιοι συνάνθρωποί μας, τόσο κοντά μας, γείτονες, ανθρωπιστική βοήθεια. Δεν έχουμε το δικαίωμα να τους γυρίσουμε την πλάτη».
Ντράπηκα για τις επιφυλάξεις και την ερώτηση. Προχωρήσαμε μαζί με όλο το ετερόκλητο αυτό πλήθος για το αεροπλάνο που θα μας οδηγούσε στη Βουδαπέστη για διανυκτέρευση.
Στην πρωτεύουσα της Ουγγαρίας δεν μας καλοδέχτηκαν. Στη βόρεια Γιουγκοσλαβία υπάρχει ισχυρή ουγγρική μειονότητα, τη μέρα εκείνη η χώρα έμπαινε στο ΝΑΤΟ και βρισκόταν σε αντιπαράθεση με τη Γιουγκοσλαβία.
Την επόμενη μέρα, μέσα στα τρία πούλμαν της αποστολής για το Βελιγράδι θα είχαμε την ευκαιρία να το διαπιστώσουμε.
Στον συνοριακό σταθμό, ενώ τα Ι.Χ. περνούσαν στο… λεπτό τα σύνορα, εμάς μας έβαλαν στον ήλιο με σβηστές μηχανές (άρα και κλιματιστικά) για να ελέγξουν –υποτίθεται– τις βίζες. Και στα τρία πούλμαν υπήρχε ανθρωπιστική βοήθεια. Τρόφιμα και άλλα χρήσιμα είδη που είχαν γίνει σπάνια λόγω του εμπάργκο, των κυρώσεων δηλαδή των ΗΠΑ και των συμμάχων τους. Ακόμα και τα τσιγάρα είχαν γίνει σπάνια.
Διαμαρτυρήθηκαν οι άνθρωποι της ΑΕΚ.
«Ξέρετε, οι κανονισμοί είναι για να τηρούνται», είπε ένας από τους συνοριακούς φρουρούς.
Τα άγρια βλέμματα δεν άφηναν αμφιβολία ότι μας έκαναν… καψόνι.
Οι τελωνειακές διατυπώσεις πήραν σε μάκρος. Λίγο έξω από το Βελιγράδι χάλασε το πούλμαν με τους δημοσιογράφους. Με τον Μένιο Σακελλαρόπουλο που θα καλύπταμε τον αγώνα δεν μπορούσαμε να περιμένουμε. Πήραμε ένα ταξί για να διανύσουμε τα τελευταία εκατό χιλιόμετρα της διαδρομής. Ο ταξιτζής, ένας απλός άνθρωπος, θα μπορούσε να κάνει την ίδια δουλειά στην Αθήνα ή στη Νέα Υόρκη. Ομιλητικός και καθόλου φανατισμένος.
Μας πήγε έξω από το υπουργείο Εσωτερικών. Λίγες μέρες νωρίτερα, το κτίριο είχε καταρρεύσει από μια… έξυπνη βόμβα.
«Ποτέ δεν κατάλαβα τα ονόματα που δίνουν στα φονικά όπλα. Έξυπνο λέμε ό,τι βοηθά τον άνθρωπο να γίνει καλύτερη η ζωή του. Αυτές οι βόμβες το μόνο που κάνουν είναι να σκοτώνουν ανθρώπους. Τρυπάνε το κτίριο, μπαίνουν στα θεμέλια και τότε γίνεται η έκρηξη. Το κτίριο καταρρέει. Δεν υπάρχει περίπτωση να σωθείς εάν είσαι μέσα. Δείτε τι απέμεινε. Τι σόι έξυπνο είναι κάτι που προκαλεί τέτοια καταστροφή…».
Λίγο πιο πέρα, στους κεντρικούς δρόμους, βλέπαμε πάγκους με νταμιτζάνες δίλιτρες και πεντάλιτρες, σαν κι αυτές που έβαζαν παλαιότερα το κρασί. Μου φάνηκε περίεργο να πουλάνε κρασί στον δρόμο. Τον ρώτησα ποιος ο λόγος.
«Βενζίνη πουλάνε, όχι κρασί. Το πιο σπάνιο πράγμα σήμερα στο Βελιγράδι είναι το πετρέλαιο και η βενζίνη. Δεν την πουλάνε τα βενζινάδικα, αλλά εδώ στον δρόμο» απάντησε.
Στο γήπεδο η ατμόσφαιρα ήταν πανηγυρική. Ποτέ άλλοτε σε εκτός έδρας ματς δεν υπήρχε τέτοια ατμόσφαιρα. Το ματς δεν ήταν φιλικό. Ήταν μια γιορτή. Μια αφορμή για να χαρεί ο κόσμος. Μόνο που ο χρόνος δεν ήταν σύμμαχός μας. Ο ήλιος σε λίγο θα έπεφτε και θα άρχιζαν οι βομβαρδισμοί. Το ματς διακόπηκε γύρω στο 70′ για να μπορέσει να φύγει η αποστολή και να επιστρέψει στη Βουδαπέστη προτού νυχτώσει.
Ο κόσμος είχε περικυκλώσει τα τρία πούλμαν. Ήθελε να πει «ευχαριστώ» που ταξιδέψαμε μέχρι εκεί για να τους συμπαρασταθούμε ηθικά. Ήταν κάτι το πρωτόγνωρο. Χειροκροτήματα, κάποιες μεγάλες σε ηλικία γυναίκες μας… σταύρωναν. Στιγμές που σε σημαδεύουν….
Η επιστροφή, περιπετειώδης. Ο Νίκος Στράτος, που βρισκόταν στο πούλμαν των δημοσιογράφων, τηλεφωνούσε κάθε τόσο στην Αθήνα. Ζητούσε από την Αθήνα να επικοινωνήσει με το υπουργείο Εξωτερικών, να δώσει το στίγμα μας στην αμερικανική πρεσβεία για να αποφύγουμε τους βομβαρδισμούς.
Δεν είμαι ήρωας, αλλά εκείνη την ώρα ντρεπόμουν. Εμείς με την ασφάλεια, όση ασφάλεια μπορούσε να μας δώσει μια τέτοια ενημέρωση, κι ο κόσμος στο έλεος και τον φόβο..
Παντού σκοτάδι. Συσκότιση για να μη δίνουν στόχο στα αεροπλάνα του ΝΑΤΟ οι πόλεις και τα χωριά.
Μαύρο έξω, μαύρο και στην καρδιά μας...
Και… ξαφνικά πλησιάζουμε ένα κατάφωτο τοπίο. Παντού φώτα στο βάθος του ορίζοντα. Ο Σέρβος οδηγός άρχισε να βρίζει. Κάποιοι αναρωτήθηκαν: «Φτάσαμε κιόλας στα σύνορα;».
Φυσικά και όχι. Πολύ απλά πλησιάζαμε τη Βοϊβοντίνα. Βρισκόμαστε πια στα βόρεια της χώρας. Εκεί που υπήρχε η ισχυρή ουγγρική μειονότητα. Άναβαν όλα τα φώτα ξέροντας ότι δεν θα τους χτυπήσουν οι βόμβες του ΝΑΤΟ, για… σπάσιμο στους Σέρβους. Ο άνθρωπος γίνεται θηρίο κάποιος στιγμές.
Πέρασαν χρόνια από τότε. Ελάχιστοι, ίσως, είχαν καταλάβει τη σημασία του ταξιδιού. Κι όταν μετά από λίγα χρόνια είχα πάρει μια συνέντευξη από τον Ντούσαν Ίβκοβιτς του είχα αναφέρει ότι είχα ταξιδέψει στο Βελιγράδι εκείνη τη Μεγάλη Τετάρτη του 1999.
«Αυτό να το λες πάντα με περηφάνια στους συμπατριώτες μου. Το εκτιμούν. Ξέρεις ότι νιώθω Έλληνας, αγαπώ την Ελλάδα, έχω σπίτι στην Ελλάδα, αλλά διαβατήριο ελληνικό δεν έβγαλα ποτέ. Θεώρησα υποχρέωσή μου απέναντι στην πατρίδα μου να μπαίνω στην ταλαιπωρία κάθε έξι μήνες να ανανεώνω τη βίζα μου. Άλλοι πέθαναν για την πατρίδα. Κι αυτή τι μου ζητούσε; Κάθε έξι μήνες να μπαίνω στην ταλαιπωρία αυτή».
Το Βελιγράδι του 1999, ο σοφός Ντούντα του 2012, όλα αυτά έμοιαζαν τόσο μακρινά… Μέχρι που ήρθε ο πόλεμος στην Ουκρανία να τα κάνει τόσο σημερινά.
Αλήθεια, σε έναν πόλεμο υπάρχει «σωστή πλευρά»;
ΑΓΓΕΛΟΣ ΜΕΝΔΡΙΝΟΣ
