Τρεις ευκαιρίες για τη συμπλήρωση των απαιτούμενων ετών ώστε ένας ασφαλισμένος να βγει στη σύνταξη με 15ετία στο Δημόσιο δίνει η ασφαλιστική νομοθεσία, σύμφωνα με την ανάλυση του δικηγόρου – εργατολόγου και προέδρου της ΕΝΥΠΕΚΚ Αλέξη Μητρόπουλου.
Συνοπτικά, αυτές είναι: α) η εξαγορά χρόνου μέχρι έξι μήνες (150 ένσημα), β) η υπαγωγή στην προαιρετική ασφάλιση για διάστημα τριών ετών, γ) η δυνατότητα εργασίας μέχρι το 74ο έτος της ηλικίας μέσω συμμετοχής σε κάποιο πρόγραμμα απασχόλησης του τέως ΟΑΕΔ, ρύθμιση που θεσπίστηκε πρόσφατα και συνάντησε σφοδρές αντιδράσεις.
Ειδικότερα, για τις τρεις δυνατότητες θεμελίωσης συνταξιοδοτικού δικαιώματος στο Δημόσιο και στο 67ο έτος της ηλικίας για τις δύο πρώτες περιπτώσεις και στο 67ο-74ο έτος για την τρίτη περίπτωση ισχύουν τα εξής:
α) Αναγνώριση υπολειπόμενου χρόνου (έως έξι μήνες ή 150 ημέρες ασφάλισης) για θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος στο 67ο έτος ηλικίας (παρ. 1, άρθρου 53, ν. 4921/2022)
Υπακτέα πρόσωπα στη ρύθμιση της παρ. 1, του άρθρου 53, του ν. 4921/2022 είναι οι ασφαλισμένοι σε πρώην ΦΚΑ που εντάχθηκαν στον e-ΕΦΚΑ και απασχολούνται στον δημόσιο τομέα με σχέση εργασίας δημόσιου δικαίου.
Οι προϋποθέσεις για την αναγνώριση του ανωτέρω χρόνου ασφάλισης και τη θεμελίωση δικαιώματος πλήρους σύνταξης λόγω γήρατος είναι σωρευτικά οι εξής:
- Να έχουν συμπληρώσει το 67ο έτος της ηλικίας τους μέχρι 31/12/2022.
- Να έχουν από 4.350 έως 4.499 ημέρες πραγματικής ασφάλισης, αθροιστικά σε έναν ή περισσότερους πρώην ΦΚΑ που εντάχθηκαν στον e-ΕΦΚΑ.
- Να έχουν διακόψει οριστικά την απασχόλησή τους και την πραγματική ή προαιρετική ασφάλιση.
- Να μην έχουν υποβάλει αίτηση συνταξιοδότησης, ούτε να έχουν συνταξιοδοτηθεί από οποιονδήποτε φορέα στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό.
- Να μη δικαιούνται σύνταξη από οποιαδήποτε αιτία, σύμφωνα με τις καταστατικές διατάξεις των φορέων που εντάχθηκαν στον e-ΕΦΚΑ ή με διατάξεις που εφαρμόζονται στο δημόσιο ή στην Τράπεζα της Ελλάδος ή από ασφαλιστικούς φορείς του εξωτερικού.
- Να μην έχουν αναγνωρίσει πάνω από πέντε έτη πλασματικού χρόνου ασφάλισης.
Στην υπ’ αριθμ. 46/2023 εγκύκλιο επισημαίνεται ότι οι ανωτέρω προϋποθέσεις πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά σε κάθε ασφαλισμένο.
Ως προς τον υπολογισμό των εισφορών για την προβλεπόμενη αναγνώριση, αυτή γίνεται με εφάπαξ καταβολή εκ μέρους του ασφαλισμένου των συνολικών εισφορών (εργοδότη και ασφαλισμένου) που αντιστοιχούν στον αναγνωριζόμενο χρόνο ασφάλισης, με βάση το ημερομίσθιο ανειδίκευτου εργάτη που ισχύει κατά την υποβολή της αίτησης για την αναγνώριση. Δηλαδή:
Ποσό εισφορών = Ημέρες ασφάλισης x ημερομίσθιο ανειδίκευτου εργάτη x ποσοστό εισφορών εργοδότη και ασφαλισμένου για κλάδο κύριας σύνταξης.
Ως προς τη διαδικασία, η αίτηση αναγνώρισης υποβάλλεται στο Τμήμα Ασφάλισης και Εισφορών τής Τοπικής Διεύθυνσης (βάσει του τόπου κατοικίας του ασφαλισμένου), όπου γίνεται ο έλεγχος των προϋποθέσεων και εκδίδεται η αναγνωριστική απόφαση.
β) Συμπλήρωση χρόνου με προαιρετική ασφάλιση (έως 3 έτη) για συνταξιοδότηση στο 67ο έτος ηλικίας (παρ. 2, άρθρου 53, ν. 4921/2022)
Υπακτέα πρόσωπα στη ρύθμιση αυτή είναι οι ασφαλισμένοι σε πρώην ΦΚΑ που εντάχθηκαν στον e-ΕΦΚΑ και απασχολούνται στον δημόσιο τομέα με σχέση εργασίας δημόσιου δικαίου. Οι προϋποθέσεις για την υπαγωγή στην προαιρετική ασφάλιση σύμφωνα με την παρ. 2, του άρθρου 53, του ν. 4921/2022 και τη θεμελίωση δικαιώματος σύνταξης λόγω γήρατος είναι σωρευτικά οι εξής:
- Να έχουν υποβάλει αίτηση συνταξιοδότησης.
- Να έχουν ασφαλιστεί για τουλάχιστον 500 ημέρες εργασίας εντός της τελευταίας πενταετίας πριν από την ημερομηνία υποβολής της αίτησης συνταξιοδότησης, οι οποίες πρέπει να προέρχονται από υποχρεωτική ασφάλιση.
- Να έχουν διακόψει την ασφάλισή τους στον e-ΕΦΚΑ.
Στην υπ’ αριθμ. 46/2023 εγκύκλιο του ΕΦΚΑ διευκρινίζεται επίσης:
1) Για την υπαγωγή στην εν λόγω προαιρετική ασφάλιση δεν θα παραπέμπονται οι ασφαλισμένοι σε υγειονομικές επιτροπές, δηλαδή δεν θα ελέγχεται τυχόν αναπηρία του ασφαλισμένου (παρ. 4, του άρθρου 18, του ν. 4387/2016, περί μη αναπηρίας του ασφαλισμένου σε ποσοστό άνω του 66,6%).
2) Ο συνολικός χρόνος της προαιρετικής ασφάλισης δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 3 χρόνια (36 μήνες).
3) Η αίτηση για υπαγωγή στην προαιρετική ασφάλιση μπορεί να υποβληθεί ακόμα και εάν, κατά την εξέταση της αίτησης για συνταξιοδότηση, διαπιστωθεί ότι υπολείπονται έως τρία έτη για τη συμπλήρωση του απαιτούμενου προς συνταξιοδότηση χρόνου ασφάλισης.
4) Οι ανωτέρω διατάξεις εφαρμόζονται και επί αιτήσεων συνταξιοδότησης που είναι εκκρεμείς κατά την έναρξη ισχύος του ν. 4921/2022 (18/4/2022).
5) Ο χρόνος της προαιρετικής ασφάλισης αρχίζει από την ημερομηνία υποβολής της αίτησης για συνταξιοδότηση και διαρκεί για χρονικό διάστημα που δεν μπορεί να υπολείπεται (πλην του μήνα υποβολής της αίτησης) των 25 ημερών ασφάλισης.
Εξάλλου, σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. 46/2023 εγκύκλιο του ΕΦΚΑ, ως προς τον τρόπο υπολογισμού και καταβολής των εισφορών της προαιρετικής ασφάλισης, τους λόγους διακοπής, λήξης, απώλειας, την προθεσμία καταβολής και τα πρόσθετα τέλη ισχύουν οι διατάξεις του ν. 4387/2016 όπως ισχύουν και εξειδικεύονται στην υπ’ αριθμ. 2/2023 εγκύκλιο του ΕΦΚΑ.
Ως προς τη διαδικασία αναγνώρισης ορίζεται ότι το Τμήμα Ασφάλισης και Εισφορών της Τοπικής Διεύθυνσης του ΕΦΚΑ (βάσει του τόπου κατοικίας του ασφαλισμένου), εφόσον ενημερωθεί για το αίτημα υπαγωγής στην προαιρετική ασφάλιση, προβαίνει σε έλεγχο των προϋποθέσεων εφαρμογής, εκδίδει σχετική απόφαση και παρακολουθεί την όλη διαδικασία. Κατά ρητή διατύπωση των ως άνω διατάξεων η προαιρετική ασφάλιση πραγματοποιείται, προκειμένου να συμπληρωθεί ο ελάχιστος συνολικός χρόνος ασφάλισης για τη συμπλήρωση των χρονικών προϋποθέσεων και τη θεμελίωση δικαιώματος για κύρια σύνταξη λόγω γήρατος.
Επίσης επισημαίνεται ότι οι διατάξεις του άρθρου 53 του ν. 4921/2022 εφαρμόζονται και στον κλάδο κύριας σύνταξης, αλλά και στον κλάδο επικουρικής.
γ) Εργασία μέχρι την ηλικία των 74 ετών για συμπλήρωση της αναγκαίας ασφάλισης (άρθρο 61 ν. 5045/2023)
Με το άρθρο 61 του ν. 5045/2023 (ΦΕΚ Α 136) παρασχέθηκε, για πρώτη φορά, η δυνατότητα ανέργων για εργασία στο Δημόσιο μέχρι το 74ο έτος ηλικίας προκειμένου να συμπληρωθούν τα απαραίτητα ένσημα ή χρόνος εργασίας/ασφάλισης και να συμπληρωθεί η θεμελιωτική 15ετία για έξοδο στη σύνταξη μέχρι και το 74ο έτος της ηλικίας.
Η συγκεκριμένη διάταξη του άρθρου 61 του ν. 5045/2023 αναφέρει τα εξής: «Με κοινή απόφαση των Υπουργών Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, Οικονομικών και Εσωτερικών, μετά από γνώμη του Διοικητικού Συμβουλίου της Δημόσιας Υπηρεσίας Απασχόλησης (Δ.ΥΠ.Α.), είναι δυνατή η ένταξη ανέργων, εγγεγραμμένων στο Ψηφιακό Μητρώο της Δ.ΥΠ.Α., ηλικίας πενήντα πέντε (55) έως εξήντα επτά (67) ετών, σε προγράμματα που καταρτίζονται από τη Δ.ΥΠ.Α., για την απασχόλησή τους στον δημόσιο τομέα, όπως αυτός ορίζεται στην περ. Α’ της παρ. 1 του άρθρου 14 του ν. 4270/2014 (Α’ 143), κατά παρέκκλιση των παρ. 1 και 2 του άρθρου 2 του ν. 4765/2021 (Α’ 6). Με την ίδια απόφαση δύνανται να καθορίζονται οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες είναι δυνατή η εφαρμογή του παρόντος σε ανέργους ηλικίας άνω των εξήντα επτά (67) και έως εβδομήντα τεσσάρων (74) ετών, που δεν έχουν συμπληρώσει τον απαιτούμενο συντάξιμο χρόνο για θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος, και να ορίζονται οι όροι, οι προϋποθέσεις, η χρηματοδότηση και κάθε αναγκαία λεπτομέρεια για την υλοποίηση του προγράμματος».
Η διάταξη αυτή υπέστη σφοδρή κριτική (και ορθώς) από τα κόμματα και τα συνδικάτα. Πράγματι, στην Ευρώπη δεν συναντάται παρόμοια νομοθετική ρύθμιση που να επιτρέπει ρητά την εργασία μέχρι το 74ο έτος ηλικίας. Αρκετοί θεώρησαν την ανωτέρω διάταξη «παράθυρο» για περαιτέρω αύξηση των γενικών ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, τα οποία όμως στην Ελλάδα είναι ήδη από τα υψηλότερα στην Ευρώπη. Η κυβέρνηση, αντί να αυξήσει τη δυνατότητα εργασίας μέχρι το 74ο έτος ηλικίας, θα μπορούσε να επιλέξει τον θεσμό της αναλογικής σύνταξης ακόμη και με λιγότερα των 15 έτη.
Με δεδομένο όμως ότι πολλές χιλιάδες κόσμου αδυνατούσαν να συμπληρώσουν 4.500 ένσημα ή 15 χρόνια ασφάλισης προκειμένου να υποβάλουν αίτηση συνταξιοδότησης, και οι τρεις ανωτέρω ρυθμίσεις που αφορούν ιδιωτικό και δημόσιο τομέα θα διευκολύνουν πολλούς εξ αυτών να λάβουν την πολυπόθητη σύνταξη.
Τι ισχύει σήμερα για τον e-ΕΦΚΑ και τον πρώην ΟΓΑ
Με το άρθρο 53 του ν. 4921/2022 «Αναδιοργάνωση Δημόσιας Υπηρεσίας Απασχόλησης – Τροποποίηση διατάξεων για το ΤΜΕΔΕ και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α 75) παρασχέθηκε η δυνατότητα σε όσους δεν έχουν εξασφαλίσει τη θεμελιωτική 15ετία (4.500 ημέρες ασφάλισης) για να τύχουν σύνταξης στο 67ο έτος, να εξαγοράσουν μέχρι έξι μήνες (150 ημέρες ασφάλισης) ή να υπαχθούν στην προαιρετική ασφάλιση (3 χρόνια).
Ειδικότερα το άρθρο 53 του ν. 4921/2022 αναφέρει:
1. Ασφαλισμένοι σε φορείς κοινωνικής ασφάλισης που εντάχθηκαν στον Ηλεκτρονικό Εθνικό Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (e-ΕΦΚΑ), οι οποίοι συμπληρώνουν το εξηκοστό έβδομο (67ο) έτος της ηλικίας τους μέχρι την 31/12/2022 και έχουν πραγματοποιήσει από τέσσερις χιλιάδες τριακόσιες πενήντα (4.350) έως τέσσερις χιλιάδες τετρακόσιες ενενήντα εννέα (4.499) ημέρες πραγματικής ασφάλισης αθροιστικά σε έναν ή περισσότερους από τους φορείς αυτούς, έχουν διακόψει οριστικά την απασχόληση και την πραγματική ή προαιρετική ασφάλισή τους, δεν έχουν υποβάλει αίτηση συνταξιοδότησης, δεν έχουν ήδη συνταξιοδοτηθεί από καμία πηγή στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό και δεν δικαιούνται σύνταξη από οποιαδήποτε αιτία σύμφωνα με τις καταστατικές διατάξεις των φορέων που εντάχθηκαν στον e-ΕΦΚΑ ή με διατάξεις που εφαρμόζονται στο Δημόσιο ή στην Τράπεζα της Ελλάδος ή από ασφαλιστικούς φορείς του εξωτερικού, δύνανται να αναγνωρίσουν μέχρι εκατόν πενήντα (150) ημέρες ασφάλισης, προκειμένου να θεμελιώσουν δικαίωμα πλήρους συνταξιοδότησης λόγω γήρατος σύμφωνα με τις κατά περίπτωση ισχύουσες διατάξεις της συνταξιοδοτικής νομοθεσίας των φορέων στους οποίους ήταν ασφαλισμένοι. Η αναγνώριση γίνεται με την εφάπαξ καταβολή εκ μέρους του ασφαλισμένου των εισφορών ασφαλισμένου και εργοδότη που αντιστοιχούν στις αναγνωριζόμενες ημέρες ασφάλισης με βάση το ισχύον κατά την αναγνώριση ημερομίσθιο ανειδίκευτου εργάτη. Το δικαίωμα αυτό αποκλείεται, εάν οι ασφαλισμένοι έχουν αναγνωρίσει πάνω από πέντε (5) έτη πλασματικού χρόνου ασφάλισης.
2. Ασφαλισμένοι σε φορείς κοινωνικής ασφάλισης που εντάχθηκαν στον e-ΕΦΚΑ και έχουν ασφαλιστεί για τουλάχιστον πεντακόσιες (500) ημέρες εργασίας εντός ημερολογιακής περιόδου πέντε (5) ετών πριν από την ημερομηνία υποβολής της αίτησης συνταξιοδότησης δύνανται να ζητήσουν την προαιρετική συνέχιση της ασφάλισής τους σύμφωνα με τα άρθρα 18 ή 37 του ν. 4387/2016 (Α’ 85), κατά περίπτωση, για χρονικό διάστημα μέχρι τρία (3) έτη από την υποβολή της αίτησης, προκειμένου να συμπληρωθεί ο ελάχιστος συνολικός αριθμός ημερών ασφάλισης για τη συμπλήρωση των προϋποθέσεων συνταξιοδότησης λόγω γήρατος. Στην περίπτωση αυτή δεν ελέγχεται η συνδρομή της προϋπόθεσης της παρ. 4, του άρθρου 18, του ν. 4387/2016, περί μη αναπηρίας του ασφαλισμένου. Αν συντρέχουν οι λοιπές προϋποθέσεις για την απονομή σύνταξης, εκδίδεται πράξη απονομής σύνταξης, η οποία περιλαμβάνει την αποδοχή της αίτησης για προαιρετική συνέχιση της ασφάλισης, τον χρόνο της προαιρετικής συνέχισης, το καταβλητέο ποσό, την ημερομηνία συμπλήρωσης των προϋποθέσεων για τη λήψη σύνταξης γήρατος και την ημερομηνία έναρξης της συνταξιοδότησης, η οποία είναι η πρώτη ημέρα του επόμενου μήνα από την ημερομηνία συμπλήρωσης των προϋποθέσεων για τη λήψη σύνταξης γήρατος. Η αίτηση της παρούσας παραγράφου μπορεί να υποβληθεί και αν, κατά την εξέταση αίτησης συνταξιοδότησης, διαπιστωθεί ότι υπολείπονται μέχρι τρία (3) έτη για τη συμπλήρωση των προϋποθέσεων συνταξιοδότησης γήρατος. Η παρούσα παράγραφος εφαρμόζεται και επί αιτήσεων συνταξιοδότησης που είναι εκκρεμείς κατά την έναρξη ισχύος του παρόντος.
Με το άρθρο 101 ν. 4941/2022 (ΦΕΚ Α 113) η ανωτέρω δυνατότητα επεκτάθηκε από 16/6/2022 και στους ασφαλισμένους του πρώην Οργανισμού Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΟΓΑ).
Με την υπ’ αριθμ. 46/2023 εγκύκλιο του ΕΦΚΑ (αριθμ. πρωτ. 462563/2-10-2023) εξειδικεύονται οι ανωτέρω διατάξεις για τους υπαλλήλους που απασχολούνται στον δημόσιο τομέα με σχέση εργασίας δημόσιου δικαίου και ενθαρρύνεται η διαδικασία ταχύτερης απονομής σύνταξης. Ειδικότερα στην 46/2023 εγκύκλιο διευκρινίζεται:
1. Με την παρ. 1, του άρθρου 53, του ν. 4921/2022 (όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 101 του ν. 4941/2022) δίνεται η δυνατότητα στους ασφαλισμένους σε Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης (ΦΚΑ) που εντάχθηκαν στον e-ΕΦΚΑ, οι οποίοι συμπληρώνουν το 67ο έτος της ηλικίας τους μέχρι 31/12/2022, να αναγνωρίσουν μέχρι 150 ημέρες ασφάλισης ή έξι μήνες, ώστε να θεμελιώσουν δικαίωμα πλήρους σύνταξης λόγω γήρατος, σύμφωνα με τις κατά περίπτωση ισχύουσες διατάξεις της συνταξιοδοτικής νομοθεσίας, των φορέων στους οποίους είναι ασφαλισμένοι.
2. Με την παρ. 2, του άρθρου 53, του ίδιου νόμου δίνεται η δυνατότητα σε όσους έχουν ασφαλιστεί για τουλάχιστον 500 ημέρες εργασίας ή για 20 μήνες να προβούν σε προαιρετική συνέχιση της ασφάλισής τους για διάστημα μέχρι τρία (3) έτη, αλλά πρέπει να το δηλώσουν εντός πέντε (5) ετών πριν από την ημερομηνία υποβολής αίτησης συνταξιοδότησης.
