Καταιγιστικές είναι οι εξελίξεις στη διεθνή πολιτική με την αιματηρή εισβολή της Τουρκίας στην βορειοανατολική Συρία με τα διεθνή ΜΜΕ να προσπαθούν να αποσαφηνίσουν την κατάσταση.
Η ευρωπαϊκή έκδοση της αμερικανικής ενημερωτικής ιστοσελίδας Politico έκανε μια προσπάθεια να ξεκαθαρίσει κάπως η εικόνα με ένα κείμενο των οκτώ ερωταπαντήσεων σχετικά με την Συρία και την Τουρκία.
- 1. Για ποιον λόγο υπάρχει εχθρότητα μεταξύ Τουρκίας και Κούρδων;
Μετά τον Α ‘Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Κούρδοι έμειναν χωρίς πατρίδα και βρέθηκαν διάσπαρτοι σε Τουρκία, Συρία, Ιράκ και Ιράν. Καθώς ήταν εθνικές μειονότητες στις χώρες αυτές αντιμετώπισαν την καταστολή των αρχών. Σε αυτό το πλαίσιο, μια ένοπλη οργάνωση, το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), αναδύθηκε αναζητώντας ένα κουρδικό κράτος εντός της Τουρκίας. (Πλέον ζητάει μεγαλύτερη αυτονομία για τους Κούρδους εντός της χώρας. Στη δεκαετία του 1980, σημειώθηκαν βίαιες συγκρούσεις μεταξύ του τουρκικού κράτους και του ΡΚΚ, με αποτέλεσμα να χάσουν την ζωή τους δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι. Ακόμα και σήμερα το ΡΚΚ συχνά επιτίθεται κατά των τουρκικών δυνάμεων ασφαλείας. Η Άγκυρα, καθώς και η ΕΕ αλλά οι ΗΠΑ, θεωρούν το ΡΚΚ τρομοκρατική οργάνωση.
Αφότου ξέσπασε ο εμφύλιος στη Συρία, μια σχετιζόμενη με το PKK συριακή οργάνωση, η πολιτοφυλακή «Μονάδες Προστασίας του Λαού» (YPG), πήραν τον έλεγχο στην περιοχή της βορειοανατολικής Συρίας. Το YPG ανέλαβε αργότερα την ηγεσία των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF), μιας στρατιωτικής συμμαχίας υποστηριζόμενης από τον συνασπισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ κατά των τρομοκρατών του Ισλαμικού Κράτους. Οι SDF έχασαν περίπου 11.000 μαχητές στον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους.
Το YPG ισχυρίζονται ότι δεν συνδέονται άμεσα με το PKK, αλλά η Τουρκία – όπως και οι περισσότεροι ειδικοί σχετικά με την περιοχή – λένε ότι έχουν στενούς δεσμούς. Για το λόγο αυτό, η Άγκυρα θεωρεί απειλή για την ασφάλειά της την δημιουργία ενός ημι-αυτόνομου κουρδικού κράτους στο κατώφλι της υποστηρίζοντας ότι κάτι τέτοιο θα αποτελούσε έναν «διάδρομο» για το PKK από τον οποίο οι «τρομοκράτες» θα μπορούσαν να κρύβονται ή να επιτίθενται.
- 2. Τι προκάλεσε την εισβολή και τι προσπαθεί να πετύχει ο Ερντογάν;
Ο στόχος της Άγκυρας είναι διπλός: να «σπρώξει» την συροκουρδική πολιτοφυλακή «Μονάδες Προστασίας του Λαού» (YPG) σε απόσταση τουλάχιστον 30 χιλιομέτρων από τα σύνορα και να εγκαταστήσει μια «ασφαλή ζώνη» εντός της συριακής επικράτειας στις οποίες προτίθεται να επιστρέψουν Σύροι πρόσφυγες. Η Τουρκία φιλοξενεί σήμερα περίπου 3,5 εκατομμύρια πρόσφυγες από τη Συρία, περισσότερους από κάθε άλλη χώρα, και το αίσθημα εναντίον των προσφύγων εντός της χώρας μεγαλώνει μέρα με τη μέρα. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι τμήματα της αντιπολίτευσης και πολλοί Τούρκοι, όχι μόνο υποστηρικτές του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, υποστηρίζουν τη στρατιωτική επιχείρηση ανατολικά του Ευφράτη.
Η εισβολή, που τροφοδοτείται από την ανασφάλεια και το εθνικιστικό αίσθημα, είναι η τρίτη επιχείρηση της Τουρκίας στη Συρία. Ο Ερντογάν έχει μιλήσει εδώ και καιρό για το σχέδιο να δημιουργήσει μια «ασφαλή ζώνη» και να απομακρύνει το YPG. Τελικά όμως ήταν οι ΗΠΑ που έδωσαν το έναυσμα για την εισβολή όταν ο πρόεδρος Τραμπ ανακοίνωσε την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από την βορειοανατολική Συρία κίνηση που στην ουσία ήταν το πράσινο φως που περίμενε ο Ερντογάν. Στη συνέχεια η Άγκυρα ξεκίνησε την επιχείρηση στις 9 Οκτωβρίου, με τα στρατεύματά της και πολιτοφυλακές Σύριων Αράβων να εισέρχονται σε κουρδικά εδάφη.
- 3. Τι συνέβη από την εισβολή μέχρι σήμερα στη Συρία;
Η βορειοανατολική Συρία, μέχρι πρότινος μια από τις πιο σταθερές περιοχές της διαλυμένης από τον πόλεμο χώρας, μετατράπηκε σε πεδίο μάχης. Καθώς η Τουρκία άρχισε να καταλαμβάνει εδάφη, οι Κούρδοι της Συρίας δεν είχαν άλλη επιλογή από το να συνάψουν συμφωνία με το υποστηριζόμενο από τη Μόσχα καθεστώς του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ-Ασαντ προκειμένου να μπει ένα φρένο στην τουρκική προέλαση, μια κίνηση που πιθανότατα βάζει τέλος στο ενδεχόμενο ημιαυτονομίας της περιοχής.
Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, περισσότεροι από 130.000 άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί από την έναρξη της επίθεσης. Η Τουρκία υποστηρίζει ότι έχει σκοτώσει πάνω από 600 «τρομοκράτες». Το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και άλλες οργανώσεις επισημαίνουν ότι έχουν δολοφονηθεί δεκάδες άμαχοι. Την ίδια στιγμή, εκατοντάδες υποστηρικτές του Ισλαμικού Κράτους φέρονται να έχουν δραπετεύσει από φυλακές τα κλειδιά των οποίων είχαν οι Κούρδοι.
- 4. Αυτό σημαίνει ότι επίκειται νέα μεγάλη ροή προσφύγων προς την Ευρώπη;
Πιθανότατα όχι. Δεκάδες χιλιάδες προσπαθούν να ξεφύγουν από το πεδίο της μάχης , αλλά δύο παράγοντες καθιστούν απίθανο σημαντικός αριθμός ανθρώπων να καταλήξει στην Ευρώπη και πιθανότερο να μετακινηθεί εσωτερικά. Ο πρώτος είναι γεωγραφικός: τα τουρκικά στρατεύματα πιέζουν από Βορρά προς Νότο και αυτό σημαίνει ότι οι περισσότεροι θα προσπαθήσουν να φύγουν προς τα νότια και όχι προς τα βόρεια δηλαδή προς την Τουρκία και μετά στην Ελλάδα.
Δεύτερον, έχει γίνει δύσκολη η διέλευση από τα σύνορα μεταξύ Τουρκίας και Συρίας ακόμη και με τη βοήθεια λαθρεμπόρων, αφού η Τουρκία έχει κατασκευάσει φράχτη και έχει ενισχύσει την ασφάλεια στα σύνορα. Αντίστοιχα μεγάλα κύματα εκτοπισμού με τελευταίο την άνοιξη που α πέρασε (ξεριζώθηκαν περισσότεροι από 400.000 άνθρωποι) δεν οδήγησαν σε αντίστοιχη με το 2015 προσφυγική κρίση.
Η Ευρώπη βασίζεται στη συνεργασία της Τουρκίας για τη διαχείριση της μετανάστευσης, συμπεριλαμβανομένης και της συνεργασίας της σε περιπολίες στο Αιγαίο. Γι’ αυτό και η απειλή του Ερντογάν να στείλει όλους τους πρόσφυγες από την Τουρκία στην Ευρώπη εάν οι χώρες της ΕΕ συνεχίσουν να επικρίνουν την επίθεση της Συρίας στην Άγκυρα. Αλλά είναι αμφισβητήσιμο εάν ο Ερντογάν θα το έκανε ποτέ, έχει απειλήσει εξάλλου ουκ ολίγες φορές ότι θα το πράξει.
- 5. Ποια ήταν η απάντηση της ΕΕ;
Η ΕΕ καταδίκασε την εισβολή. Σε κοινή δήλωση τη Δευτέρα, το ευρωπαϊκό μπλοκ δεσμεύθηκε επίσης ότι τα κράτη μέλη θα σταματήσουν τις εξαγωγές όπλων στην Τουρκία. Την Τρίτη, πολλές χώρες έβαλαν φρένο στο εμπόριο όπλων με την Άγκυρα, όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ολλανδία, η Φινλανδία και η Σουηδία. Την ίδια μέρα, συμφώνησαν να καταρτίσουν κατάλογο των πιθανών κυρώσεων που θα εφαρμοστούν εάν και όταν η ΕΕ αποφασίσει να το πράξει σε βάρος Τούρκων και νομικών προσώπων που σχετίζονται με τις έρευνες της Άγκυρας για υδρογονάνθρακες ανοιχτά της Κύπρου.
Στο μεταξύ η Ουγγαρία εμφανίστηκε να είναι θετική σχετικά με την τουρκική εισβολή στην Συρία και ιδιαίτερα το πλάνο για την επανεγκατάσταση προσφύγων στην ζώνη ασφαλείας, ερχόμενη έτσι σε αντίθεση με το ομόφωνο ψήφισμα της Ε.Ε. την προηγούμενη μόλις ημέρα.
- 6. Ποιες θα είναι οι συνέπειες από την απαγόρευση εξαγωγής όπλων στην Τουρκία;
Είναι πιθανό να είναι πολύ περιορισμένες. Η Τουρκία, που διαθέτει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό στο ΝΑΤΟ όσον αφορά στο προσωπικό, αύξησε τις αμυντικές δαπάνες κατά 65% την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών Ειρήνης της Στοκχόλμης (SIPRI). Η Άγκυρα καλύπτει σήμερα το 70% των αμυντικών της αναγκών με εγχώρια παραγωγή σύμφωνα με τον υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου.
Όσον αφορά στον όγκο των εμπορικών συναλλαγών, η Κομισιόν εκτιμά ότι οι εξαγωγές οπλικών συστημάτων και πολεμοφοδίων προς την Τουρκία το 2018 ήταν 45 εκατομμύρια ευρώ, όμως ο αριθμός αυτός μοιάζει αδιανόητα χαμηλός. Μόνο η Γερμανία εξήγαγε το 2018 προς την Τουρκία οπλικά συστήματα αξίας 243 εκατομμυρίων ευρώ.
- 7. Πως αντέδρασαν οι ΗΠΑ;
Με αντιφατικό τρόπο. Ο Τραμπ αρχικά έδωσε το πράσινο φως στη Τουρκία για την εισβολή στη βόρεια Συρία και εν συνεχεία την απείλησε ότι θα καταστρέψει την οικονομία της, αν δεν δείξει αυτοσυγκράτηση. Μετά είπε “αφήστε τους” να πολεμάνε στην βορειοανατολική Συρία και στο τέλος επέβαλε κυρώσεις σε βάρος της Άγκυρας.
Παράλληλα, δεν είναι ξεκάθαρο εάν τελικά ο Ερντογάν θα πραγματοποιήσει την προγραμματισμένη για τις 13 Νοεμβρίου επίσκεψή του στο Λευκό Οίκο και η τουρκική λίρα φάνηκε ανεπηρέαστη από τις κυρώσεις.
- 8. Θα μπορούσε το ΝΑΤΟ να εμπλακεί σε όλη αυτή την ιστορία;
Με λίγα λόγια: Είναι εξαιρετικά απίθανο. Αλλά υπάρχει η φημολογία ότι η Τουρκία, ως μέλος του ΝΑΤΟ, θα μπορούσε να εμπλέξει τη συμμαχία επικαλούμενη το άρθρο 5 – το οποίο κατοχυρώνει την αρχή της συλλογικής άμυνας – εάν δεχθεί επίθεση ως αποτέλεσμα της εισβολής της στη Συρία. Ο υπουργός Εξωτερικών του Λουξεμβούργου Ζαν Ασελμπορν σε δηλώσεις του αναφέρθηκε συγκεκριμένα σε αυτή την πιθανότητα.
Εμπειρογνώμονες σε θέματα Άμυνας πάντως διαφωνούν. Η Ουλρίκε Φράνκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων να δηλώνει ότι είναι «εξαιρετικά απίθανο» η Τουρκία να ενεργοποιήσει το Άρθρο 5 σε αυτή την συγκυρία. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι η Τουρκία παραδέχεται την αποτυχία της, αλλά ακόμα και αν αυτό συνέβαινε τα υπόλοιπα μέλη της Συμμαχίας δεν είναι υποχρεωμένα να εμπλακούν πλήρως στον πόλεμο της Συρίας. Μπορούν να παρέχουν βοήθεια εάν αυτό κριθεί αναγκαίο και μόνο για να καλύψουν συγκεκριμένες ανάγκες της συμμάχου χώρας. Όπως τόνισε η Φράνκε «Αυτός ο φόβος που αναζωπυρώνεται, ειδικά στη Γερμανία, ότι το γερμανικό στράτευμα θα βρεθεί στον πόλεμο της Συρίας εάν η Τουρκία επικαλεστεί το άρθρο 5, είναι ακατανόητος».
Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι η Συμμαχία δεν βλέπει τα όσα κάνει η Τουρκία στην Συρία με ανησυχία. Ο γ.γ. του ΝΑΤΟ Γιενς Στόλτενμπεργκ ζήτησε από την Άγκυρα να επιδείξει αυτοσυγκράτηση.
