Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου μέσα στον παροξυσμό των πολεμικών γεγονότων ο Ιωάννης Μεταξάς κάλεσε στο ξενοδοχείο της «Μεγάλης Βρετανίας» τους Διευθυντές και αρχισυντάκτες των Αθηναϊκών εφημερίδων.
Ο Έλληνας πρωθυπουργός «άνοιξε τα χαρτιά» του και ζήτησε από τους δημοσιογράφους να κλείσουν το στόμα τους. Ήταν μια ενημέρωση για το πως φθάσαμε στον πόλεμο και κυρίως για τα όσα προηγήθηκαν.
Μίλησε για τη μεταστροφή του από «γερμανόφιλος» το 1915 σε «αγγλόφιλο» το 1940, τεκμηρίωσε γιατί η Γερμανία θα έχανε τον πόλεμο και προέβλεψε την εμπλοκή της ΕΣΣΔ που τότε είχε υπογράψει σύμφωνο με τον Χίλερ.
Ίσως να μην γνωρίζαμε τίποτε απ’ όλα αυτά εάν δεν υπήρχε ένας δημοσιογράφος, ο Πολύβιος Μοσχοβίτης, δεν κρατούσε σημειώσεις για το προσωπικό του αρχείο και χρόνια μετά τον πόλεμο και τα όσα ακολούθησαν τα δημοσίευσε στην εφημερίδα «Βραδυνή».
Έχει ενδιαφέρον αυτή η μαρτυρία του Ιωάννη Μεταξά που έγινε σε μια στιγμή που τίποτε δεν είχε κριθεί. Η αγωνία για την έκβαση της αναμέτρησης ήταν διάχυτη. Τι είπε λοιπόν ο Έλληνας πρωθυπουργός;
– Μη φανταστείτε, ούτε μια στιγμή, ότι στον πόλεμο μπήκα έτσι αιφνιδιαστικά ή ότι δεν έκαμα προηγμένως παν ό,τι έκρινα ότι επιτρέπετο δια να τον αποφύγωμε. Από την εποχή της καταλήψεως της Αλβανίας από τους Ιταλούς πέρυσι, τη Μεγάλη Παρασκευή, το πράγμα άρχισε να φαίνεται. Και ήδη προ πέντε μηνών (συγκεκριμένα τον περασμένο Μάιο), είπα καθαρά στον κ. Γκράτσι, ότι εάν προσεβαλλόμεθα εις τα κυριαρχικά μας δικαιώματα ή εις την εθνικήν μας ακαιρεότητα, θα ανθιστάμεθα αντί πάσης θυσίας και δι’ όλων των μέσων.
Μου έδωκε καθησυχαστικάς διαβεβαιώσεις. Αλλά συγχρόνως μου ήρχοντο από τους πρεσβευτάς μας από την Ρώμην, από την Βουδαπέστην, από τα Τίρανα, από παντού, πληροφορίαι αντίθετοι. Εις τας 15 Αυγούστου έγινεν ο τορπιλισμός της «Έλλης«. Όπως γνωρίζετε από την πρώτην στιγμήν διεπιστώθη ότι το έγκλημα ήτο ιταλικόν. Εν τούτοις, δεν επέτρεψα να γνωσθή ότι κατείχομεν έκτοτε τας υλικάς αποδείξεις περί της εθνικότητος του εγκληματίου.
Συγχρόνως όμως, επίσης γνωρίζετε, διέταξα τα συνοδεύοντα τα πλοία τα μεταφέροντα τους εκ Τήνου προσκυνητάς, τότε, πολεμικά να κάνουν αδιστάκτως χρήσιν των όπλων αν τυχόν ήθελαν προσβληθή από αεροπλάνα ή οπωσδήποτε άλλως.
Σας αποκαλύπτω τώρα ότι διέταξα τότε και εζητήθη η παρέμβασις του Χίτλερ. Μου απήντησεν συνιστών ν’ αποφύγω οιοδήποτε μέτρον το οποίον θα ηδύνατο να θεωρηθή από την Ιταλίαν ως «προκλητικόν». Αντελήφθην άριστα τι η αόριστος αύτη σύστασις εσήμαινε.
Εν τούτοις, έκαμα πράγματι το παν δια να αποφύγω κάθε αφορμήν τιμίων παραπόνων εκ μέρους των Ιταλών. Καλλίτερα πρέπει να το ξέρετε αυτό σεις, διότι λόγω του επαγγέλματός σας έχετε παρακολουθησει ειδικώτερα και σε όλες τις λεπτομέρειές της την ιστορία των ατελειώτων ιταλικών προκλήσεων των τελευταίων δύο μηνών.
Με πλέον ή χριστιανικήν υπομονήν κάναμε ότι δεν τις καταλαβαίναμε, περιοριζόμενοι μόνο σε δημοσιογραφικές ανασκευες των ιταλικών, εναντίον μας κατηγοριών και συκοφαντιών. Δεν ξέρω τι θα σκεφθήτε γι’ αυτό που θα μάθετε. Αλλά δεν έχω καμμία δυσκολία να σας αποικαλύψω ότι εμπρός εις την φοβεράν ευθύνην της εμπλοκής της χώρας σε τέτοιον πόλεμον εσκέφθηκα να ιδώ εάν, έστω και δια προσχωρήσεως ακόμη εις τον Άξονα, θα ήτο δυνατόν να προφυλάξω τον τόποιν από τον πόλεμον εντίμως. Δεν το επίστευα και δεν το εσκόπευα. Αλλά είχα καθήκον να δοκιμάσω. Έκαμα τις σχετικές βολιδοσκοπήσεις.
Μου απήντησαν ότι η «εθελουσία» προσχώρησις της Ελλάδος εις την «Νέα Τάξιν», θα ήτο «ιδιαιτέρως ευχάριστος» εις τον «εραστήν του ελληνικού πνεύματος» Χίτλερ. Μου εδόθη όμως να καταλάβω ότι η «Νέα Ταξις» δια τα Βαλκάνια προϋπέθετε προικαταρκτικήν άρσιν από το μέσον και οριστικώς όλων των «παλαιών διαφορών» με τους γείτονας και συνεπώς «μερικάς θυσίας» εκ μέρους της Ελλάδος. Θυσίαι όμως, αι οποίαι «έπρεπε να θεωρούνται ασήμαντοι εμπρός εις τα οικονομικά και άλλα πλεονεκτήματα» και ιδίως εις την «αποφυγήν» του πολέμου που θα ήσαν αι συνέπειαι δια την Ελλάδα της επικρατήσεως της Νέας Τάξεως εις την Ευρώπην και ειδκικώτερον εις την Βαλκανικήν.
Φυσικά κάθε τέτοια πολιτική απεκλείετο δι’ ημάς απόλυτα. Εν τούτοις, ηθέλησα να μάθω συγκεκριμένως ποίαι ήσαν αυταί αι «μερικαί θυσίαι» που έπρεπε να πληρώσει «προκαταρκτικώς» το μέγα… ευεργέτημα της προσχωρήσεως εις την Νέαν Τάξιν εξ ιδίας θελήσως.
Με καταφανή προσπάθειαν αποφυγής οιασδήποτε σαφούς ανακοινώσεως, μου εδόθη αρχικώς να εννοήσω αορίστως ότι η εγνωσμένη… «στοργή» του Χίτλερ «προς την Ελλάδα» απετέλει εγγύησιν περιορισμού αυτών των ελληνικών θυσιών εις το ελάχιστον δυνατόν όριον. Επέμενα να «κατατοπισθώ» κάπως λιγώτερον αόριστα. Τότε μου εδόθη να καταλάβω ότι θα έπρεπε να ικανοιήσωμεν:
Την Βουλγαρίαν μέχρι και του Δεδεαγάτς, και
την Ιταλίαν μέχρι και Πρεβέζης.
Έπρεπε δηλαδή, δια να τύχωμεν της υψηλής τιμής να γίθνωμεν δούλοι εθελονταί και δια να αποφύγωμεν τον πόλεμον να απλώσωμεν μόνοι μας το ένα μας χέρι προς ανατολάς δια να το κόψουν οι Βούλγαροι και το άλλο προς δυσμάς δια να το ακρωτηριάσουν οι Ιταλοί.
Βέβαια για κανένα Έλληνα και για κανένα λόγο δεν θα μπορούσε να χωρέση ούτε σκέψις για κάτι τέτοιο.
Τόσον μάλλον καθόσον η εθνική συμφορά δεν θα σταματούσε καν έως εκεί. Διότι εις μιαν τοιαύτην ελληνικήν στάσιν, δεν ήτο δύσκολον να προβλέψη κανείς ότι οι Άγγλοι δικαιότατα άλλως τε υπερασπίζοντες πλέον τον εαυτόν των εις την Ανατολικήν Μεσόγειον, δεν θα εδίσταζον να μας κόψουν και τα… πόδια, ήγουν να καταλάβουν την Κρήτην και τα Νήσους. Ούτε δύναμαι να αρνηθώ, ότι δια μίαν τοιαύτην ενέργειαν η κυβέρνησις των Αθηνών δεν θα ήτο δυνατόν να διαμαρτυρηθεί ισχυριζόμενη ότι έχει το δίκαιον και το Έθνος μαζί της.
Διότι το δικαιον θα ευρίσκετο με το μέρος των Ελλήνων, οι οποίοι θα κατεδίκαζον την κυβέρνησιν των Αθηνών, ως παραδώσασαν την Ελλάδα δούλη και μάλιστα με τοιαύτας θυσίας, εις τον Άξονα . Και οι οποίοι υπερασπίζοντες τα δικαιώματα του Έθνους, θα συνετάσσοντο με κάθε αγγλικήν ενέργειαν που θα έτεινε να δημιουργήση «ντε φάκτο» αντίθετον ελληνικήν κατάστασιν.
Το αποτέλεσμα θα ήτο ότι θα εδημιουργούντο έτσι, αντί μιάς, τρείς Ελλάδες.
Μία θα ήτο η «επίσημος» των Αθηνών, η οποία θα είχε φθάσει εις την πώρωσιν και το κατάντημα να έχη κάμει την Ελλάδα «εθελοντικώς» δούλην με παραδοχήν του εδαφικού της αυτοακρωτηριασμού και απεμπόλησιν τόσων ελληνικών πληθυσμών, μόνο και μόνον δια ν΄αποφύγουν τας δοκιμασίας του πολέμου οι υπόλοιποι.
Δευτέρα θα ήτο η ανεπίσημος Ελλάς, η Ελλάς της κοινής γνώμης του Έθνους . Δηλαδή η μεγάλη παμψηφία τούτου. Διότι ποτέ το Έθνος δεν θ’ απεδέχετο τοιαύτην υποδούλωσιν και ακρωτηριασμόν που μαζί με την ηθικήν του ατίμωσιν θα είχε, μελλοντικώς, μοιραίως ως συνέπειαν τελικήν και την εθνικήν του οριστικήν έκπτωσιν εις οποιανδηποτε έκβασιν του πολέμου. Ποτέ το Έθνος δεν θα συγχωρέση – τοιαύτην πολιτικήν.
Τέλος, η τρίτη Ελλάς που αναποφεύκτως θα εδημιουργείτο, θα ήτο η Ελλάς της Κρήτης και των Νήσων, την οποίοαν βεβαίως δεν θα παρέλειπαν να δημιουργήσουν υπό την κάλυψιν του βρετταννικού στόλου και την ενίσχυσιν του Λονδίνου οι «δημοκρατικοί» Έλληνες. Θα είχε δε, σημειωτέων αυτή η τρίτη η «δημοκρατική» Ελλάς, με το μέρος της και όλον το δίκαιον.
Η εκ τούτου δε ηθική της δύναμις ενισχυομένη από την ανεπιφύλακτον έγκρισιν της άλλης, της δευτέρας Ελλάδος, της πλειοψηφίας δηλαδή της κοινής γνλωμης του Έθνους, θα εστρέφετο, φυσικά εναντίον της πρώτης, της επισήμου Ελλάδος των Αθηνών, που είχαν υποταχθή εις τον Άξονα και κολοβώσει την Ελλάδα.
Έζησα και ζήσατε την περίοδο του Εθνικού Διχασμού που εδημιουργήθη το 1916. Λοιπόν τον κίνδυνον από μίαν νέαν διαίρεσιν της Ελλάδος (διαίρεσιν μάλιστα τώρα πολύ τραγικωτέραν, όπως θα ήτο αύτη που σκιαγράφησα), τον θεωρώ χειρότερον από άλλον Χειρότερον και από τον κίνδνον του πολέμου και αυτού ακόμη του τωρινού πολέμου, έστω κι εάν από αυτόν επρόκειτο να βγη η Ελλάς υποδουλωμένη.
Διότι πιστεύω ακράδαντα, ότι η υποδούλωσις θα είναι προσωρινή, επειδή έχω την πλέον απόλυτον πεποίθησιν ότι η τελική νίκη θα είναι με το μέρος μας. Δεν ξέρω πόσοι και ποιοί από σας εξακολυθούν να μένουν «αδιάλλακτοι» αντιβενιζελικοί…
-Εγώ κύριε Πρόεδρε, διέκοψε κάποιος συνάδελφος.
Λοιπόν ακούστε για να συνεννοηθούμε. Εγώ σήμερα κάνω πολιτικήν Βενιζέλου. Μάλιστα. Πολιτική Βενιζέλου και είναι αυτή που ακολουθώ. Οι Γερμανοί δεν θα νικήσουν. Δεν είναι δυνατόν να νικήσουν. Εγώ είμαι που το 1915 επίστευα το αντίθετο. Γιατί όλα, τότε, έδειχναν ότι οι Γερμανοί θα έφθαναν στο Σουέζ. Είχα άδικο.
Δεν εξετίμησα όσον έπρεπε το μικρόν εμπόδιον που ελέγετο «Θεσσαλονίκη». Σήμερα το «μικρό εμπόδιο» είναι χίλες φορές σημαντικότερο. Είναι ηνωμένη και ήδη στη γραμμή η Ελλάς. Χωρίς να προκαλέσει, αλλά και αποφασισμένη να πέση υπερασπιζόμενη με κάθε θυσία τα εδάφη της. Δεν είναι σήμερον, όπως ήτο τόετε, σύμμαχος των Γερμανών η Τουρκία. Έχει αντιθέτως υπογεγραμμένην συμμαχίαν με την Αγγλίαν.
Ενεδρεύει βέβαια η Βουλγαρία, αλλά εν πάσει περιπτώσει, ακόμα δεν τολμά και ο καιρός δεν εργάζεται δια τον Άξονα, αλλά δια τους αντιπάλους του. Δια την Γερμανίαν, δυνατή η νίκη είναι μόνο με την κοσμοκρατορίαν. Αλλά δια την Γερμανίαν αυτό το ενδεχόμενον είναι ανέφικτον, αφ’ ότου ιδίως έγινε δυνατή η Δουνκέρκη. Δια τον Άξονα ο πόλεμος εχάθη την στιγμή που η Αγγλία είπε «θα πελεμήσωμεν και μόνοι έστω και πέραν των θαλασσών εν ανάγκη θα πολεμήσωμεν μέχιρ της Νίκης».
Πολιτική του συνταυτισμού της τύχης της Ελλάδος με την τύχην της Αγγλίας – πολιτική Βενιζέλου – λοιπόν είναι η πολιτική μας. Πολιτική συνταυτισμού της τύχης μας με την τύχην της Δυνάμεως δια την οποίαν, όπως και δια την Ελλάδα, η θάλασσα είναι ανέκαθεν , όχι εμπόδιο που χωρίζει, αλλά υγρά λεωφόρος που συνδέει. Βέβαια, εις την νεωτέραν ιστορίαν μας δεν έχομε μόνον ευγνωμοσύνης λόγους και αφορμάς από την πολιτικήν της. Η μεταπολεμική της πολιτική μάλιστα είναι τοιαύτη μεγίστων και ιστορικών αγγλικών ευθυνών. Αλλά τας ευθύνας αυτάς η Αυτοκρατορία τας αποδίδει με την ανωτερότατη υπερηφάνειαν και θάρρος λαού μεγάλου, σώζοντος την ελευθερίαν του κόσμου.
Δια δε την Ελλάδα, είναι η φυσική φίλη και απεδείχθη επανειλημμένως η προστάτις. Επαναλαμβάνω, η η νίκη θα είναοι ιδική της. Θα είναι του αγγλοσαξωνικού κόσμου απέναντι του οποίου η γερμανική μηχανή, η οποία και ήδη δεν επέτυχεν αποφασιστικόν αποτέλεσμα είναι καταδικασμένη να συντριβή. Διότι, όχι μόνον προς δυσμάς ο ορίζων δια την Γερμανίαν εγκυμονεί βεβαίαν θύελλαν. Αλλά και προς ανατολάς, παρά τα φαινόμενα, κάθε άλλο παρά ανέφελος είναι ο ορίζων δια τον Άξονα. Πάντετε η Ανατολή ήτο γεμάτη μυστήρια και απρόοπτα.. Θα νικήσωμε, λοιπόν.
Και φεύγοντας από την αίθουσα αυτήν να πάρετε μαζί σας όλην την ιδικήν μου απόλυτον περί τούτου βεβαιότητα…
Πρέπει να σας πως ότι εν πάση περιπτώσει, εις τον πόλεμον, τον οποίον επέβαλαν, η Ελλάς δεν πολεμά δια την νίκην. Πολεμά δια την δόξαν. Έχει υποχρέωση να μείνει πιστή εις τον εαυτόν της και εις τας παραδόσεις της, εις την ιστρίαν της. Μεγάλη Δύναμις είναι η Ιταλία και δεν είναι μόνη. Δι’ αυτό όταν οι σειρήνες της πρώτης αεροπορικής επιδρομής αντήχησαν, με έκπληξιν ήκουσα, εις απάντησιν ερωτήσεώς μου , ότι μόνο Ιταλικά ήσαν τα επιδραμόντα αεροπλάνα.
Αυτό φθάνει για να σας δώση να καταλάβετε με τι ιδέες μπήκα στον πόλεμο. Υπάρχουν όμως στιγμές κατά τις οποίες ένας λαός, πιστεύω ότι οφείλει, αν θέλει να είναι μεγάλος, να πολεμήση έστω και χωρίς καμμίαν ελπίδα νίκης. Μόνο διότι πρέπει να το κάνηΈχω το αίσθημα, την πλέον απόλυτι πίστιν, ότι ο ελληνικός λαός δεν θα ήτο δυνατόν να δεχθή τίποτε άλλο. Ιδική του λοιπόν, του Έθνους, είναι όλη η τιμή. Αλλά και αν δεν το ήιελε, εν ανάγκη πάλιν εκεί θα τον οδηγούσα. Εκάναμε το παν δια μα μη έχομεν το παραμικρόν άδικό. Συνεπώς έχομεν με το μέρος μας το δίκαιον.
