Όλες οι απαντήσεις από τον Παιδίατρο Γιώργο Τρίμη
Πληροφορίες που οι περισσότεροι ήδη γνωρίζουμε: ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV) είναι ένας πολύ συχνά μεταδιδόμενος ιός. Τόσο συχνός ώστε περίπου το 85% του πληθυσμού μολύνεται από αυτόν. Τι άλλο γνωρίζουμε; Ότι το εμβόλιο ΗPV προστατεύει από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας τις γυναίκες και, για αυτό, πρέπει να φροντίζουμε νωρίς για τον εμβολιασμό των κοριτσιών. Γιατί, όμως, ένα εμβόλιο που ξέρουμε ότι προστατεύει τα κορίτσια, συστήνεται πλέον να γίνεται και στα αγόρια;
Από τη Φλώρα Κασσαβέτη
Ο Γιώργος Τρίμης, Παιδίατρος, επικεφαλής στο Ιατρικό Τμήμα Εμβολίων και Λοιμωδών Νοσημάτων της MSD Ελλάδας, δίνει όλες τις απαντήσεις στα σχετικά ερωτήματα, με αφορμή την έναρξη του εμβολιασμού των αγοριών με το εμβόλιο HPV, πλέον και στη χώρα μας.
Κύριε Τρίμη, υπενθυμίστε μας με λίγα λόγια από τι ακριβώς προστατεύει το εμβόλιο HPV, πέραν του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, που είναι μία πληροφορία που οι περισσότεροι γνωρίζουν;
Ο ιός HPV μεταδίδεται κυρίως με τη σεξουαλική επαφή ή πιο σπάνια με την επαφή των γεννητικών περιοχών ή την επαφή των χεριών. Για τους λόγους αυτούς, ακόμη και η συστηματική χρήση προφυλακτικού, αν και μειώνει τον κίνδυνο της λοίμωξης από τον HPV, δεν προστατεύει απόλυτα. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος προστασίας από τον ιό HPV είναι ο εμβολιασμός. Ο εμβολιασμός αποτρέπει την είσοδο του ιού στα κύτταρα, άρα εμποδίζει την εγκατάσταση χρόνιας λοίμωξης, η οποία είναι η προϋπόθεση για την ανάπτυξη καλοηθών ή κακοηθών βλαβών στο πρωκτογεννητικό σύστημα και στον λαιμό. Το εμβόλιο, επομένως, δεν προστατεύει μόνο από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, αφού υπολογίζεται ότι σχεδόν το 5% των συνολικών περιστατικών καρκίνου παγκοσμίως σχετίζεται με τον ιό HPV.
Θα πρέπει να τονίσουμε, πάντως, ότι οι περισσότεροι άνθρωποι με HPV δεν αναπτύσσουν ποτέ συμπτώματα, αφού οι περισσότερες από τις λοιμώξεις HPV (9 στις 10) εξαφανίζονται από μόνες τους εντός δύο ετών, όμως στο μεσοδιάστημα οι φορείς μπορεί να μεταδώσουν τον ιό στους συντρόφους τους.
Από ποια στελέχη του ιού προστατεύει το εμβόλιο;
Το εμβόλιο προστατεύει από επτά ογκογόνους τύπους του ιού HPV (16, 18, 31, 33, 45, 52, 58), οι οποίοι σχετίζονται με σχεδόν εννιά στους δέκα καρκίνους στους οποίους εμπλέκεται ο ιός σε τράχηλο μήτρας, αιδοίο, κόλπο, πρωκτό, κεφαλή/τράχηλο, και με δύο καλοήθεις τύπους (6, 11), που προκαλούν το 90% των γεννητικών κονδυλωμάτων.
Μπορείτε να μας υπενθυμίσετε τι ισχύει για τον εμβολιασμό των κοριτσιών με το εμβόλιο HPV στην Ελλάδα; Σε ποια ηλικία συστήνεται να εμβολιαστούν και γιατί και μέχρι ποια ηλικία καλύπτεται από τα ταμεία;
Ο εμβολιασμός των κοριτσιών στην Ελλάδα συστήνεται και χορηγείται δωρεάν στις ηλικίες 9-18 ετών. Είναι απαραίτητος για όλα τα κορίτσια κατά προτίμηση στην ηλικία των 9-11 ετών, όπου υπάρχει ακόμη συστηματική παρακολούθηση από τον παιδίατρο, η ανοσολογική απάντηση είναι η μέγιστη, ενώ η πρόληψη παρέχεται εγκαίρως πριν την πιθανότητα έκθεσης στον ιό. Η ηλικία αυτή είναι η περίοδος όπου ολοκληρώνεται όλη η σειρά των εμβολίων του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών στους εφήβους, καθώς τόσο η ανταπόκριση του οργανισμού στους εμβολιασμούς όσο και η συμμόρφωση των εφήβων στις ιατρικές οδηγίες είναι υψηλή. Σε περίπτωση που χαθεί η ευκαιρία να γίνει το εμβόλιο σε αυτήν τη χρονική συγκυρία, τότε μεταβαίνουμε στην ηλικία των μεγαλύτερων εφήβων.
Κάποιοι γονείς θεωρούν ότι ο εμβολιασμός τόσο νωρίς αποτελεί διαβατήριο για την έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας. Ισχύει αυτό;
Είναι λάθος να το πιστεύουν αυτό. Ο εμβολιασμός έναντι του HPV γίνεται σε μία περίοδο κατάλληλη για το σύνολο των εφηβικών εμβολίων και συστήνεται η χορήγησή του πριν τα υπόλοιπα εμβόλια, για να εξασφαλίζεται η μέγιστη συμμόρφωση στην πρόληψη μορφών καρκίνου. Παραπάνω σας εξήγησα τους επιπρόσθετους λόγους που συστήνεται στην ηλικία αυτή. Μην ξεχνάμε, επίσης, ότι ο ιός HPV μεταδίδεται και με μη ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή.
Τελικά, τα κορίτσια στην Ελλάδα εμβολιάζονται στη σωστή ηλικία με το εμβόλιο HPV; Τι λένε τα νούμερα;
Ήδη εκατοντάδες χιλιάδες κορίτσια έχουν εμβολιαστεί στη χώρα μας και έχουν θωρακιστεί στον μέγιστο δυνατό βαθμό έναντι του ιού HPV από το 2008, που εφαρμόστηκε στη χώρα μας ο εμβολιασμός. Όμως, τουλάχιστον 1 στα 3 κορίτσια υπολογίζεται ότι φτάνει στην ηλικία των 18 ετών χωρίς να έχει προλάβει να εμβολιαστεί. Επίσης, σημαντικός αριθμός κοριτσιών δεν εμβολιάζεται στην ιδανική ηλικία (πριν τα 12 έτη), με αποτέλεσμα να κινδυνεύει να εκτεθεί στον ιό πριν εμβολιαστεί. Μάλιστα, το δοσολογικό σχήμα 2 δόσεων (αντί 3) για τους εφήβους έως 15 ετών με μεσοδιάστημα 6 μηνών, διευκολύνει τη συμμόρφωση, καθώς απλουστεύεται ο εμβολιασμός (λιγότερες ιατρικές επισκέψεις και ενέσεις).
Πλέον, όμως, μπορούν να εμβολιάζονται και τα αγόρια στην Ελλάδα. Θέλετε να μας πείτε περισσότερα για αυτήν την αλλαγή; Σε ποια ηλικία συνιστάται να εμβολιάζονται τα αγόρια;
Από τον Μάρτιο του 2022, πλέον, ο εμβολιασμός έναντι του HPV συστήνεται και χορηγείται δωρεάν και στα αγόρια 9-18 ετών, και κατά προτίμηση στην ηλικία 9-11 ετών, για τους ίδιους λόγους που περιγράφηκαν παραπάνω στα κορίτσια. Στο σημείο αυτό να διευκρινίσουμε ότι η δωρεάν χορήγηση του εμβολίου στους μεγαλύτερους εφήβους 16-18 ετών θα διατηρηθεί μόλις για ένα έτος ακόμη (έως το τέλος του 2023), καθώς η πολιτεία θέλει να εκπέμψει το σήμα ότι ο εμβολιασμός έναντι του HPV πρέπει να γίνεται νωρίς, στην έναρξη της εφηβικής ηλικίας. Πρακτικά, ειδικά στα αγόρια, που απέκτησαν πολύ πρόσφατα το δικαίωμα του δωρεάν εμβολιασμού, αυτό σημαίνει μεγάλη κινητοποίηση γονέων και γιατρών, ώστε να προλάβουν να εμβολιαστούν όλα αυτά τα παιδιά και να εκμεταλλευτούν το τελευταίο παράθυρο ευκαιρίας.
Ο στόχος του εμβολιασμού των αγοριών είναι να μειωθεί και ελεγχθεί η μετάδοση του ιού στα κορίτσια ή να προστατευθεί η υγεία των αγοριών;
Τα αγόρια πρωτίστως πρέπει να εμβολιαστούν, για να προφυλαχτούν από μορφές καρκίνου, αλλά και καλοήθη νοσήματα με πολλές δυσκολίες στην εκρίζωσή τους (γεννητικά κονδυλώματα). Ο εμβολιασμός δεν είναι μία δυνατότητα που καλό θα ήταν να… εξασκηθεί, είναι μία απαραίτητη ιατρική πράξη, που προφυλάσσει από πολύ σοβαρά νοσήματα στη μελλοντική ζωή των εφήβων. Ο πρωταρχικός, λοιπόν, στόχος του εμβολιασμού των αγοριών είναι η άμεση προστασία από τα νοσήματα που προκαλεί ο ιός HPV στο άρρεν φύλο.
Ένας δευτερεύων στόχος του εμβολιασμού, σημαντικός και αυτός, είναι μέσω του εμβολιασμού όλου του πληθυσμού (αγοριών και κοριτσιών) να μειωθεί η κυκλοφορία του ιού στην κοινότητα, να είναι το μεγαλύτερο μέρος της κοινότητας προστατευμένο (συλλογική ανοσία) και, έτσι, να μειωθεί δραστικά η συχνότητα όλων των HPV σχετιζομένων νοσημάτων, αφού και τα κορίτσια, εμβολιασμένα ή μη, θα έρχονται σε επαφή κατά κανόνα με εμβολιασμένα αγόρια και, έτσι, ο ιός δεν θα βρίσκει έδαφος να αναπαραχθεί.
Είναι γνωστό, πάντως, ότι για τον ιό HPV το «ασθενές φύλο» είναι τα αγόρια και, για αυτό, χρειάζεται να εμβολιαστούν.
Τι εννοείτε όταν λέτε ότι τα αγόρια είναι το ασθενές φύλο για τον ιό HPV;
Tα αγόρια έχουν υψηλότερη πιθανότητα λοίμωξης από τον ιό ανεξαρτήτως ηλικίας, έχουν και χαμηλότερη ανοσολογική απόκριση στη φυσική λοίμωξη από ό,τι τα κορίτσια, ενώ δεν υπάρχει για αυτά εγκατεστημένη μέθοδος προληπτικού ελέγχου, προκειμένου να εντοπίσουν πιθανή κακοήθεια, όπως συμβαίνει στις γυναίκες με τις προκαρκινικές αλλοιώσεις/καρκίνο στον τράχηλο της μήτρας.
Θέλετε να μας εξηγήσετε από τι ακριβώς κινδυνεύει ένα αγόρι που κολλάει HPV, ιδιαίτερα τους τύπους υψηλού κινδύνου;
Οι άνδρες κινδυνεύουν εξίσου με τις γυναίκες να αναπτύξουν γεννητικά κονδυλώματα από καλοήθεις τύπους HPV, όμως το πιο σημαντικό είναι ότι οι ογκογόνοι τύποι του HPV μπορεί να προκαλέσουν καρκίνο και στα δύο φύλα σε διαφορετικά σημεία του οργανισμού, όπως στον στοματοφάρυγγα και σε άλλες περιοχές της κεφαλής/τραχήλου (στοματική κοιλότητα, ρινοφάρυγγας, υποφάρυγγας, λάρυγγας) και στον πρωκτό. Μάλιστα, στις ανεπτυγμένες χώρες, και ήδη στις ΗΠΑ, ο καρκίνος του στοματοφάρυγγα που σχετίζεται με τον HPV, τείνει να ξεπεράσει σε συχνότητα τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, ενώ να σημειωθεί ότι έχει τετραπλάσια επίπτωση στους άνδρες συγκριτικά με τις γυναίκες. Επίσης, στους άνδρες μπορεί να αναπτυχθεί καρκίνος στο πέος. Παράλληλα, εξίσου και στα δύο φύλα μπορεί να εκδηλωθεί η σπάνια νόσος της υποτροπιάζουσας αναπνευστικής θηλωμάτωσης, όπου αναπτύσσονται, συνήθως από τη βρεφική ηλικία, θηλώματα στον λάρυγγα ή ακόμη και στους βρόγχους, τα οποία πολύ δύσκολα εξαλείφονται.
Σε ποιες χώρες συστήνεται και καλύπτεται ο εμβολιασμός και των αγοριών με το εμβόλιο HPV;
Ο εμβολιασμός των αγοριών έναντι του HPV έχει ήδη ξεκινήσει μαζικά σε 46 χώρες παγκοσμίως (μεταξύ των οποίων 22 ευρωπαϊκές χώρες και μεγάλες χώρες, όπως ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδάς, Βραζιλία, Αργεντινή), ενώ σε άλλες χώρες, κυρίως αναπτυσσόμενες, έχει καθυστερήσει η εφαρμογή του για λόγους κυρίως οικονομικούς, καθώς προτεραιότητα αποτελεί ο εμβολιασμός των γυναικών (σε αυτές τις χώρες όπου δεν εφαρμόζονται και οργανωμένα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου για τα νοσήματα στον τράχηλο της μήτρας, ο καρκίνος σε αυτή την ανατομική περιοχή είναι μακράν η μεγαλύτερη απειλή για τη Δημόσια Υγεία).
Υπάρχουν στατιστικά στοιχεία από αυτές τις χώρες που επιβεβαιώνουν ότι ο εμβολιασμός των αγοριών έχει θετικό αντίκτυπο; Μείωση μετάδοσης του ιού και λιγότερα περιστατικά που συνδέονται με τα προβλήματα υγείας που ο ιός προκαλεί;
Ο εμβολιασμός των αγοριών, αυξάνοντας θεαματικά το ποσοστό του πληθυσμού που είναι άνοσο, μειώνει την επίπτωση των HPV σχετιζομένων νοσημάτων. Επειδή η εισαγωγή του εμβολίου στα αγόρια είναι πρόσφατη στις περισσότερες χώρες (λίγα χρόνια έως το πολύ 10 έτη σε κάποιες αναπτυγμένες χώρες, όπως Αυστραλία – ΗΠΑ), ορατή σε αυτές τις χώρες είναι η περαιτέρω μείωση των γεννητικών κονδυλωμάτων στα δύο φύλα και των προκαρκινικών αλλοιώσεων στη γυναικεία γεννητική χώρα (σε τράχηλο, αιδοίο, κόλπο), νοσήματα που χρειάζονται περιορισμένη χρονική περίοδο για να εκδηλωθούν. Στα επόμενα χρόνια αναμένεται να καταγραφεί περαιτέρω μείωση και στους καρκίνους που σχετίζονται με τον ιό λόγω της προσθήκης των αγοριών στα εμβολιαστικά προγράμματα έναντι του HPV.
Από την εμπειρία σας ως παιδίατρος ποια είναι η αντίδραση που εισπράττετε από τους γονείς όταν τους ενημερώνετε ότι συνιστάται να εμβολιαστεί με το εμβόλιο HPV όχι μόνο η κόρη, αλλά και ο γιος τους; Θεωρείτε δεκτικούς τους γονείς στον εμβολιασμό των αγοριών ή χρειάζεται καλύτερη και πιο επισταμένη ενημέρωση για να πεισθούν για τα οφέλη;
Είναι αλήθεια ότι οι γονείς δείχνουν θετικότερη στάση στον εμβολιασμό των αγοριών από ό,τι επέδειξαν στον εμβολιασμό των κορών τους την πρώτη χρονιά που χορηγήθηκε το εμβόλιο δωρεάν (μην ξεχνάμε ότι είμαστε ακόμη στον πρώτο χρόνο της δωρεάν χορήγησης του εμβολίου στα αγόρια για τη χώρα μας). Η σύγκριση είναι όμως λίγο άδικη, αφού το 2008, που δόθηκε πρώτη φορά στα κορίτσια, το HPV εμβόλιο ήταν ένα καινούργιο, άγνωστο εμβόλιο, που είχε μπει στο στόχαστρο αντιεμβολιαστικών κύκλων με συνεχή αρνητικά δημοσιεύματα, ειδικά για την ασφάλειά του. Αντιθέτως, τώρα το εμβόλιο HPV είναι ένα γνωστό εμβόλιο με εδραιωμένο προφίλ ασφαλείας και πάρα πολλά ισχυρά δεδομένα υψηλής αποτελεσματικότητας. Όμως, δεν μπορεί κανείς να μην σκεφτεί ότι η λαθεμένη σύνδεση του εμβολίου με την έναρξη σεξουαλικής δραστηριότητας και τα γνωστά στερεότυπα που συχνά συνοδεύουν τις αντιλήψεις των γονιών σε αυτό το θέμα, όσον αφορά μόνο τις κόρες τους, δεν έχει επιδράσει σε αυτή τη διαφορετική αντιμετώπιση. Πέραν των παραπάνω, η ενημέρωση των γονιών για το τι προκαλεί ο ιός HPV, καθώς και το ποιο είναι το όφελος του εμβολίου στα αγόρια, έχει ακόμη σημαντικά κενά, υπάρχει ανάγκη πιο εντατικής ενημέρωσης.
Ένας νεαρός ενήλικας του οποίου οι γονείς δεν φροντίζουν ή δεν έχουν πεισθεί για τον εμβολιασμό του, μπορεί να ωφεληθεί αν κάνει το εμβόλιο μετά την ενηλικίωσή του, αν πεισθεί ότι προστατεύει με αυτή την κίνηση καλύτερα την υγεία του; Ή είναι πολύ αργά μετά τα 18;
Οι έρευνες συμφωνούν ότι όλα τα άτομα που βρίσκονται σε ενεργό σεξουαλική ζωή, κινδυνεύουν να μολυνθούν από τον ιό HPV και να αναπτύξουν νοσήματα. Μάλιστα, τα δεδομένα δείχνουν ότι άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, όταν μολυνθούν από τον ιό HPV, υποστρέφουν τη λοίμωξη σε μικρότερο ποσοστό από τα νεότερα άτομα. Συνεπώς, ο εμβολιασμός είναι ωφέλιμος και στην ηλικιακή ομάδα των ατόμων μεγαλύτερων των 18 ετών, όπως αποδεικνύουν και μελέτες του εμβολίου σε άτομα έως 45 ετών, με τον περιορισμό ότι δεν θα προστατεύσει από βλάβες που θα προκληθούν από κάποιον τύπο του ιού από τον οποίο το άτομο έχει μολυνθεί πριν τον εμβολιασμό.
Να σημειωθεί ότι το εμβόλιο δεν αποζημιώνεται από τα ασφαλιστικά ταμεία για άτομα άνω των 18 ετών, με την εξαίρεση των ανοσοκατασταλμένων 18-26 ετών και των ομοφυλόφιλων ανδρών ίδιας ηλικίας.
Σε τι ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης πρέπει να φτάσουμε για να μιλάμε για εξάλειψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας ή σημαντική μείωση μετάδοσης του ιού HPV, δεδομένου ότι πρόκειται για έναν ιό τον οποίο κολλάνε μέσω της σεξουαλικής επαφής 8 στους 10 κάποια στιγμή στη ζωή τους;
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει ορίσει τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας ως μέγιστο πρόβλημα δημόσιας υγείας και ζητά την εξάλειψή του εντός του τρέχοντος αιώνα μέσω μίας παγκόσμιας στρατηγικής με τους εξής στόχους (90-70-90) μέχρι το 2030:
- Το 90% των κοριτσιών να εμβολιαστούν πλήρως κατά του HPV έως την ηλικία των 15 ετών.
- Το 70% των γυναικών να υποβληθούν σε προσυμπτωματικό έλεγχο με δοκιμασία υψηλής ακρίβειας σε ηλικία 35 ετών και ξανά σε ηλικία 45 ετών.
- Το 90% των γυναικών που έχουν διαγνωσθεί με προ-καρκινική αλλοίωση ή καρκίνο τραχήλου να τύχουν της ενδεδειγμένης θεραπείας και υποστηρικτικής φροντίδας.
Μόνον, όμως, με μία υψηλή εμβολιαστική κάλυψη, που θα προσεγγίζει το 90% και στα δύο φύλα, μπορεί να επιτευχθεί ο στόχος του πλήρους ελέγχου των νοσημάτων που προκαλεί ο ιός HPV. Αν το ποσοστό των εφήβων που εμβολιάζονται είναι χαμηλότερο, τότε πολλά άτομα θα είναι απροστάτευτα, ο ιός θα συνεχίζει να κυκλοφορεί ευρέως στην κοινότητα και τα HPV σχετιζόμενα νοσήματα θα παραμείνουν σε υψηλή συχνότητα.
Αγόρια, κορίτσια εμβολιασμένα με το εμβόλιο ΗPV, δεν σημαίνει ότι μπορούν να κάνουν σεξ χωρίς προφυλάξεις, σωστά; Διευκρινίστε πως ο εμβολιασμός με το συγκεκριμένο εμβόλιο δεν συνεπάγεται σεξουαλική απελευθέρωση σε ό,τι αφορά τα μέτρα προστασίας από Σεξουαλικά Μεταδιδόμενα Νοσήματα.
Καταρχήν, ο εμβολιασμός έναντι του HPV προστατεύει από νοσήματα που προκαλεί ο συγκεκριμένος ιός και όχι από άλλους λοιμώδεις παράγοντες που προκαλούν σοβαρές λοιμώξεις, όπως ο ιός HIV, o ιός της ηπατίτιδας C, η σύφιλη και άλλα μικρόβια για τα οποία δεν υπάρχουν διαθέσιμα εμβόλια. Επίσης, το εμβόλιο του HPV δεν προστατεύει από ένα μικρό ποσοστό (γύρω στο 10%) των γεννητικών κονδυλωμάτων και των καρκίνων που σχετίζονται με τον ιό. Είναι, λοιπόν, απολύτως αναγκαίο όλα τα συνιστώμενα προληπτικά μέτρα, με κορυφαίο τη χρήση προφυλακτικού καθόλη τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης, να εφαρμόζονται εξίσου και στους εμβολιασμένους έναντι του HPV.
WHO IS WHO
Ο Γιώργος Τρίμης είναι απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Παιδίατρος που εξειδικεύτηκε στην Ά Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Νοσοκομείο Παίδων η «Αγία Σοφία», από όπου έλαβε και τη Διδακτορική του Διατριβή. Εργάζεται για πάνω από 15 χρόνια σε Ιατρικά Τμήματα Φαρμακευτικών Εταιρειών στο αντικείμενο των εμβολίων και των λοιμωδών νοσημάτων. Έχει κλινικό έργο ως ιδιώτης Παιδίατρος, ενώ είναι συχνός ομιλητής σε Ιατρικά Συνέδρια και συγγραφέας πλήθους ερευνητικών εργασιών.
Eίναι επικεφαλής στο Ιατρικό Τμήμα Εμβολίων και Λοιμωδών Νοσημάτων της MSD Ελλάδας.
