Δεν ήταν ποτέ δύσκολο να απελπιστεί κανείς στην Ουκρανία, ακόμα και πριν από τον πόλεμο. Με το 45% του πληθυσμού να βρίσκεται στην κατηγορία της φτώχειας και τον βασικό μισθό στα 111 ευρώ, οι ηγέτες της κατάφερναν να πλουτίζουν και να αποτελούν κομμάτι μιας παγκόσμιας ελίτ. Η Ουκρανία είναι μια χώρα με πάμφτωχους πολίτες και εκατομμυριούχους πολιτικούς.
- Από τον Βασίλη Γαλούπη
Όπως κι αν φυσάει ο άνεμος στην Ουκρανία, είτε προς τη Δύση είτε προς τη Ρωσία, οι πρακτικές της διαφθοράς αποτελούν τον κανόνα με τον οποίο διοικείται το κράτος. Μόνο η χρήση offshore εταιριών απομυζά από τη χώρα τουλάχιστον 11,6 δισ. δολ. χαμένων εσόδων κάθε χρόνο.
Εχοντας περισσότερα κοινά με κράτη της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής, η Ουκρανία αποτελεί μια μαύρη τρύπα φοροδιαφυγής, ένα «Τρίγωνο των Βερμούδων» νομιμοποίησης μαύρου χρήματος. Είναι η χώρα με τους περισσότερους πολιτικούς -38 στο σύνολο- που κατονομάζονται στα Pandora Papers.
Τα Pandora Papers, που ήρθαν στο φως τον περασμένο Οκτώβριο, είναι τα τελευταία από μια σειρά μαζικών διαρροών οικονομικών ντοκουμέντων που αποκαλύφθηκαν από τη Διεθνή Κοινοπραξία Ερευνητικών Δημοσιογράφων (ICIJ). Ανάμεσα στους πολιτικούς που χρησιμοποίησαν μυστικές offshore εταιρίες για να κρύψουν τον πλούτο τους είναι και ο Ουκρανός ηγέτης Ζελένσκι.
Ο «υπηρέτης του λαού», που διαφημίστηκε ως τιμωρός της τερατώδους διαφθοράς στην Ουκρανία, χρησιμοποιεί φορολογικούς παραδείσους και κρυφές συναλλαγές. Αλλά δεν είναι ο μόνος. Η Ουκρανία υποφέρει διαχρονικά από «ηγέτες» που την καννιβαλίζουν.
Ο τετραπέρατος Ζελένσκι
Ο κωμικός ηθοποιός Ζελένσκι «προσγειώθηκε» στην ουκρανική προεδρία καβαλώντας ένα κύμα δημόσιας οργής ενάντια στη διεφθαρμένη ελίτ της χώρας και τους προηγούμενους ηγέτες, που χρησιμοποιούσαν μυστικές εταιρίες για να κρύψουν τον πλούτο τους στο εξωτερικό.
Στις εκλογές λανσαρίστηκε ως ένα φρέσκο πρόσωπο σε έναν λαό απηυδισμένο από την κλεπτοκρατία των ολιγαρχών, χωρίς κανείς να γνωρίζει ουσιαστικά τι θα κάνει με την εξουσία αν κερδίσει. Πολιτικά, ήταν επικίνδυνα απροετοίμαστος. Ο Ζελένσκι, όμως, υποσχέθηκε να καθαρίσει τη χώρα από τη διαφθορά και ο κόσμος τον πίστεψε. Στις εκλογές του 2019, του έδωσε 73%, με τον τέως πρόεδρο Ποροσένκο να λαμβάνει 24% και την πρώην πρωθυπουργό Τιμοσένκο να μένει εκτός β’ γύρου με 13%.
Οι ψηφοφόροι δεν ήξεραν τότε ότι ο Ζελένσκι και οι συνεργάτες του ήταν οι ιδιοκτήτες ενός δικτύου offshore εταιριών με έδρα τις Βρετανικές Παρθένες Νήσους, την Κύπρο και το Μπελίζ. Αν το γνώριζαν, ίσως τον πίστευαν λιγότερο.
Τι πληροφορήθηκε πέρυσι ο λαός της Ουκρανίας;
- Τα Pandora Papers αποκάλυψαν ότι ο επικεφαλής βοηθός του Ζελένσκι, Σεργκέι Σέριφ, καθώς και ο επικεφαλής της υπηρεσίας ασφαλείας της χώρας ήταν μέρος του υπεράκτιου δικτύου του Ζελένσκι.
- Offshore εταιρίες-βιτρίνα χρησιμοποιήθηκαν από την παρέα του Ζελένσκι για να αγοράσουν πανάκριβα ακίνητα στο Λονδίνο. Τη διαχείριση αυτών των ακινήτων έχει αναλάβει η ρωσική εταιρία Westhome-Invest, που διαφημίζεται ως «ατομική υπηρεσία για πελάτες υψηλού επιπέδου».
- Πριν γίνει πρόεδρος ο Ζελένσκι μετέφερε κρυφά μετοχές από μια βασική του offshore σε συνεργάτη του και κανόνισε, παρόλο που πια δεν κατείχε κανένα μερίδιο, τα μερίσματα να συνεχίσουν να πληρώνονται σε εταιρία της συζύγου του.
- Ο Ζελένσκι και οι φίλοι του σε μια εταιρία τηλεοπτικών παραγωγών, την Kvartal 95, δημιούργησαν ένα δίκτυο υπεράκτιων εταιριών το 2012. Ηταν η χρονιά που η εταιρία άρχισε να δημιουργεί τηλεοπτικές παραγωγές για σταθμούς που ανήκαν στον ολιγάρχη Ιχόρ Κολομόισκι, ο οποίος διώκεται για απάτη δισεκατομμυρίων δολαρίων.
- Ο Ζελένσκι υπήρξε ουσιαστικά το «πουλέν» του Κολομόισκι, ο οποίος κατηγορείται ότι έκλεψε 5,5 δισ. δολάρια από τη δική του τράπεζα, την Privatbank, και τα διοχέτευσε σε offshore. Ο συγκεκριμένος ολιγάρχης έχει στην κατοχή του εταιρίες πετρελαίου, μεταλλουργίας, τράπεζες, ΜΜΕ, κ.ά. Στο παρελθόν υπήρξε σύμμαχος και του Ποροσένκο. Σύμφωνα με το Euronews, ο Κολομόισκι χρηματοδοτούσε επίσης ταξιαρχίες εθελοντών, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τους ρωσόφωνους αυτονομιστές στην ανατολική Ουκρανία.
Τα «κρυφά» 41.000.000 δολάρια
Δεν είναι, όμως, μόνο αυτά… Στη διάρκεια της προεκλογικής καμπάνιας του Ζελένσκι, πολιτικός του αντίπαλος ισχυρίστηκε ότι ο μετέπειτα πρόεδρος και οι συνεργάτες του στην εταιρία τηλεοπτικών παραγωγών ήταν οι δικαιούχοι ενός δικτύου offshore που έλαβε 41.000.000 δολάρια από την Privatbank του Κολομόισκι.
Οι συγκεκριμένες κατηγορίες τότε δεν αποδείχθηκαν με στοιχεία. Όμως, τα ντοκουμέντα που έβγαλαν στο φως τα Pandora Papers δείχνουν ότι λεπτομέρειες από αυτή την κατηγορία κατά του Ζελένσκι ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Τουλάχιστον 10 από τις εταιρίες που εισέπραξαν τα λεφτά ανήκουν τελικά στον Ουκρανό πρόεδρο και στους συνεργάτες του.
Στην Κύπρο
Ενδεικτικά, μια εταιρία ονόματι SVT Films Ltd, που ανήκει κατά το ήμισυ στη Maltex, συμφερόντων Ζελένσκι, θα πληρωνόταν 1.200.000 δολάρια τον Ιανουάριο του 2013 από μια offshore του Κολομόισκι. Το 2015, εταιρία με το όνομα Gimentiano Holdings Ltd, που ανήκει στον φίλο του Ζελένσκι και σκηνοθέτη Αντρέι Γιάκοβλεφ, έλαβε 750.000 δολάρια στον λογαριασμό της στο υποκατάστημα της Privatbank στην Κύπρο. Τα χρήματα προήλθαν από την SVT Films Ltd. για «πληρωμή ενδιάμεσων μερισμάτων».
Ολόκληρη η τηλεοπτική παραγωγή που λανσάρισε τον Ζελένσκι ανέλαβε θέσεις-κλειδιά στην κυβέρνησή του. Ο Σέριφ, παραγωγός των τηλεοπτικών σόου του Ζελένσκι, χρίστηκε κορυφαίος βοηθός του προέδρου. Ο Ιβάν Μπακάνοφ, διευθυντής στο στούντιο παραγωγής του Ουκρανού προέδρου, έγινε επικεφαλής της υπηρεσίας ασφαλείας της Ουκρανίας.
Τα ακίνητα
Σέριφ και Μπακάνοφ είναι επίσης μέρος του υπεράκτιου δικτύου εταιριών το οποίο χρησιμοποιήθηκε για να αγοραστούν τα πανάκριβα ακίνητα στο Λονδίνο. Το 2016 αγοράστηκε ένα ακίνητο αντί 2.280.000 δολαρίων από την SHSN Ltd, εταιρία με έδρα το Μπελίζ που ανήκει στον Σέριφ. Ο ίδιος αγόρασε και ένα ακίνητο στην Μπέικερ Στριτ αντί 2.200.000 δολαρίων.
Τα ντοκουμέντα δείχνουν ότι και ο σκηνοθέτης Γιάκοβλεφ απέκτησε το 2015 ένα διαμέρισμα 2.300.000 δολαρίων στο κτίριο του Westminster Palace Gardens, σε απόσταση αναπνοής από το βρετανικό Κοινοβούλιο, όταν η offshore του στις Παρθένες Νήσους απέκτησε μια άλλη offshore, με την ίδια έδρα στην οποία ανήκε το ακίνητο.
Το δίκτυο
Πριν από την εκλογή του το 2019, ο Ζελένσκι παρέδωσε στον Σέριφ τις μετοχές του από μια βασική offshore που κατείχε, αλλά είχαν κάνει συμφωνία η οικογένεια του Ζελένσκι να συνεχίσει να λαμβάνει χρήματα. Τα έγγραφα των Pandora δείχνουν ότι, μόλις πριν εκλεγεί, χάρισε το μερίδιό του από την υπεράκτια εταιρία Maltex Multicapital Corp, εγγεγραμμένη στις Παρθένες Νήσους, στον Σέριφ, ο οποίος σύντομα θα γινόταν ο Νο1 προεδρικός βοηθός του.
Παρά την παραίτηση Ζελένσκι από τις μετοχές του, η συμφωνία προέβλεπε η offshore να εξακολουθεί να πληρώνει μερίσματα σε εταιρία που ανήκε στη σύζυγό του.
Οι πληρωμές στη σύζυγο
Ο Ζελένσκι και η γυναίκα του κατείχαν το 25% της Maltex μέσω άλλης εταιρίας-βιτρίνας, που ήταν εγγεγραμμένη στο Μπελίζ, ονόματι Film Heritage. Οι πέντε μεγαλύτερες πηγές εσόδων για τη Maltex ήταν η Ουκρανία, η Λευκορωσία, η Ρωσία, το Μπελίζ και η Κύπρος.
Από το 2019, η σύζυγος του Ζελένσκι, Ολένα, είναι η μοναδική δικαιούχος της Film Heritage, πράγμα που σημαίνει ότι μεταγενέστερες πληρωμές κατέληγαν σε αυτήν.
Ο σύμβουλος Οικονομικού Εγκλήματος Μάρτιν Γουντς, που εξέτασε τα έγγραφα για λογαριασμό του OCCRP (Πρόγραμμα Αναφοράς Οργανωμένου Εγκλήματος και Διαφθοράς), εκτίμησε ότι η μεταφορά ήταν μια «παρωδία» από τον Ζελένσκι με στόχο την απόκρυψη του μεριδίου από τη Maltex, ενώ η ροή του χρήματος συνεχίζεται κρυφά.
Την περασμένη Τρίτη, ο Ζελένσκι, φορώντας το -διάσημο πλέον- στρατιωτικό φανελάκι του, απευθύνθηκε με δραματικό ύφος στο βρετανικό Κοινοβούλιο, χρησιμοποιώντας τα ίδια ακριβώς λόγια που είχε πει ο Τσόρτσιλ, όταν η Βρετανία αντιμετώπιζε τη διαφαινόμενη επίθεση από τη ναζιστική Γερμανία. Ο Τσόρτσιλ, όμως, ποτέ του δεν «πάρκαρε» τον αφορολόγητο πλούτο του σε offshore σε βάρος των Βρετανών συμπολεμιστών του…
Ποροσένκο: Βγάζοντας λεφτά από τον πόλεμο
Προκάτοχος του Ζελένσκι ήταν ο Πέτρο Ποροσένκο, πρόεδρος της Ουκρανίας από το 2014-2019. Υποστηρικτής της εξέγερσης του 2014, με τα γεγονότα στην πλατεία Μαϊντάν, κατείχε διάφορες πολιτικές θέσεις από το 1998. Υπήρξε βουλευτής, πρόεδρος του συμβουλίου της Εθνικής Τράπεζας της Ουκρανίας και υπουργός Εξωτερικών. Κι όλα αυτά ενώ έχτιζε μια επιχειρηματική αυτοκρατορία που ανέρχεται σε πάνω από 1 δισ. δολάρια. Η περιουσία του ήταν η μεγαλύτερη από κάθε άλλου Ευρωπαίου ηγέτη.
Ο Ποροσένκο εξελέγη τον Μάιο του 2014, υποσχόμενος να καθαρίσει τη διεφθαρμένη πολιτική της Ουκρανίας και να ξεφορτωθεί τους ολιγάρχες. Δεσμεύτηκε επίσης να πουλήσει τη Roshen, το εργοστάσιο ιδιοκτησίας του στη Ρωσία που έφτιαχνε σοκολάτα, με ετήσιες πωλήσεις 1,2 δισ. δολαρίων, αφού «θέλω να επικεντρωθώ μόνο στην ευημερία του έθνους μου», όπως είχε δηλώσει.
Παρά ταύτα, το εργοστάσιο στη Ρωσία δεν έκλεισε – μάλιστα η Ερευνητική Επιτροπή της Ρωσίας κατηγόρησε την επιχείρηση για φορολογική αποφυγή 180.000.000 ρουβλιών. Ο πρόεδρος συνέχισε να ελέγχει τη Roshen, καθώς και μεγάλο τηλεοπτικό κανάλι.
Εκτός από «την ευημερία των Ουκρανών», ο Ποροσένκο επιδόθηκε και στη δημιουργία offshore εταιριών, που κατείχαν από πανάκριβα παραθαλάσσια ακίνητα στην Ισπανία μέχρι γλυπτό του Σαλβαδόρ Νταλί. Ήλεγχε δε τουλάχιστον έξι offshore εταιρίες-βιτρίνες που διαχειρίζονταν συναλλαγές δεκάδων εκατομμυρίων δολαρίων. Οι τραπεζικές συναλλαγές των offshore γίνονταν μέσω της αυστριακής τράπεζας Raiffeisen Bank, η οποία είχε καταχωρίσει ως ιδιοκτήτη των εταιριών του Ποροσένκο έναν υπάλληλό του.
Ακόμα και τις ημέρες που μαίνονταν κάποιες από τις πιο πολύνεκρες μάχες μεταξύ του ουκρανικού στρατού και των υποστηριζόμενων από το Κρεμλίνο δυνάμεων, ο Ποροσένκο έστηνε μυστική offshore στις Παρθένες Νήσους. Στις 20 Αυγούστου 2014, τα στρατεύματα του Ποροσένκο εξολοθρεύονταν σε μια αιματηρή μάχη με τα ρωσικά στρατεύματα στο Ιλοβάισκ. Τουλάχιστον 1.000 Ουκρανοί στρατιώτες σκοτώθηκαν κι εκατοντάδες τραυματίστηκαν. Την επόμενη ημέρα, όπως αποκάλυψαν τα Panama Papers, ο Ποροσένκο καταχώριζε την offshore Prime Asset Partners Ltd. Τα αρχεία στην Κύπρο τον ανέφεραν ως τον μοναδικό μέτοχο της εταιρίας.
Επί Ποροσένκο αποφασίστηκε και μια μεγάλη αύξηση στις αμυντικές δαπάνες της Ουκρανίας, που το 2018 έφτανε τα 6 δισ. δολάρια. Ολα αυτά τα λεφτά περνούσαν από τα χέρια αξιωματούχων κι επιχειρηματιών, που στην περίπτωση της Ουκρανίας ήταν συχνά οι ίδιοι άνθρωποι. Δηλαδή, οι αξιωματούχοι ήταν και επιχειρηματίες, κάτι που σηματοδότησε ένα φαγοπότι δεκάδων εκατομμυρίων.
Παράδειγμα, η περίπτωση του Ukroboronprom, κρατικού ομίλου που περιελάμβανε 130 αμυντικές εταιρίες με αδιαφανείς προμήθειες υλικών. Όπως έγραψαν οι «New York Times», μια μικρή μεταλλική βίδα που αγόραζε η Ukroboronprom για εργοστάσιο επισκευής αεροσκαφών στο Λβιβ κόστιζε 50 δολάρια το 2014, αλλά έναν χρόνο αργότερα είχε εκτοξευθεί στα 4.000 δολ., αφού ο όμιλος αποφάσισε μυστηριωδώς να αλλάξει προμηθευτή. Ουσιαστικά, η επιχειρηματική και η πολιτική ελίτ της χώρας έβγαζαν λεφτά από τον πόλεμο.
Αν και φιλοδυτικός, ο Ποροσένκο είχε χαρακτηριστεί από τον Τζον Χερμπστ, πρέσβη των ΗΠΑ στην Ουκρανία, ως ένας «ατιμασμένος» ολιγάρχης.
Γιανουκόβιτς: Κατηγορείται για υπεξαίρεση 37 δισ. δολάρια
Ο Βίκτορ Γιανουκόβιτς, φιλορώσος και όχι φιλοδυτικός, όπως ο Ζελένσκι και ο Ποροσένκο, διετέλεσε πρόεδρος της Ουκρανίας από το 2010-2014, όταν και εγκατέλειψε το Κίεβο μετά τα αιματηρά γεγονότα στην πλατεία Μαϊντάν.
Ο Γιανουκόβιτς κατηγορείται ότι αυτός και οι συνεργάτες του υπεξαίρεσαν ως και 37 δισ. δολάρια, κρύβοντάς τα σε τραπεζικούς λογαριασμούς και μετοχές ανά τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων χωρών της Ε.Ε., όπως η Αυστρία, η Κύπρος, η Λετονία, η Ιταλία και η Ολλανδία.
Αρχής γενομένης το 2010, ο Γιανουκόβιτς άρχισε να ενοποιεί διάφορα επιχειρηματικά συμφέροντα κάτω από την ομπρέλα μιας ομάδας ατόμων αποτελούμενης από συγγενείς και ανώτερους κυβερνητικούς αξιωματούχους. Αυτή η ομάδα αναφέρεται συχνά ως «Η οικογένεια». Μέλος της ήταν και ο μεγαλύτερος γιος του Γιανουκόβιτς, με προσωπική περιουσία 133.000.000 δολαρίων.
Σύμφωνα με αποκαλύψεις των Panama Papers, τις τελευταίες ημέρες της διακυβέρνησης του Γιανουκόβιτς και λίγο πριν φύγει από τη χώρα, 19.000.000 δολάρια κρατικών κεφαλαίων βγήκαν από μια ουκρανική τράπεζα, την Pivdenkombank, που ανήκε σε φίλο του μικρότερου γιου Γιανουκόβιτς, τον Ρουσλάν Τσιπλάκοφ.
Μέρος των κεφαλαίων κατέληξε σε offshore που συνδέονταν με τον Τσιπλάκοφ. Αλλα 38.000.000 εξαφανίστηκαν από λογαριασμό ανταποκριτή που διατηρούσε η τράπεζα στην Αυστρία.
Η καταδίκη της Τιμοσένκο για σκάνδαλο 320.000.000 δολάρια
Η Γιούλια Τιμοσένκο δεν ήταν πρόεδρος, αλλά η πρώτη γυναίκα πρωθυπουργός της Ουκρανίας, από τον Ιανουάριο ως τον Σεπτέμβριο του 2005, και ξανά από το 2007- 2010. Δυτικά ΜΜΕ την αποκαλούσαν «Ιωάννα της Λορένης» για τον παθιασμένο ρόλο που διαδραμάτισε στη λεγόμενη Πορτοκαλί Επανάσταση με τις φιλοδυτικές διαμαρτυρίες στο Κίεβο το 2004-2005.
Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ εξελίχθηκε σε ολιγάρχη, αφού η εταιρία της έγινε ο κύριος μεταφορέας ρωσικού φυσικού αερίου στην Ουκρανία. Το 2011 κατηγορήθηκε για «κατάχρηση εξουσίας» και ότι «υπεξαίρεσε κεφάλαια» 320.000.000 δολ. από την πώληση των δικαιωμάτων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και για σωρεία άλλων σκανδάλων.
Σε ένα από αυτά φέρεται ότι αγόρασε 1.000 φορτηγά 20% πάνω από την αξία της αγοράς. Υποτίθεται ότι θα χρησιμοποιούνταν ως ασθενοφόρα, αλλά «επιστρατεύθηκαν» για την προεκλογική της εκστρατεία.
Αρχικά, καταδικάστηκε σε 7 χρόνια φυλάκιση, αλλά, μετά τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις του 2014, το Κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ της ανάκλησης των νόμων που τη οδήγησαν στη φυλακή.
