Η προτεραιοποίηση του προγράμματος προμήθειας νέων Τεθωρακισμένων Οχημάτων Μάχης (ΤΟΜΑ) για τις ανάγκες του Ελληνικού Στρατού (Ε.Σ.) και ειδικότερα του μηχανοκίνητου Πεζικού, σε σχέση με το πρόγραμμα εκσυγχρονισμού των αρμάτων μάχης Leopard 2A4, αποφασίστηκε πρόσφατα, σύμφωνα με πληροφορίες, σε σύσκεψη της πολιτικής και της στρατιωτικής ηγεσίας και υπηρεσιακών παραγόντων του υπουργείου Εθνικής Αμυνας (ΥΠΕΘΑ).
- Από τον Περικλή Ζορζοβίλη
Πρόκειται για αιφνιδιαστική εξέλιξη, αφού το τελευταίο διάστημα είχε καταγραφεί έντονη κινητικότητα μόνο στο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού των Leopard 2A4. Ας σημειωθεί ότι και το συγκεκριμένο πρόγραμμα εμφανίστηκε στο προσκήνιο ως μέρος πρότασης συμβιβασμού που είχε υποβάλει η γερμανική εταιρία Krauss-Maffei Wegmann (KMW), προμηθεύτρια των αρμάτων μάχης Leopard 2HEL και των αυτοκινούμενων οβιδοβόλων PzH-2000GR του Ε.Σ., για την επίλυση των διαφορών με το Ελληνικό Δημόσιο.
O εκσυγχρονισμός 183 Leopard
Υπενθυμίζεται ότι το κόστους περίπου 1,2 δισ. ευρώ πρόγραμμα αφορούσε τον εκσυγχρονισμό των 183 αρμάτων μάχης Leopard 2A4 που διαθέτει σε υπηρεσία ο Ε.Σ., σε επίπεδο Leopard 2A7HEL (με βάση την ονομασία, πιθανώς μία ελληνική έκδοση του Leopard 2A7V που αποτελεί την πιο πρόσφατη έκδοση της οικογενείας). Μάλιστα, γι’ αυτόν τον σκοπό τον περασμένο Μάρτιο είχε συγκροτηθεί, από τη Γενική Διεύθυνση Αμυντικών Εξοπλισμών και Επενδύσεων (ΓΔΑΕΕ) του ΥΠΕΘΑ, επιτροπή για τη διερεύνηση και τη διαβούλευση με την KMW για το σύνολο των εκκρεμοτήτων που αφορούν συμβάσεις, κύριες και υλοποίησης αντισταθμιστικών ωφελημάτων, μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της εταιρίας, την αξιολόγηση προτάσεων συμβιβασμού και την εξέταση δυνατότητας συνδυαστικής επίλυσης μέσω των αναγκών των Ενόπλων Δυνάμεων.
Ας σημειωθεί εδώ ότι, σύμφωνα με πληροφορίες, μέχρι σήμερα δεν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία καθορισμού των επιχειρησιακών και των τεχνικών απαιτήσεων του χρήστη (Ε.Σ.) για τον εκσυγχρονισμό των Leopard 2A4.
Ολες οι πληροφορίες συγκλίνουν ότι μετά την προαναφερθείσα σύσκεψη το υπερφιλόδοξο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού των Leopard 2A4 σε A7HEL παραχωρεί την προτεραιότητα στην προμήθεια ΤΟΜΑ και θα αντικατασταθεί από μία πιο στοχευμένη και κατά τεκμήριο μικρότερου κόστους παρέμβαση για την αναβάθμιση των αρμάτων.
Σύνολο 2 δισ. ευρώ
Ομως, ασχέτως προτεραιότητας, απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση είναι το υπουργείο Οικονομικών να διαθέσει τις αναγκαίες πιστώσεις. Εκτιμάται ότι οι συνολικές πιστώσεις που θα απαιτηθούν για την υλοποίηση των δύο προγραμμάτων ανέρχονται σε περίπου 2 δισ. ευρώ, εκ των οποίων ο αρχικός σχεδιασμός είναι, σύμφωνα με πληροφορίες, περίπου το 85% να διατεθεί για την προμήθεια των ΤΟΜΑ και το υπόλοιπο 15% για τον εκσυγχρονισμό των 183 Leopard 2A4 και, ει δυνατόν, και αριθμού (με βάση όσα έχουν γίνει γνωστά περί τα 190) Leopard 1A5, από τα 501 συνολικά, που βρίσκονται σε υπηρεσία.
Από το 1974 δεν τελεσφόρησε καμία απόπειρα για υπογραφή σύμβασης
Η προμήθεια ΤΟΜΑ για τον εξοπλισμό των μονάδων μηχανοκίνητου Πεζικού αποτελεί χρονίζουσα ανάγκη που, παρά την απόκτηση μεταχειρισμένου υλικού και αρκετές προσπάθειες υλοποίησης σχετικού προγράμματος, τα τελευταία 30 χρόνια δεν έγινε δυνατό να ικανοποιηθεί.
Σημειώνεται ότι τα ΤΟΜΑ και ο πρόδρομός τους, τα ΤΟΜΠ (Τεθωρακισμένα Οχήματα Μεταφοράς Προσωπικού), είναι τροχοφόρες ή ερπυστριοφόρες πλατφόρμες για τη μεταφορά και την κίνηση των ομάδων Πεζικού στο πεδίο της μάχης. Τα ΤΟΜΑ διαθέτουν ισχυρότερη θωράκιση παρέχοντας αυξημένη προστασία – επιβιωσιμότητα στο μεταφερόμενο Πεζικό, βαρύτερο οπλισμό (πύργο με πυροβόλο διαμετρήματος 20 χλστ. έως και 100 χλστ. και σε πολλές περιπτώσεις και αντιαρματικά κατευθυνόμενα βλήματα), με δυνατότητα εμπλοκής κινητών και σταθερών στόχων εν κινήσει ή από στάση, και κινητικές επιδόσεις παραπλήσιες των αρμάτων μάχης με τα οποία συνεπιχειρούν στο πλαίσιο συγκροτημάτων (επίπεδο λόχου / ίλης) και τακτικών συγκροτημάτων (επίπεδο τάγματος / επιλαρχίας).
Υστερούν σε ισχύ
Τα ΤΟΜΠ είναι γενικά ελαφρύτερα οχήματα, με λιγότερο ισχυρή θωράκιση και τυπικό οπλισμό ένα βαρύ πολυβόλο διαμετρήματος 12,7 χλστ. ή 14,5 χλστ., υστερώντας σε ισχύ πυρός σε σχέση με τα ΤΟΜΑ. Πρωτοπόρος στον τομέα των ΤΟΜΑ είναι η πρώην Σοβιετική Ενωση, που το 1966 εισήγαγε σε υπηρεσία το οικείο από τη χρήση του από τον Ε.Σ. BMP-1 (Boyevaya Mashina Pyekhoty: όχημα μάχης Πεζικού).
Ο Ε.Σ. απέκτησε για πρώτη φορά ΤΟΜΑ το 1974, όταν παραγγέλθηκαν περί τα 100 AMX-10P, γαλλικής προέλευσης, που περίπου τα μισά εξόπλισαν το οργανικό τάγμα μηχανοκίνητου Πεζικού της ΧΧΙΙ Τεθωρακισμένης Ταξιαρχίας (που ήταν εξοπλισμένη με επίσης γαλλικής προέλευσης άρματα μάχης AMX-30) και τα υπόλοιπα άλλες μονάδες.
Τα AMX-10P διατηρήθηκαν σε υπηρεσία μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και αποσύρθηκαν λόγω υψηλού λειτουργικού κόστους και δυσχερειών στην υποστήριξη τους.
Σε υπηρεσία 130 BMP
Τη διετία 1994-1995 ο Ε.Σ. παρέλαβε από τα αποθέματα του στρατού της πρώην Ανατολικής Γερμανίας 501 ΤΟΜΑ BMP-1/-1P/OST, μείγμα αναβαθμισμένων BMP-1P κατασκευής μεταξύ των ετών 1979 και 1983 και της αρχικής έκδοσης, κατασκευής μεταξύ 1966 και 1979. Σήμερα, σύμφωνα με ανοικτές πηγές, διατηρούνται σε υπηρεσία περί τα 130 οχήματα, ενώ 100 οχήματα έχουν παραχωρηθεί στο Ιράκ και τουλάχιστον άλλα 100 στην Αίγυπτο.
Από το 1974 υπήρξαν πολλές απόπειρες προμήθειας ΤΟΜΑ, νέας κατασκευής ή από τα αποθέματα άλλων χωρών, αλλά ουδεμία τελεσφόρησε. Τον Οκτώβριο του 1998 η Ελληνική Βιομηχανία Οχημάτων (ΕΛΒΟ) ΑΒΕ παρουσίασε το πρωτότυπο του ΤΟΜΑ «Κένταυρος» που σχεδίασε και ανέπτυξε η ίδια, ως χαμηλότερου κόστους εναλλακτική επιλογή σε σχέση με το «Αλέξανδρος» (έκδοση του ASCOD, που ως Ulan υιοθετήθηκε από την Αυστρία και ως Pizzaro από την Ισπανία), που είχε αναπτυχθεί σε συνεργασία με την αυστριακή Steyr.
Εκτός της ΕΛΒΟ, στην κατασκευή του «Κένταυρος» θα συμμετείχαν η τότε Ελληνική Βιομηχανία Οπλων (ΕΒΟ, στη συνέχεια συνενώθηκε με την ΠΥΡΚΑΛ στα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα – ΕΑΣ) και πολλές γερμανικές εταιρίες, που ακόμη και σήμερα αποτελούν κύριους υποκατασκευαστές της γερμανικής βιομηχανίας αρμάτων μάχης και τεθωρακισμένων οχημάτων.
Τον Οκτώβριο του 2000 έγινε από τον Ε.Σ. επιχειρησιακή δοκιμή του πρωτοτύπου στο Πεδίο Βολής Αρμάτων Λιτόχωρου, στις 6 Αυγούστου 2002 το ΥΠΕΘΑ ανέθεσε στην ΕΛΒΟ σύμβαση ύψους 5.580.000 ευρώ για την ολοκλήρωση της ανάπτυξής του, τη διετία 2002-2003 έγιναν πολλές δηλώσεις για την προμήθειά του, αλλά τελικά σύμβαση προμήθειας δεν ανατέθηκε.
Το 2003 υπεγράφη η αρχική έγκριση προμήθειας 150 ερπυστριοφόρων ΤΟΜΑ, επτά εξομοιωτών εκπαίδευσης (οδήγησης, βολής, τακτικής), αντίστοιχων πυρομαχικών, με δικαίωμα προαίρεσης για επιπλέον 130 ερπυστριοφόρα ΤΟΜΑ, προϋπολογισμού 395.774.028 ευρώ, που περιλαμβανόταν στο Ενιαίο Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα Εκσυγχρονισμού και Ανάπτυξης (ΕΜΠΑΕ) 2001-2005, αλλά η προμήθεια δεν υλοποιήθηκε.
Τα ρωσικά BMP-3M
Το ίδιο ισχύει και για τα ρωσικής προέλευσης BMP-3M. Στις 12 Μαΐου 2008 υπεγράφη η αρχική έγκριση προμήθειας 420 ΤΟΜΑ BMP-3M, 30 οχημάτων περισυλλογής BREM-L, απαραίτητων περιφερειακών υλικών και πυρομαχικών, εκτιμώμενου κόστους μεταξύ 1,19 και 1,29 δισ. ευρώ, και στις 24 Νοεμβρίου 2008 υπεγράφη με τη Ρωσική Ομοσπονδία η διακρατική συμφωνία για την προμήθειά τους.
Στο ίδιο χρονικό διάστημα εξετάστηκαν αρκετές φορές αμερικανικές και γερμανικές προσφορές για την προμήθεια μέσω διακρατικών συμφωνιών μεταχειρισμένων ΤΟΜΑ M2 / Μ3 Bradley και Marder 1A3. Για παράδειγμα, τον Οκτώβριο του 2006 υπεβλήθη προσφορά από τη γερμανική κυβέρνηση για 415 ΤΟΜΑ Marder 1A3 (συν 30 οχήματα για ανταλλακτικά), την εργοστασιακή αξιοποίησή τους σε Ελλάδα και Γερμανία, ποικίλα υλικά και πυρομαχικά.
Επίσης, τον Δεκέμβριο του 2007 η Rheinmetall ανακοίνωσε την υποβολή πρότασης στην ελληνική κυβέρνηση για τη χρηματοδοτική μίσθωση (leasing) 164 πλήρως επιχειρησιακών TOMA Marder 1A3. Η τιμή χρηματοδοτικής μίσθωσης ανά όχημα ανερχόταν σε 164 ευρώ την ημέρα για περίοδο μίσθωσης 60 μηνών (πέντε ετών) ή 196 ευρώ την ημέρα για περίοδο 48 μηνών (τεσσάρων ετών) ή 250 ευρώ την ημέρα για περίοδο 36 μηνών (τριών ετών).
Το Μαξίμου μπέρδεψε Γάλλους με Γερμανούς
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν επίσημες ανακοινώσεις για το νέο πρόγραμμα, δηλαδή τον αριθμό των οχημάτων, το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης, τον προϋπολογισμό και τη διαδικασία προμήθειας, αλλά δύο εξελίξεις, οι οποίες έλαβαν χώρα εντός 72 ωρών, επιτρέπουν τη διατύπωση κάποιων εκτιμήσεων.
Στις 5 Απριλίου η γαλλική Nexter με δελτίο Τύπου ανακοίνωσε την υπογραφή στρατηγικής συνεργασίας με τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα (ΕΑΣ) για «την ικανοποίηση της απαίτησης του Ε.Σ. για σύγχρονα ΤΟΜΑ με το Philoctetes». Το συγκεκριμένο τροχοφόρο (8×8) ΤΟΜΑ, που ονομάστηκε από τον μυθολογικό ήρωα του Τρωικού Πολέμου, αποτελεί βελτιωμένη έκδοση του VBCI (Véhicule Blindé de Combat d’ Infanterie), που βρίσκεται σε υπηρεσία με τον στρατό της Γαλλίας (628 μονάδες).
Το Philoctetes παρουσιάστηκε δημόσια στη διεθνή έκθεση αμυντικών συστημάτων DEFEA 2021, τον Ιούλιο του 2021 στην Αθήνα. Είναι εξοπλισμένο με τηλεχειριζόμενο πύργο με κύριο οπλισμό πυροβόλο διαμετρήματος 40 χλστ. που βάλλει πυρομαχικά τηλεσκοπικού κάλυκα και εκτοξευτή των επίσης γαλλικής προέλευσης αντιαρματικών κατευθυνόμενων βλημάτων MMP (βεληνεκές ανώτερο των 4.000 μέτρων, διατρητική ικανότητα περισσότερα από 1.000 χλστ., ομοιογενή χάλυβα θωρακίσεων – RHA και όλες τις γενεές εκρηκτικής θωράκισης αντίδρασης – ERA).
«Ενώνοντας τις δυνάμεις της με την HDS, μια κρατική εταιρία που ειδικεύεται στον σχεδιασμό, στην ανάπτυξη και την παραγωγή οπλικών και πυραυλικών συστημάτων και πυρομαχικών, η Nexter προσφέρει ένα σύστημα μάχης που πληροί τα υψηλότερα πρότυπα ποιότητας και του οποίου η επιτυχία θα ωφελήσει την ελληνική βιομηχανία. Η συνεργασία αυτή συμβάλλει πλήρως στην ενίσχυση της γαλλοελληνικής σχέσης στον τομέα της άμυνας» αναφέρεται, επίσης, στο δελτίο Τύπου της γαλλικής εταιρίας.
Ο Παναγιωτόπουλος
Στις 7 Απριλίου ο υπουργός Εθνικής Αμυνας Νίκος Παναγιωτόπουλος, στο 7ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, σύμφωνα με την ανακοίνωση Τύπου του ΥΠΕΘΑ, ανέφερε τα ακόλουθα: «Ξεκινώντας από κάτι το οποίο έχει ήδη έρθει στο φως της δημοσιότητας, αυτό της αναβάθμισης του αρματικού δυναμικού μας ή τμήματος του αρματικού δυναμικού μας, ανάλογα με τις οικονομικές μας δυνατότητες, που συνδέεται και με το νέο τεθωρακισμένο όχημα, το οποίο νομίζω αυτή τη στιγμή επεξεργαζόμαστε σαν λύση με τα επιτελεία και με το οποίο προφανώς θα έρθουμε σε κάποια συμφωνία με εταιρίες της γερμανικής αμυντικής βιομηχανίας, οι οποίες άλλωστε είναι και οι προμηθευτές των συστημάτων που χρησιμοποιούνται μέχρι τώρα κι εμείς είμαστε οι μεγαλύτεροι πελάτες τους στην Ευρώπη. Επομένως, νομίζω, ωριμάζει πλέον ο χρόνος να συνεννοηθούμε».
Απευθείας ανάθεση
Από το απόσπασμα των δηλώσεων του υπουργού Εθνικής Αμυνας συνάγεται ή όχι το συμπέρασμα ότι στο πρόγραμμα του νέου ΤΟΜΑ η γερμανική αμυντική βιομηχανία έχει ήδη αποκτήσει καθοριστικό προβάδισμα έναντι άλλων ενδιαφερομένων;
- Δεν συνάγεται το συμπέρασμα ότι δεν προκρίνεται η διεξαγωγή διαγωνισμού και μάλιστα με εξαντλητικές δοκιμές πεδίου, όπως είχε γίνει με την επιλογή του Leopard 2HEL; Δεν θεωρεί το ΥΠΕΘΑ ότι ένας διαγωνισμός θα αυξήσει τον ανταγωνισμό και θα μειώσει το κόστος προμήθειας;
- Δεν γίνεται αντιληπτό ότι με μια διαγωνιστική διαδικασία οι ενδιαφερόμενες χώρες επί όσο διάστημα διαρκεί θα είναι πιο «δεκτικές» στα όποια γεωπολιτικά ανταλλάγματα σχεδιάζει να εξασφαλίσει η κυβέρνηση;
Το Lynx της Rheinmetall
Επί του πρακτέου είναι σχεδόν βέβαιο ότι η γερμανική υποψηφιότητα θα είναι το ΤΟΜΑ Lynx της Rheinmetall. Tο TOMA Puma, που παράγεται από κοινοπραξία που έχουν συστήσει οι KMW και Rheinmetall, και βρίσκεται σε υπηρεσία με τον στρατό της Γερμανίας (350 μονάδες συν 229 που παραγγέλθηκαν τον Μάρτιο του 2022), λόγω υψηλής τιμής δεν θεωρείται πιθανό να προσφερθεί.
Το Lynx αποτελεί ισχυρή υποψηφιότητα σε εξελισσόμενες διαγωνιστικές διαδικασίες στην Αυστραλία, στις ΗΠΑ (για αντικατάσταση των M2 Bradley του στρατού των ΗΠΑ), στη Σλοβακία, στην Τσεχία και πιθανόν στο Ιράκ, και έχει ήδη παραγγελθεί από την Ουγγαρία. Η σχετική σύμβαση, ύψους μεγαλύτερη των 2 δισ. ευρώ, για 218 ΤΟΜΑ Lynx της έκδοσης KF41, εννέα τεθωρακισμένα οχήματα βαρείας περισυλλογής Buffel, συναφή υλικά (εξομοιωτές, αρχική ποσότητα ανταλλακτικών κ.ά.) και υπηρεσίες εκπαίδευσης, συντήρησης και υποστήριξης, ανατέθηκε το 2020. Εξ αυτών τα 172 οχήματα θα κατασκευαστούν στην Ουγγαρία, σε παραγωγική εγκατάσταση που χρηματοδοτήθηκε από ουγγρική εταιρία και θα λειτουργεί στο πλαίσιο κοινοπραξίας που συνέστησαν ο ανάδοχος και η κυβέρνηση της Ουγγαρίας.
Οσον αφορά τη Σλοβακία, τον Μάρτιο του 2022 η Rheinmetall ανακοίνωσε την πρόθεση κατασκευής εργοστασίου στη χώρα, στο πλαίσιο της προσφοράς του Lynx KF41 για το πρόγραμμα προμήθειας 152 ΤΟΜΑ, προϋπολογισμού 1,7 δισ. ευρώ.
Προαποφασισμένη η σύμβαση
Η δημόσια τοποθέτηση του υπουργού Εθνικής Αμυνας πώς συνδυάζεται με τη δήλωσή του στην ίδια συνέντευξη, ότι «θα κάνουμε όμως αυτό που θα μας εισηγηθούν τα επιτελεία, όπως κάναμε και μέχρι τώρα», και με το γεγονός ότι ο Ε.Σ., σύμφωνα με πληροφορίες, δεν έχει καν αρχίσει τη σύνταξη / επικαιροποίηση της μελέτης των επιχειρησιακών και τεχνικών προδιαγραφών του νέου ΤΟΜΑ;
Βεβαίως, όπως αποδείχτηκε στην περίπτωση του εκσυγχρονισμού των Leopard 2A4, η αυστηρή τήρηση των διαδικασιών που προβλέπονται από τον Εθνικό Αμυντικό Σχεδιασμό δεν φαίνεται να θεωρείται από την παρούσα κυβέρνηση ως προαπαιτούμενο για την έναρξη συζητήσεων με τον ανάδοχο για την υλοποίηση ενός προγράμματος.
Επίσης, με βάση το πλαίσιο («συμφωνία με εταιρίες της γερμανικής αμυντικής βιομηχανίας») που σκιαγράφησε ο υπουργός στη συνέντευξή του, πώς ερμηνεύεται ή πριν από τρεις ημέρες υπογραφή από τα κρατικά ΕΑΣ της συμφωνίας στρατηγικής συνεργασίας με τη γαλλική Nexter;
Δυστυχώς, για άλλη μία φορά η κυβέρνηση διαχειρίζεται ένα μείζον εξοπλιστικό πρόγραμμα αποσπασματικά και με πρωτεύον κριτήριο το γεωπολιτικό. Συνεχίζει να μην αντιλαμβάνεται την κρισιμότητα της βιομηχανικής παραμέτρου και πως με την εφαρμογή γενικά γνωστών και παραδεκτών αρχών το πρόγραμμα του νέου ΤΟΜΑ μπορεί να συνεισφέρει καταλυτικά στη δημιουργία του ελληνικού βιομηχανικού και τεχνολογικού οικοσυστήματος σχεδίασης, ανάπτυξης και παραγωγής τεθωρακισμένων οχημάτων.
Δεν χρειάζεται να ανακαλυφθεί εκ νέου ο τροχός απλώς αναπαράγουμε το μοντέλο τέτοιων οικοσυστημάτων που επί δεκαετίες λειτουργούν με επιτυχία. Τυπικά παραδείγματα η Γερμανία και η -με πολύ ισχυρότερη συμμετοχή κρατικών εταιριών- Γαλλία.
